KÜRESELLEŞME VE YENİ DÜNYA DÜZENİNDE ULUS DEVLET ANLAYIŞI

Dr. Mehmet ALAGÖZ
Selçuk Üniversitesi Karaman İİBF Türkiye

AKADEMİK BAKIŞ

Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi

ISSN:1694 - 528X    Sayı: 6 Mayıs - 2005

İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi - Türk Dünyası Kırgız - Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat - KIRGIZİSTAN

ÖZET

İdeolojik iki kutupluluğun ortadan kalktığı günümüzde, ülkeler kurdukları ekonomik
bloklar sayesinde dünyayı çok daha fazla kutupluluğa doğru götürmektedir. Küreselleşme ve
onun ortaya çıkardığı yeni dünya düzeni ile birlikte bu çok kutupluluk kendini daha da iyi
hissettirmektedir. Özellikle yeni dünya düzeni kavramına ilk bakıldığında küreselleşmeden farklı
bir kavram gibi gözükmesine rağmen tamamen ekonomik temellere dayandırılmış ve gelişmiş
ülkelerin öncelikle ekonomik sonra siyasi amaçlarına uygun hale getirilmiş bir düzenlemeden
başka bir şey değildir.

ANAHTAR KELİMELER: Küreselleşme, Ulus Devlet, Yeni Dünya Düzeni

SUMMARY

After the cease of ideological bipolarity, countries bring about a multi polar world by the
economic blocks they constitute. This multi polarity is percieved strongly by globalisation and
the trends which are outcomes of globalisation. The first impression of the new world order is
that it is a different fact than globalisation, but actually the new world order is just an economic
arrangement which is adjusted due to the economic and political goals of developed countries.
Nevertheless, these concepts include some arrangements which will eliminate the nation state
idea of the countries in search of developing and having a place in the world economy.

KEY WORDS: Globalization, Nation State Concept, New World Order

1. GİRİŞ

Uluslararası ekonomik ilişkilerde eski korumacılık anlayışının yerine serbest ticaret
görüşünün benimsenmesi ve dünyadaki iki kutupluluğun ortadan kalkması ile kendini
hissettirmeye başlayan küreselleşme süreci, içinde bölgesel bütünleşmeleri de kapsayan yeniden
bir yapılanma dönemine girmektedir. Bu dönem özellikle AB, NAFTA, APEC gibi
bloklaşmaların sağlam temellere oturtulduğu, uluslararası aktörlerin (IMF, WB, çok uluslu
şirketler, vb.) ön plana çıktığı ve yeni dünya düzeni olarak adlandırılan sürecin uygulanmaya
konulduğu bir dönemdir. Artık bu süreçten geri dönüşün şu anki uygulamalara bakıldığında
mümkün olmadığı görülmektedir. Burada önemli olan yeni dünya düzeni olarak adlandırılan
süreç içerisinde kendine hızlı bir gelişim alanı bulan küreselleşmenin, özellikle gelişmekte olan
ülkelerde ulus devlet anlayışını -varolan ulus milliyetçilik ruhu yüzünden- yıkmakta zorluklarla
karşılaşmasına rağmen bunun ilk adımlarının kabul ettirilmesidir.

Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi

ISSN:1694 - 528X    Sayı: 6 Mayıs - 2005

İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi - Türk Dünyası Kırgız - Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat - KIRGIZİSTAN

