İRAN AZERBAYCANI’NDA (URMİYE’DE) “SAYALAR” VE “SAYAÇILAR”

Talip DOĞAN¹

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 6/4 Fall 2011, p., TURKEY

ÖZET

Urmiye, İran Azerbaycanı’nın önemli merkezlerindendir. Bu
bölgedeki Türk varlığını, büyük oranda, Oğuz boylarından Avşarlar teşkil
eder. Bölgedeki köy seyirlik oyunları çerçevesinde ele alınan saya
geleneğinin menşei, Türklerin eski bolluk törenlerine ve animizm
(canlıcılık) inançlarına dayanır. Kuzuların, gebe koyunların karnında yüz
gün olduğu zamana rast gelen saya törenleri, bugün de Türk dünyasının
büyük bir bölümünde halk tarafından bilinmekte ve bölgeden bölgeye
değişmekle beraber belirli günlerde bazı kalıplaşmış davranış ve
kıyafetlerle coşku içinde icra edilmektedir.

Dil, asırlar boyunca binbir tecrübe neticesinde inşa edilen kültürü,
muhafaza ederek bugünlere taşımakla birlikte geleceğe de aktarır. Bu
itibarla, her türlü soyut ve somut kültürel unsuru dilde, başka bir
deyişle, nesilden nesile devredilen sözlü kültür ortamında bulmak
mümkündür. Yaşayan fertlerin belleğine dayalı anlatıların kaynaklık
ettiği sözlü tarih ise sözlü kültür ortamında oluşur. Bu yazıda, Urmiye
bölgesindeki Türklerde tespit edilen saya geleneği, sözlü kültür/tarih
bağlamında ve derlenmiş bir metin çerçevesinde sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Saya, Sözlü Kültür, Sözlü Tarih, İran
Azerbaycanı, Urmiye.

“SAYALAR” AND “SAYAQILAR” IN IRAN AZERBAIJAN

(URMIYE)

ABSTRACT

Urmiye is the most important centre of Iran Azerbaijan. Turks living
in Urmiye substantially come from Av§ars of Oghuz Tribe. The origin of
Saya tradition handled in the framework of village observation games in
the region stands up to antique abundance ceremonies of Turks and
animism beliefs. Saya ceremonies that come across the time when the
duration of ship’s pregnancy is about a hundred have been known by the
majority of Turkish world and changed from region to region and they
have been performed enthusiastically with some stereotyped behaviours
and clothes.

Language saves the culture built as a result of thousands of
experiences for ages, it moves the culture to these days and transfers to
the future. In this respect, it is available to find all the abstract and
concrete cultural elements in the language, in other words, in the verbal
culture transferred from generation to generation. Verbal history which is

the source of narratives based on the memories of living persons develops
in the verbal culture environment. In this paper, the “sayalar” and
“sayaçılar” observed on Turks in Urmiye region have been put forward by
a compile text and in the context of verbal culture/history.

Key Words: Saya, Verbal Culture, Verbal History, Iran Azerbaijan,
Urmiye.

Giriş

Urmiye, İran Azerbaycanı’nın batı bölgesinde (Batı Azerbaycan eyaletinde) yer alır ve aynı
zamanda bu bölgenin merkezi durumundadır. Batı Azerbaycan eyaletinin diğer önemli şehirleri
olarak Hoy, Makü, Salmas, Koşaçay, Mahabat, Uşnu, Sayın Kala, Sulduz ve Tikantepe
gösterilebilir. Urmiye’nin doğusunda Urmiye Gölü, batısında Türkiye ve Irak, kuzeyinde Salmas,
güneyinde ise Uşnu yer alır. Urmiye Gölü, İran’ın en büyük gölüdür ve içerdiği mineraller
bakımından dünyada büyük öneme sahiptir. Burası ayrıca Nazlı Çay, Baranduz Çayı, Mahabat
Çayı gibi zengin çaylarıyla bilinmektedir. Urmiye’de yaşayan Türklerin geçim kaynakları
ekseriyetle zanaat, ziraat, hayvancılık ve ticarete dayanır (Doğan 2010, 10-11). Uzun tarihî
geçmişinde olduğu gibi Türkler, bugün de, Urmiye bölgesinin hâkim unsuru olmuşlardır.
Urmiye’de bulunan Türk varlığının esasını ise daha çok Avşar Türkleri teşkil eder (Caferoğlu 1966,
127; Sümer 1972, 286-289; Kafalı 1972, 38-39; Köprülü 1979, 317; Melikzade 2010, 18). Bölgede
Türklerin yanı sıra Yahudiler, Hristiyanlar (Nasturi, Süryani, Ortodoks, Katolik, Protestan),
Ermeniler ve Kürtler yaşamaktadır (Minorsky 1984, 63).