2.    BÖLGESELLEŞME

Dünya ekonomik ve siyasal hayatında meydana gelen değişimler, ulusal çıkarlarını her
şeyin üstünde tutan gelişmiş ülkeleri, kendilerinin yine merkez olduğu uluslararası
bütünleşmelere (bloklaşmalara) gitme eğilimlerini de hızlandırmaktadır. Aslında bütünleşmenin
temelinde, rakip ülkelere öncelikle ekonomik açıdan, daha sonra siyasi ve askeri açılardan
üstünlük sağlama girişimi yatmaktadır. Ayrıca bölgeselleşme hareketleri, ülkelerin kendilerine
coğrafi olarak yakın ülkelerle ticaretlerini arttırmanın ve değişen küreselleşmeye uyum
sağlamanın da en iyi yöntemidir. O zaman küreselleşme sürecinde başarı, bölgeselleşme
sınavında başarılı olmayı gerektirmektedir(TÜSÎAD, 2003:1). Örneğin, tek pazar ve tek para
temelli Avrupa Birliği’nin siyasi bir entegrasyon sürecine girmesi, küresel süreçte Avrupa’nın
yerini sağlamlaştırmaya yönelik ileri aşamada bir bölgeselleşme projesidir. Aynı şekilde Kuzey
Amerika’da NAFTA (Kanada,ABD,Meksika), Güney Amerika’da MERCOSUR(Arjantin,
Brezilya,Paraguay,Uruguay), Güneydoğu Asya’da AFTA (Brunei, Endonezya, Malezya,
Filipinler, Singapur, Tayland, Vietnam) ve CER (Avustralya, Yeni Zelanda) olarak sıralamak
mümkündür. Bölgesel entegrasyon çabaları, dünyadaki çok taraflı liberalizasyon çabalarını da
engelleyici bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Her ne kadar bloklar arasında ilişkileri
artıracak forum ve çalışmalar yapılsa dahi, bu bloklaşmalar küreselleşme sürecinin önündeki en
büyük engellerin başında yer almaktadır(TÜSİAD, 2003:1). Bu bölgeselleşme eğilimleri,
kuşkusuz birçok merkezde olduğundan, siyasal anlamda iki kutuplu bir dünyadan, öncelikli
olarak ekonomik anlamda daha çok kutuplaşmaya doğru gidilmektedir. Ayrıca çoğu
bölgeselleşme hareketlerinin henüz oluşum aşamalarında olmalarına rağmen gerek bloklar içi güç
dengesinde gerekse bloklar arasında sürtüşmelerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Örneğin,
Almanya ve Japonya’nın ABD’ye açıkça tavır alması veya AB’nin Almanya merkezli gelişmesi,
blok içinde rahatsızlıklara neden olmaktadır.

3.    KÜRESELLEŞME

Popüler mitolojide, ekonomik küreselleşmeye karşı konulması ve kontrolü imkansız
olarak görülmektedir. Gerçekte, küreselleşme bir çok uluslararası sözleşme ile oluşturulan yasal
kurumsal değişikler tarafından geliştirilmiş ve şekillendirilmiştir. AB, NAFTA ve GATT gibi
oluşumlar sınırlar arasında para, mal ve emek akışının kontrolsüzlüğüne sebep olmuş ve bu
konularda yetkiyi yerel hükümetlerden alarak sorumsuz güçler olan DTÖ, araştırma ve düşünce
grupları, çok uluslu şirketler gibi kurumlara kaydırmışlardır.

Başka bir tanımlama ile küreselleşme; ekonomi, politika, ekoloji, kültür ve sivil toplum
alanlarındaki oluşumları yan yana fakat birbirlerine indirgenemeyen bir şekilde oluşmasını
sağlayan ve ulus devletlerin değil, ulus ötesi aktörlerin ön planda olduğu bir oluşum olarak
karşımıza çıkmaktadır. Burada küreselleşme sadece ulus devletlerin rolünü arka plana iten ve
ulus ötesi aktörlerin yön verdiği bir süreçten ziyade, bir politik-ideolojik eğilimi (globalizm) ve
toplumların karşılıklı bağlılık ağlarının vücut verdiği “dünya toplumu” gibi sosyolojik bir
oluşumu da ortaya koymaktadır. Bu süreç Max Weber’in dediği gibi, “eğer ulus kültürel, devlet

Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi

ISSN:1694 - 528X    Sayı: 6 Mayıs - 2005

İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi - Türk Dünyası Kırgız - Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat - KIRGIZİSTAN

politik dünyayı simgeliyorsa; küreselleşme bu iki dünya arasındaki bağı yok eden veya olanaksız
kılan bir yana sahip” olmaktadır.