Genellikle köy muhitlerinde yılın belirli günlerindeki birtakım törenlerle uzun kış
aylarında, düğünlerde, bayramlarda eğlenmek ve vakit geçirmek için düzenlenen dram karakterli
oyunlar köy orta oyunları, köy tiyatrosu, köylü temsilleri, köy seyirlik oyunları gibi terimlerle ifade
edilir (Elçin 2001, 671; Artun 2009b, 200; Düzgün 2002, 313).

Köy seyirlik oyunları, toprağa ve hayvan kültürüne bağlı Türk köylüsünün, eski bolluk
törenleri ile animizm (canlıcılık) inançlarını devam ettirdiği ritüel/büyü kökenli oyunlarıdır. Halk,
bu oyunlara başlangıçta hayatının daha verimli olması maksadıyla dinî ve içtimaî bir takım
zaruretler içerisinde iştirak etmiş; fakat daha sonradan o zaruretler ortadan kalkınca oyunların
ortaya çıkış sebeplerini unutarak bir eğlence aracı olarak bakmayı yeğlemiştir.

Köy seyirlik oyunlarında, Türk’ün tarih boyunca kültürünü inşa etmek için etkileşimde
bulunduğu her medeniyet dairesinden izler görmek mümkündür. Milletler yeni bir dine geçerken
eski inançlarına dair unsurları tamamen terk etmezler, onları yeni dinlerinin müsaadesi
çerçevesinde çeşitli vasıtalarla yaşatmaya devam ederler (İnan 1954: 204). Bu, asırlardır İslam
dairesinde yer almış Türkler için de geçerlidir. Türk’ün eski hayatının bakiyesi niteliğinde birçok
ananesi, bugünkü hayatında bir şekilde yaşama fırsatı bulmuştur. Nitekim bu manada, köy seyirlik
oyunlarının hayvan ve atalar kültünü yaşattığı gözlemlenir.

Köy seyirlik oyunlarının kendisi, köylüler tarafından oyun yapma, oyun çıkarma ve seyirlik
oyun şekillerinde zikredilmektedir (Karadağ 1978, 9; Artun 2009a, 35). Oyunlardan bazıları, koç
katımı, saya ve döl olarak adlandırılan yılın belli dönemlerinde düzenlenir. Bu dönemlerin birincisi,
üremenin başlangıcını; ikincisi, canlanmayı; sonuncusu ise doğumla birlikte gerçekleşen mutluluğu
işaret eder.

Koç katımı tarihi, araştırmalara göre 1 Ekim ile 20 Kasım arasındadır. Koç katımında,
koçlar ile koyunlar çiftleştirilir ve ilk günde bu iş için koç katımı adı verilen bir tören düzenlenir
(Boratav 1997, 212). Bu törende halk, neşe ve şetaretle sürüsünü alarak otlağa gider. Herkes allı
güllü kıyafetler içinde coşkulu ve sevinçlidir. Koçlar, rengârenk boyalarla bezenir. Koçların
boynuzlarına bereket sembolü niteliğinde elma, nar gibi yiyecekler takılır. Yine, koçlara kurdeleler
bağlanır, koçların üzerlerine kız ve erkek çocukları bindirilir ki, bu ritüel, koçun erkeklik gücünü
simgeler yahut da kuzulayacak koyunun dişi olması arzusunu ifade eder. Koç katımında hep
birlikte yenilir, içilir ve eğlenilir (Karadağ 1995, 66-67).

Saya, koç katımının yüz gün sonrasına rast gelmek suretiyle Türk dünyasının büyük bir
bölümünde bilinmektedir. Bunun yanında, yılın belirli günlerinde bir takım kalıplaşmış
davranışlarla halk tarafından sevinç ve coşku içinde kutlandığından dolayı, bir çeşit bayram kabul
edilir. Ayrıca, koyunculukla uğraşılan bölgelerde varlığını bugün de sürdürür ve koyun yüzü, davar
yüzü, tekecik, yüz kömbesi, çoban oyunu, saya, saya gezme, saya oyunu gibi adlarla dile getirilir.
Saya törenleri, Azerbaycan sahasında yaylaya göç etme, koyunların kırpılması ve kuzuların
doğumu sırasında da sergilenmektedir (Boratav 1997, 213; Düzgün 2002, 313-314).

Kuzular, gebe koyunların karnında yüz günlük olduğunda canlanmış kabul edilir, kuzuların
tüylerinin çıktığına inanılır ve bu vesileyle saya gezme adı verilen şenlikler düzenlenir. Saya
gezmede, hayvanların yakında yavrulayacağı ve kış mevsiminin yarılandığı bildirilir; daha çok
gençler tarafından olmak üzere, Yaradan’dan bereket, bolluk ve uğur dilemek maksadıyla
eğlenceler yapılır. Bu eğlencede çobanlar ve beraberindeki gençler, yöreden yöreye değişmekle
birlikte, çeşitli kılık, kıyafet ve çalgılarla köylerde kapı kapı dolaşırlar, tekerleme ve tekerlemeye
benzer türküler söyleyerek ev sahibinden yiyecek ve bahşiş toplarlar. Evlere yapılan gezmeler
esnasında bazı yörelerde Arap, Dede ve Gelin karakterleriyle oyunların oynandığı da olur.
Sayacılar, köyü gezdikten sonra evlerden topladıklarını aralarında paylaşırlar ve yiyip içerek geç
vakitlere kadar eğlenirler. Saya bayramı, koç katımından daha canlı ve coşkulu kutlanmaktadır
(Boratav 1997, 213; Albayrak 2004, 457). Çobanlık bayramları zincirinin son halkası olan döl
müjdesi ise sayadan elli gün sonra, koyunların kuzulamaya başladığı günlere denk gelir. Bugün
için, kuzuların doğması sebebiyle birtakım törenler yapılır; ancak bu törenler, bir bayram niteliği
kazanacak kadar yoğunluk sergilememektedir.

Kökeni, kadim zamanlara uzanan saya geleneğinin Türk kültür coğrafyasında yaygın
olduğu belirtilmişti. Kültür kavramına dair yapılan tanımlarda; bir milletin, yaşadığı tabiat
üzerindeki farklı yaşama biçimi, dünya görüşü, tarihi, dini, dili ve benzeri ortak değerlerin
toplamının o milletin millî kültürünü meydana getirdiği ifade edilmektedir. Her topluluk,
birbirinden farklı unsurlardan müteşekkildir. Dolayısıyla maddi ve manevi bütün kültür ürünleri, ait
olduğu topluluğun kimliğini temsil eder. Kültür sahasında var olan her unsurun yansımasını sözlü
kültür ortamında bulmak mümkündür (Ersoy 2004, 102-110). “Sözlü gelenekte yer alan tamamen
söz ile, kısmen söz ile ve tamamen sözsüz yaratılan ama sözlü geçiş ve iletişimle fertler arasında
dolaşan veya nesilden nesile geçen tüm unsurlar yapı, muhteva, biçim ve fonksiyonları ne olursa
olsun sözlü kültür kapsamındadır” (Yıldırım 1998, 87-101).

Sözlü tarih, sözlü kültür ortamı içinde oluşup geliştiği için sözlü kültür kümesinde
değerlendirilir. Tarihin alanına, yazılı belgelerin yanında fertlerin belleğine dayalı anlatıları da
dâhil eder. Dolayısıyla tarihe burada, yaşayan bellek kaynaklık etmektedir.