Bu bağlamda küreselleşme; biri siyasal, biri ekonomik, biri de kültürel olarak üç boyutu
olan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır(Kongar, 1997:1). Küreselleşmenin siyasal ayağı,
tabi ki Amerika Birleşik Devletleri'nin dünya üzerindeki siyasal egemenliğinden başka bir şeyi
ifade etmemektedir. Bu durum, bir anlamda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin
dağılmasından sonra dünyanın siyasal anlamda tek kutuplu hale gelmesini de belirtmektedir.
Küreselleşmenin ekonomik ayağı, uluslararası sermayenin dünya üzerindeki egemenliğini ortaya
koymaktadır. Bu egemenlik kendi mantığı içinde, sermaye ve onun simgesi olan marka bazında
dünyayı, tüketiciyi ve tüm insanları yönlendirmektedir. Küreselleşmenin bu boyutunda
uluslararası sermayenin egemenliği bir yandan günlük yaşam açısından dünyayı
homojenleştirirken, öte yandan üretimde verimliliğinin dünya ekonomisindeki en belirleyici
ölçütü olarak karşımıza çıkmaktadır. Tabi ki küreselleşmenin, uluslararası sermayenin serbestçe
dolaşımını kolaylaştırdığını ve yabancı yatırımları artırma yoluyla ülkelerin ekonomik
gelişmelerine olumlu katkıda bulunduğu gerçeği de gözardı edilmemelidir. Ancak,
küreselleşmenin, kriz zamanlarında uluslararası sermayenin daha çabuk yurtdışına kaçmasına ve
krizlerin diğer ülkelere daha hızla yayılmasına neden olduğu da bilinen bir gerçektir(Öztürk,
2003:1). Örneğin, Tayland’da 1997 yılı Aralık ayında başlayan Asya krizi ve Rusya’da 1998 yılı
Ağustos ayında meydana gelen mali kriz, kısa süre içerisinde ekonomisi çok güçlü olan ABD’de
bile etkisini hissettirmiştir. Türkiye’de 2001 yılı Şubat ayında yaşanan mali krizin etkisinin
Rusya’dan Brezilya’ya kadar birçok ülkede hissedilmesinde kuşkusuz yeni küresel dinamiklerin
de rolü bulunmaktadır. Küreselleşmenin kültürel ayağı ise, birbirinden farklı iki ayrı sonucu yani
mikro milliyetçiliği ve kültürel homojenliği ortaya çıkarmaktadır(Kongar, 1997:1).
Küreselleşmenin kültürel ayağının ortaya çıkardığı mikro milliyetçilik, Yugoslavya olayında
görüldüğü gibi, ulus devleti aşan ve ulus devlet içerisinde yer alan en küçük bir kültürel farklılığı
bile ortaya çıkaran, bunları medya aracılığı ile tüm dünyanın dikkatine sunan, ayrıca siyasal
açıdan, kültürel farklılıkların korunması ilkesini demokratik hak ve özgürlükler alanının ayrılmaz
bir parçası olarak gören bir anlayışı yaygınlaştırmaktadır. Kültürel homojenlik ise, tüketici
davranışlarını değiştirerek, tüm dünyayı benzer tüketim davranış kalıpları içerisinde hareket
etmeye yani tek boyutlu bir kültürel kimliğe sahip olmaya doğru zorlamaktadır. Örneğin bütün
dünyada insanların Coca cola, Pepsi cola, Macdonalds, Burger King, Lewis, Wrangler, Nike,
Adidas, Mercedes, Nokia, vb. ürünleri kullanması.

Bunlarla beraber özellikle son yirmi yıldır, küreselleşmenin hız kazandırdığı bilişim
teknolojilerindeki gelişmeler, dünya ekonomisi ve siyasal hayatının değişiminde çok önemli bir
rol oynamaktadır. Ancak bu gelişen bilişim teknolojilerinin sunduğu olanaklardan dünyadaki
ülkelerin tamamının yeterince faydalandığını söylemek ne yazık ki mümkün değildir. Bilişim
teknolojileri ve internet kullanımında gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olanlar ülkeler arasındaki
mevcut farklılığı vurgulamak üzere kullanılan "dijital bölünme" kavramının, küreselleşmeyle
birlikte giderek "dijital uçurum" haline dönüştüğü eleştirileri son yıllarda sıkça yankı
bulmaktadır (Öztürk, 2003:1). Bu eleştirilerin temel sebebi, çok uluslu şirketlerin dünyaya hakim

Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi

ISSN:1694 - 528X    Sayı: 6 Mayıs - 2005

İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi - Türk Dünyası Kırgız - Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat - KIRGIZİSTAN

olurken, dünyanın birçok yerinde yeni üretim faaliyetlerinde bulunurken, söz konusu AR - GE
faaliyetleri olduğunda, yatırımlarını kendi ülkelerinde ya da bloklar içinde yoğunlaştırmalarından
kaynaklanmaktadır.

Kısaca küreselleşme ile birlikte ortaya çıkan “yeni iddia, millî kültürlerin ve millî
devletlerin artık eski önemini yitirdiği, bunun yerine dünyadaki bütün insanlar ve kurumların
gittikçe tekdüzeleştiği (homojenization) ve yeni teknolojik araçlar sayesinde dünyanın küçüldüğü
ve âdeta bir köy gibi olduğunu dile getirmektedir. Fakat özellikle gelişmekte olan uluslardaki
milliyetçilik hareketleri, böyle bir eğilimin karşısında tehdit unsuru gibi yer almaktadır” (Atasoy,
2003:1).