Dil, bir bakıma kültür dizini şeklindedir. Çünkü, milletin asırlar içerisinde üretmiş olduğu
soyut ve somut her türlü değeri dil denen hazinede bulmak/görmek mümkündür (Üçüncü 2004, 1 -
2). Umiye bölgesinde derlenmiş olan aşağıdaki metinde (Doğan 2010, 243-246), saya geleneği,
sözlü kültür/tarih bağlamında verilmektedir. Zira, “sayalar” ve “sayaçılık” bugünlere, “ağ sağğallı
babaların, ağ birçehli anaların” yâdlarından gelip çatmıştır. İncelemeye kaynaklık eden bu metin
ayrıca, özgünlüğünün muhafaza edilmesi için, konuşurun ağız özellikleriyle birlikte aktarılmıştır.
Bunun yanında, metindeki Türkiye Türkçesinde bulunmayan ve fonetik açıdan tanınamayacak
durumda olan kelimelerin dipnotta karşılıkları gösterilmiştir:

Metin

(Konuşan: Mahmut Sadıkpur/Yaş 63, Urmiye Merkez)

indi² size déyim hardan³, kéçmiş gedim⁴ zamanlardan; sazlı, sözlü şamanlardan.
esrimizden⁵ çox çox uzax, islam, gelmemişden gabax⁶; onlar, gelib deste deste azerbaycan

dağlarını, odlu⁷ sulu bağlarını sévib séçib galarmışlar. döyüşlerde⁸ at_oynadıb düşmenlerin⁹

garşısında mahir gılış¹⁰ çalarmışlar. türk dilli, ağır^_,élli o köçeri gebîleler¹¹, mal davarı, tebieti¹² çox

mugeddes¹³ sayarmışlar. çoban_olub dağda daşda sürülerin yayarmışlar. sayaçılıx, sayalar da
hemanlardan¹⁴ yadigardır, şamanlardan yadigardır. belke¹⁵ hele yurdumuzda sayaçılar, géne vardır.
onlar goşan sayaların heyif¹⁶ çoxu, itib batıb¹⁷; ancax bir_az üzmehleri¹⁸, ağ saggallı¹⁹ babaların,

/v . in    ...    2q .    21    *22 * * 23

ağ birçehli anaların süzüb galıb yadlarında; esrimize gelib çatıP . hindüstan’ın xelgi kimin
héyvanlara²⁰ boyun eyen, goyunlara nenem déyen; adı belli, şirin dilli sayaçılar; söz sinede gatar
gatar, gezib yurdu diyar diyar; aya, güne, dağa, daşa, yéle, suya, gurda, guşa, denizlere, gar, yağışa,
méşelere başdan başa gözel sözler goşarmışlar²¹. gah yaylaxda gah gışlaxda çadır gurub

yaşarmışlar. gış gurtarıb²² yaz gelende, tebiet; üze²³ gülende, o, gelerdi bizim kende²⁴. güler_üzlü,
sine sözlü; mahal mahal²⁵, oba oba, gapı gapı gezerdi o. neğmeleri inci kimi²⁶ meharetle düzerdi, o,
oxuyardı gözel saya. él, gelerdi tamaşaya²⁷.

salameléyk²⁸ say beyler, birbirinen yéy beyler²⁹! sayaçı memmed geldi, xéyr-i bereket
geldi. gözel^olsun halınız, açsın gara malınız, safa olsun yurdunuz, ulamasın gurdunuz. sayaçıya
pay vérin³⁰, çöreh³¹ vérin, çay vérin, bu tekeme tay vérin. bu sayax, o sayaçı, oxuyub
regs^éderdi³², özüne³³ pay dilerdi. bi gözel şéytan teke, gaşları géytan³⁴ teke, gözleri mercan teke,
boğazı zıngıroli³⁵, tühleri³⁶ xölı xöli³⁷, başı ipeh kakılli³⁸, bezehli³⁹, xallı bılli⁴⁰, eyreti gıllı teke,
uzun saggalli teke; onun sâhir⁴¹^eliyle, neğme goşan⁴² diliyle texd^üsde⁴³ oynıyardı. yaxçı⁴⁴
yadımda vardı. memmed kişi, coşardi, tekeye söz goşardi:

bu teke, axta⁴⁵ teke; boynunda noxta teke,
gul olar gah satılar, gah çıxar texte teke.