4. YENİ DÜNYA DÜZENİ

Yeni Dünya Düzeni yüzyıllardır değişik şekillerde kendini göstermesine rağmen, dünya
kamuoyunun gündeminde daha çok Doğu bloğunun ve iki kutupluluğun sona ermesinden sonra
konuşulmaya başlanmıştır. Yeni dünya düzeni aynı zamanda, soğuk savaş süresince varolan fakat
diğer siyasal tehlikelerin öneminden dolayı su yüzüne çıkamayan çok çeşitli mikro problemin
dünya toplumlarına ve siyaset arenasına yerleşmesini de beraberinde getirmiştir. Bu süreç,
dünyanın eskiden olduğu gibi sadece ikiye değil, onlarca birbirinden farklı nedenli inanç,
düşünce ve ekonomik bloklara bölünmesine neden olmuştur. Bunun sonucunda kültürel, tarihi,
dini ve iktisadi kökenli ayrılık ve farklılıkların özgüven ve yoğunlukla yaşandığı bir siyaset
anlayışı ortaya çıkmıştır (Binay, 1997:1).

Aslında soğuk savaş sonrasındaki dünya düzenini ve uluslararası ilişkileri yönlendiren
etkenleri anlamak için 1990’lı yıllardan sonra ifade edilen veya yazılan ve ortaya çıkan olayları
incelemek gerekecektir. Özellikle 1990’lı yılların başında, günümüzde dünya ekonomik ve siyasi
hayatında yaşadığımız veya yaşamakta olduğumuz bunalımların senaryoları yazılmıştı. Örneğin,
Fukuyama’nın “Tarihin Sonu” (1989), Throw’un “Başa Baş: Yükselen Soğuk Ticari
Savaşlar(1992) ve “Kapitalizmin Sonu”(1996), Huntington'un “Medeniyetler Çatışması"(1993),
Ohme’nin “Ulus Devletin Sonu”(1995) ve Brizenski’nin “Büyük Satranç Tahtası: ABD’nin
Jeostratejik Öncelikleri(1997) isimli kitaplarda ve makalelerde yirmi birinci yüzyılın dünya
ekonomi-politik yapısında meydana gelecek muhtemel değişim ve yapılanmalar hakkında bilgi
verilmektedir. Yine bu dönemde iki kutuplu dünya düzeninin sessiz sedasız kapanması “tek
kutuplu dünya” nitelendirilmesinin yapıldığı bir süreçle karşı karşıya kalınmıştır(Bayramoğlu,
2002:85). Ayrıca yeni dünya düzeninde devletlerin yerine çok uluslu şirketler, araştırma ve
düşünce kuruluşları, medya, vb. aktörler uluslararası ilişkilere yön verme amacıyla dünya
sahnesinde yerlerini almışlardır. Aslında 1990’lı yıllarda yazılan bu senaryoların tamamı aynen
gerçekleşmemiştir. Örneğin dünyadaki yeniden yapılanma sürecinde ortaya çıkan ekonomik ve
siyasi çatışmaların Huntington'un Medeniyetler Çatışmasında ortaya koyduğu gibi sadece farklı
dinler(İslamiyet ve Hıristiyanlık) arasında değil, aynı ve küçük bir coğrafi yapıda, hatta aynı
kültür ve dine ait toplumlarda da, farklılıklardan dolayı meydana gelebileceğini göstermektedir.
1996 yılında güney Afganistan’ı elinde bulunduran Talibanların başkent Kabil'i de ellerine

İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi - Türk Dünyası Kırgız - Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat - KIRGIZİSTAN

geçirmeleri. Bu durum Huntington'un iddia ettiği büyük ideoloji ve inanç blokları arasındaki
farklardan doğabilecek savaşın aynı dine mensup insanlar arasında da ortaya çıkabildiğini
göstermektedir.