bu tekem, oyun^éler, gurdiyle goyun^éler,

yığar gîlan⁴⁶ düyüsün⁴⁷; çepişin⁴⁸ toyun^éler.

tekem,^oynar toz^éler, bayramı péşvaz^éler⁴⁹,

toplayar gış zumarın⁵⁰, gışı onla yaz^éler.
bu tekem, arıx⁵¹ tekem, dabanı yarıx tekem,
tühleri çadır cécim⁵², derisi çarıx tekem.
bu tekem, gözel tekem, tekemin nazın çekem;
bu tekem de olmasa, dünyada tekem tekem.

belelihle⁵³ bu neğmekar, dolanardı diyar diyar, behre⁵⁴ veren heyvanlara, ğoyun, ğuzu,
çobanlara saya ğoşub^oxuyardı, oxuyarken^oynıyardı; o oxuyan sayalardan xatirimde hele vardı:

-nenem^ay xallı geçi, memesi ballı geçi, ğayaların başında tutub yallı⁵⁵ geçi. nenem^ay

deli ğoyun, südü mezeli⁵⁶ ğoyun, gelinler; cüzeminnen⁵⁷ toxuyar⁵⁸ xeli⁵⁹ ğoyun. nenem^ay nazlı
ğoyun, ğerğavul gözlü⁶⁰ ğoyun, peniri⁶¹ kesme kesme, ğatığı⁶² üzlü ğoyun. sürünün gözü ğoyun,
dolan gel düzü ğoyun, ilde⁶³ bir cüt⁶⁴ bala⁶⁵ doğ, sevindir bizi, ğoyun. canım^ala baş ğoyun, gözü

yO    "Tl *    * *70

ğelem⁶⁶ ğaş ğoyun, ğaranlıx gecelerde çobana yoldaş ğoyun. altı bulax⁶⁷ içerem, üsdü zemi⁶⁸
biçerem, komuna⁶⁹ ğurT düşende öz canımnan geçerem. sürünün tozu geldi, yayıldı düzü geldi,
çobanın ğucağında bir emlih ğuzu⁷⁰ geldi. yiyib dağlar gülüni, süTle dolub yelini⁷¹, onu sağan

gelinin xınalayım⁷²^elini. gelinin dodağı bal, durub ğabağımda⁷³ lal, gelin tez^ol; pay geti⁷⁴,
sayaçını yola sal. bu tekenin bendi var, min bir cüre⁷⁵ fendi⁷⁶ var, har ğapıda oynasa; bir nalbeki⁷⁷
ğendi⁷⁸ var. menim tekem delidir, edasi gülmelidir, tekeme bal getiren nece de selğelidir⁷⁹.

pay getiren gelini sayaçı, çox öyerdi⁸⁰. ona neğme diyerdi. yumurtadan, buğdadan⁸¹, undan,
yağdan,^arpadan öz payını alardı, xurcununa⁸² salardi. pay vermiyen kimseni, ğırnısı⁸³ hex⁸⁴
keseni ğarğıyıb⁸⁵ hecv^ederdi, göreh neler deyerdi:

-teline gül bağlar tekem, buynuzların yağlar tekem, ğırnıs^olan⁸⁶^arvadların çölmeyine⁸⁷

ğığlar⁸⁸ tekem. mal naxıra⁸⁹ ğatmasın, muradına çatmasın, payımı kesen^arvad, kişisiyle⁹⁰

yatmasın. nenem ğoyun, tez doğsun, ay doğsun, ulduz⁹¹ doğsun, pay veren bir cüt^oğlan, pay

vermiyen ğız doğsun. tekemin^unu gelsin, bir döşeh yünü gelsin, pay vermiyen gelinin üsdüne
güni⁹² gelsin. gelin, ğolbağın⁹³ versin, ğoyunun yağın versin, boş ğaytarsa⁹⁴ tekemi, eri; talağın⁹⁵
versin. bu gelin, urmuludur⁹⁶, pinti, boğaz ğuludur, tekem; onnan küsübdür, dili tikan⁹⁷ koludur.