Burada önemli olan ABD’nin, soğuk savaş dönemi ve bunun etrafında şekillenen
uluslararası siyaset anlayışının sona ermesinden sonra güç ve nüfuz alanları üzerinde yeni bir
uluslararası işbirliği dönemini başlatmış olmasıdır. Bu yeni dönemde oluşan yeni dünya
düzeninin bütün kurallarını ABD belirlemektedir. Bu yeni dünya düzeninde ABD’nin terörle
mücadele politikası sonucu ortaya çıkardığı bu yeni süreç, tabi ki yıllardır beraber hareket ettiği
öncelikle AB ve Rusya, Çin, gibi ülkelerle farklı görüş ayrılıklarının da çıkmasına neden
olmuştur(Bergstresser, 2003:1). Ayrıca, ABD yönetiminin bir takım uluslararası antlaşmalardan
tek taraflı olarak çekilmesi Avrupalılarda Amerika’nın tek başına hareket etme eğilimi konusunda
kuşkularını ortaya çıkardı(Arım, 2003:1).

ABD’nin kurallarını belirlediği yeni dünya düzeni çerçevesinde ortaya çıkan uluslararası
konjonktürün ilk sonuçlarının açıkça görüldüğü bölgeler ise soğuk savaş dönemi boyunca
yeterince etkin olamadığı Orta Asya ve Orta Doğu’dur. Bu bölgelerdeki ülkelerin çoğunun
Müslüman olması Huntington’un Medeniyetler Çatışması’nda ortaya konulan teorileri kısmen de
olsa doğrular niteliktedir. Çünkü bir tarafta öncelikle ABD ve İngiltere, AB, Rusya diğer tarafta
Afganistan, Irak, Filistin, vb. Ancak Uzakdoğu’da, Japonya ve Çin gibi merkez ülkelerin yeni
dünya düzeni çerçevesinde özellikle bu bölgede ABD’yi tek başına hareket ettirmeyecekleri
muhakkaktır. Öyleyse Uzakdoğu’da birden fazla merkez olma olasılığı bulunmaktadır. Ancak
Orta Doğu’da şekillenecek yeni durum, tamamen ABD’nin yeni dünya düzeni politikalarına
uygun olacağını Irak savaşıyla ortaya koymaktadır. Önemli olan ABD’nin zorla tesis etmeye
çalıştığı yeni düzenin, o toplumlar tarafından kabul edilip edilmeyeceğidir. Gerek Afganistan’da
gerekse de Irak’ta yaşanan iç çatışmaların (siyasi ve askeri) ABD’nin bir düzenden ziyade kaosu
ve parçalanmayı oluşturmaya çalıştığı anlaşılmaktadır. Görüldüğü gibi, yeni dünya düzeni
ışığında ortaya çıkan oluşumlar dünya üzerinde bir düzensizliği de beraberinde getirmektedir. Bu
bölgelerdeki düzensizliğin en büyük nedeni, ulus devletin hala varlığını koruyor olması ve
dünyanın paylaşımının henüz bitmemiş olmasıdır(Yaşar, 2003:1).

5. ULUS DEVLET ANLAYIŞI

Ulus olgusu, modern toplumun oluşumu sürecinde siyasal yapının önemli bir unsuru
olmakla beraber aynı zamanda toplumların tarihsel geçmişleri içinde oluşturdukları kültür
birikimlerinin de bir yansıması olarak karşımıza çıkmaktadır. Ulusu oluşturan en temel öğeler,
ortak coğrafi mekan, tarihsel geçmiş ve dil o toplumsal yapının kültür değerlerini de
oluşturmaktadır. Çünkü, toplumsal yaşam bu öğeler üzerinde oluşur ve aslında kültür de o
toplumun yaşam biçiminin en üst ifadesidir(Mace, 2003:1).

Ancak göz ardı edilemeyecek olan gerçek ise küreselleşme felsefesinde,
postmodernizmle modernizmin değerlerinin hedef alınmasıdır. Bu bağlamda küreselleşme ulus,

Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi

ISSN:1694 - 528X    Sayı: 6 Mayıs - 2005

İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi - Türk Dünyası Kırgız - Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat - KIRGIZİSTAN