*    102    103

bu tekem, yiyer yatar, oynayar şıllağ^atar , gezeyen ^arvadlara söz ğoşar ğatar ğatar. tekem,
niye xar⁹⁸ yesin, alma yesin, nar yesin, tekemün payın yiyen; görüm; zehrmar⁹⁹ yesin.

sayaçının sözleri, daha burda biterdi, yolun tutub gederdi, gözümüzden^iterdi¹⁰⁰. biz,
yolun gözleyerdih, könlümüzde¹⁰¹ diyerdih: birde haçan¹⁰² geleceh, bize saya diyeceh. saya, yaxşı
sayadır, yeri, yurdu ğayadır. sayaçının sözleri, yatannarı oyadır¹⁰³.

Sonuç

Sayaların Azerbaycan sahasında; çoban sayası, bayram sayaları, yas sayaları, yağış
sayaları, yağış kesme sayaları, meclis sayaları şekillerinde türleri bulunmaktadır (Kalafat 2011, 6).
Urmiye bölgesinden derlenen bu çoban sayasında öncelikle, saya geleneğinin Şamanlardan yadigâr
olduğu kanaatinin halk dilinde yaşaması, atalar kültünün varlığını göstermesi ve inanç hafızası
açısından oldukça dikkate değerdir.

Azerbaycan sahasındaki diğer saya metinlerinde olduğu gibi (Düzgün 2005, 26-27) burada
da herhangi bir zaman dilimine dikkat çekilmemektedir. Fakat Anadolu’da “100 gün”ün bilhassa
belirtildiği görülür ve saya metinlerindeki “koyunumuzun yüzü yetti” yahut “elli gün kaldı”
deyişleri bunun için kullanılır.

Yüksek ovalara ve yaylalara sahip bozkır coğrafyasında Türk ekonomisinin temelini, iklim
şartlarından dolayı çobanlık ve hayvan yetiştiriciliği oluşturmuştur. Yetiştirilen hayvanlar arasında

ise en büyük önemi, Türk sosyal hayatında, at ile birlikte koyun taşımaktaydı (Kafesoğlu 1997,
317). Bu suretle metinde dikkat çeken hususlardan biri de, özellikle koyunların övülmesi ve
kıymetinden bahsedilmesidir. Koyunun hem sütünden hem de yününden yararlanıldığı, “altı bulax
içerem, üsdü zemi biçerem” deyişiyle sanatkârane bir şekilde ifade edilir. Ayrıca onların “nenem
goyun, tez doğsun”, “bir cüt bala doğ, sevindir bizi, goyun” şekillerinde doğurmasını arzu etmekle,
bolluk ve bereket temennileri dile getirilmektedir.

Eski Türkler, tabiatta dağ, tepe, kaya, vadi, ırmak, su kaynağı, mağara, ağaç, orman, göl,
deniz, demir gibi bir takım gizli kuvvetlerin var olduğuna inanmışlar ve bu kuvvetleri aynı
zamanda birer ruh olarak addetmişlerdir. Bunun yanında güneş, ay, yıldız, gök gürültüsü, şimşek
gibi ruh-tanrılarını tasavvur etmişlerdir. Metinde “aya, güne, dağa, daşa, yele, suya, gurda, guşa,
denizlere, gar, yağışa, meşelere” güzel sözler söylenmesi, onların canlı sayıldıklarına ve mukaddes
görüldüklerine işarettir.

Sayacının “ulamasın gurdunuz” dileğinde bulunması ise kurda karşı saygı gösterildiğini
bildirir. Bu saygı, kurdun, yüz binlerce baş sürülerin otlatıldığı bozkır yaylalarının korkulu hayvanı
olmasından neşet ediyor görünmektedir.

Yine sayacının, raks ederek pay dilemesi söz konusudur. Bu da ritüel/büyü kökenli
oyunlarda dansın önemli bir yer tuttuğunu gösterir (Elçin 1991, 31).

Metinde pay veren kişinin güzel dileklerle övüldüğü ve alkışlandığı, pay vermeyenin ise
türlü yollarla kargışlandığı görülür. Bunlar da Türk halk kültürünün yaygın motiflerindendir.

KAYNAKÇA

ALBAYRAK Nurettin (2004). Ansiklopedik Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, İstanbul: L&M
Yayıncılık.

ARTUN Erman (2009a). Türk Halk Edebiyatına Giriş, İstanbul: Kitabevi Yayınları.

ARTUN Erman (2009b). Anonim Türk Halk Edebiyatı Nesri, İstanbul: Kitabevi Yayınları.

BORATAV Pertev Naili (1997). 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul: Gerçek Yayınevi.

CAFEROĞLU, Ahmet (1966). “İran Türkleri”, Türk Kültürü 50, s. 125-134.

DOĞAN Talip (2010). Urmiye Ağızları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

DÜZGÜN Dilaver (2002). “Törensel Nitelikli Köy Seyirlik Oyunlarının Kaynakları”, Türkler
Ansiklopedisi, C. 18, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 313-320.

DÜZGÜN Dilaver (2005). “Türkiye ve Azerbaycan Sahalarında Uygulanan Saya Geleneğinin
Karşılaştırmalı Tahlili”, Milli Folkor 65, Bahar, s. 24-29.

ELÇİN, Şükrü (1991). Anadolu Köy Orta Oyunları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.

ELÇİN Şükrü (2001). Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları.

ERSOY Ruhi (2004). “Sözlü Kültür ve Sözlü Tarih İlişkisi Üzerine Bazı Görüşler”, Milli Folkor
61, Bahar, s. 102-110.

İNAN, Abdülkadir (1954). Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar. Ankara:
Türk Tarih Kurumu Yayınları.

KAFALI Mustafa (1972). “Azerbaycan ve Azeri Türkleri”, Töre 16, Eylül, s. 38-39.
KAFESOĞLU, İbrahim (1997). Türk Millî Kültürü, Ankara: Ötüken Yayınları.

KALAFAT Yaşar (2011). Türk Kültürlü Halklarda Orta Asya’dan Orta Doğu’ya İnanç Göçü,

Ankara: Berikan Yayınevi.

KARADAĞ Nurhan (1978). Köy Seyirlik Oyunları, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

KARADAĞ Nurhan (1995). “Türk Tiyatrosunun Kut-Törensel Kaynakları ve Köylü Tiyatrosu”,
Tiyatro Araştırmaları Dergisi 112, s. 65-75.

KÖPRÜLÜ Mehmet Fuat (1979). “Avşarlar”, İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: MEB Yayınları,
s. 28-38.

MELİKZADE Tohid (2009). Tarihçe-i Darün-nişat-ı Urmiye, Urmiye.

MİNORSKY Vladimir (1984). “Urmiye”, İslam Ansiklopedisi, C. 13, Ankara: MEB Yayınları, s.
59-65.

ÜÇÜNCÜ Kemal (2004). “«Sözlü Kültür/Tarih Bağlamında Edebî Bir Metin Olarak Otman Baba
Vilâyetnâmesi”, Bilig 28, Kış, s. 1-27.

YILDIRIM Dursun (1988). “Tarih Yazımı ve Sözlü Ortam Kaynakları”, Türk Bitiği:
Araştırma/İnceleme Yazıları, Ankara: Akçağ Yayınları, s. 87-101.

ÇEVİRİ YAZI İŞARETLERİ VE KISALTMALAR

Arapça
Farsça
Soğdça.

< bu şekilden gelir.

y

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 6/4 Fall 2011

1

Dr., Kırıkkale Üniversitesi Türk Dili Okutmanı. El-mek: dogan.talip@hotmail.com

2

   indi: şimdi

3

   hardan: nerden

4

   gedim: kadim (< Ar. kadîm)

5

   esir: asır (< Ar. ‘asr)

6

   gelmemişden gabax: gelmeden önce

7

   odlu: ateşli

8

   döyüş: savaş, cenk

9

   düşmen: düşman (< Far. duşman)

10

   gılış: kılıç

11

   köçeri gebîleler: göçebe boylar (< Ar. kabîle)

12

   tebiet: tabiat (< Ar. tabî'at)

13

   mugeddes: mukaddes, kutsal ( Ar. mukaddes)

14

   hemanlardan: söylediklerimizden

15

   belke: belki

16

   heyif: vah, heyhat, yazık (< Ar. hayf)

17

   itib batıb: kaybolup

18

   üzmeh: ayrılmış, koparılmış, muhafaza olunmuş

19

   ağ saggallı: ak sakallı, yaşlı

20

   heyvan: hayvan

21

   söz goş-: söz söylemek

22

   gurtar-: bitirmek, tamamlamak

23

²⁷    üz: yüz

24

   kend: köy (< Soğd. kent)

25

   mahal mahal: yöre yöre, bölge bölge (< Ar. mahall)

26

   kimi: gibi

27

   tamaşa: temaşa (< Far. temaşa)

28

   salameleyk: Selamün aleyküm

29

   birbirinen yey: biri diğerinden daha iyi

30

   pay ver-: ikram etmek

31

   çöreh: ekmek

32

   reğs^et-: oynamak (< Ar. raks)

33

   özüne: kendine

34

   ğaşları ğeytan: kaytan kaşlı, ince ve uzun kaşlı

35

   zınğıröli: zilli, çanlı (< Far. zıngırov)

36

   tüh: tüy

37

   xölı xöli: biçimli, düzgün, mevzun

38

   kakılli: kâküllü (< Far. kâkul)

39

   bezehli: süslenmiş, süslü

40

   xallı bılli: benekli

41

   sâhir: sihirbaz, büyücü (< Ar.)

42

   neğme ğoş-: güzel, ezgili ses çıkarmak

43

   texd^üsde: taht, koltuk üstünde (< Far. taht)

44

   y

45

   _a

46

   gîlan: Hazar denizinin güneyinde olan vilayet

47

   düyü: düğü, ince bulgur

48

   çepiş: bir yaşında keçi

49

   peşvaz^ele-: karşılamak (< Far. pîşvâz)

50

   zumar: kış günleri için tedarik edilen yiyecek

51

   ârıx: zayıf, cılız, sıska

52

   cecim: kilim

53

   belelihle: böylelikle

54

   behre: fayda, menfaat

55

   yallı: halay

56

   mezeli: tatlı, lezzetli

57

   cüzem: koyun ve kuzu yünü (< güzem)

58

   toxu-: dokumak

59

   xeli: halı

60

   ğerğavul gözlü: sülün gözlü

61

   penir: peynir

62

   ğatıx: yoğurt

63

   il: yıl

64

   cüt: çift (< Far. cuft)

65

   bala: yavru, kuzu

66

   ğelem: kalem

67

   bulax: çeşme, pınar

68

   zemi: tarla

69

   kom: koyun ve kuzu yatağı

70

   emlih ğuzu: süt emme çağında olan kuzu

71

   yel: meme

72

   xınala-: kınalamak

73

   ğabax: ön, karşı

74

   pay getir-: pay getirmek (ikram getirmek)

75

   min bir cür: bin bir tür (< Far. cür)

76

   fend: düzen, hile (< Far. fend)

77

   nalbeki: tabak

78

   ğend: şeker (< Ar. kand)

79

   selğeli: temiz, tertipli, düzenli

80

   öy-:övmek, methetmek

81

   buğda: buğday

82

   xur: kıl veya yün dokunmuş heybe (< Ar.)

83

   ğırnıs: cimri, hasis

84

   hex: hak (< Ar. hakk)

85

   ğargı-: ilenmek, lanetlemek

86

   ğırnıs^ol-: cimri olmak

87

   çölmek: çömlek

88

   ğığla-: pislemek

89

   naxır: büyük baş hayvan

90

   kişi: koca

91

   ulduz: yıldız

92

   güni: haset

93

   ğolbağı: bilezik

94

   ğaytar-: geri çevirmek, döndürmek

95

   talağın ver- : boşamak (Ar. talâk)

96

   urmulu: Urmiyeli

97

   tikan: diken

98

   xar: diken (<Far. hâr)

99

   zehrmar: zehir, yılan zehri (<Far. zehr+mâr)

100

   it-: yitmek

101

   könül: gönül

102

   haçan: ne zaman

103

   oyad-: uyandırmak