ulus devlet ve ulus devlete dair kurumlar reddetmekte, bireyi ulusal kimliğinden koparmayı ve
ulusal yapıları parçalamayı hedefleyen uydurma mikro milliyetçilikler yaratılmaktadır. Ancak
özellikle gelişme sürecindeki ülkelerin hala ulus devlet kimliğini muhafaza edilmesini sağlayan
bazı temel fonksiyonlardan vazgeçmedikleri görülmektedir. Bu fonksiyonlar; demokratik
yönetişim ve hukukun üstünlüğü, dış ilişkilerde bağımsızlık, ekonomik politikalarda bağımsızlık,
refah toplumu ve sosyal bütünleşme şeklinde başlıklandırılabilmektedir(Merih, 2001:1).
Demokratik yönetişim ve hukukun üstünlüğünden kastettiğimiz, ülkede varolan politik gücün
kurumlaşma ve uygulanmasında tek yetkili olmasıdır. Ayrıca aynı politik güce sahip olan
ülkenin dış güvenlik ve dış ekonomik ilişkilerde de bağımsız olarak hareket edebilmesidir.
Ancak bu süreç mutlaka ülkenin bağımsız şekilde ekonomik ve finansal politikaları da
uygulayabilmesine imkan verecek şekilde oluşturulmalıdır. Bununla birlikte ülke kendi yapısına
uygun istihdam, sosyal güvenlik ve gelirin yeniden dağıtımı politikaları uygulayabilmelidir. Son
olarakta ülke sınırları içerisinde sosyal bütünleşmeyi sağlayacak şekilde kültürel ve etnik
farklılıkları bütünleştirecek politikalar uygulaması gerekmektedir. Burada söz ettiğimiz sosyal
bütünleşmeyi sağlarken toplumların akültürasyona maruz kalmamasına dikkat
edilmelidir(Dönmezer, 1999:121).

Bazı yapılan araştırmalarda da ortaya konulduğu gibi küreselleşme ulus devletin sonunu
veya gücünü azaltmaktadır(Mace, 2003:1). Araştırma sonuçlarına göre küreselleşme ile beraber
öncelikli olarak etkin politik iktidarın alanı farklı güçler tarafından paylaşıldığını ortaya
koymaktadır. Ayrıca ulus devlet yönetimlerini kendi insanları için doğru ve uygun olan
politikaları uygulayacak tek mercii olmaktan çıkarmaktadır.

6. KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE ULUS DEVLET ANLAYIŞI

Küreselleşme süreci, uluslararası sermaye hareketlerindeki serbestlikleri artmakta ve yeni
teknolojilerin ülkeler arasında hızlı bir şekilde yayılmasına imkan vererek, geleneksel ulus
devletin varolan kurumsal ve hukuksal altyapısını zorlamaktadır. Başka bir deyişle bu süreçte,
küresel güçlerin ulusal hükümetlere biçtikleri rol, yalnızca küresel ekonominin gerektirdiği
kamusal hizmetlerle sınırlıdır(Yeniçeri, 2003:12).Bu yüzden ulus devlet, siyasi, ekonomik,
sosyal, diplomatik ve askeri stratejileri oluştururken sahip olduğu etkinliğini kaybetmektedir.
Ulus devletin varolan etkinliğini kaybetmesine neden olan unsurları, şu önemli gelişmeyle
bağlantılı olarak açıklamak mümkündür(TÜSÎAD, 2003:1). Ekonomik olarak, mal ve
hizmetlerin, iletişim ve ulaşım teknolojilerindeki gelişmeler nedeniyle, ülke sınırları dışında
kolaylıkla ulaşılabilir hale gelmesi, ulus devletin kendi kendine yeterli olma ilkesini ticaret
kurallarına, Çok Taraflı Yatırım Anlaşması’nın (MAI) kurallarına, Mali Faaliyet Hedef
Grubu’nun (FATF) mali işlem kurallarına ve Kamu Yönetiminde Etik Anlaşması’nın (EPM)
davranış kurallarına uymak mecburiyetinde bırakılmasıdır. Ayrıca tüm hizmet sektörlerini ve bu
hizmetlerin üretilmesi için gerekli olan tüm malların üretimini de kapsayan ilk çok taraflı anlaşma
olan GATS’ın yakın zamanda yürürlüğe girecek olması, ulus devletin etkinliğini kaybetmesine
neden olan bir diğer gelişmedir.

Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi

ISSN:1694 - 528X    Sayı: 6 Mayıs - 2005

İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi - Türk Dünyası Kırgız - Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat - KIRGIZİSTAN

Bu gelişmelerden, GATS anlaşması tüm hizmet alanlarının tam olarak serbest piyasaya
açılmasını ve serbest piyasa önündeki engellerin kaldırılmasını, yerli ve yabancı sermayeye eşit
koşulların sağlanmasını imkan vermektedir. Bu anlaşmaya göre, verilen taahhütlerden geri dönüş
Stand Still-Sabit Duruş prensibinden dolayı mümkün olmamakta ve tüm muafiyetlerin en fazla
10 yıllık sürede kaldırılmak zorunluluğunu getirmektedir. Bu anlaşmayı kabul eden ulus
devletlerin ekonomik ve siyasal etkinlikleri ortadan kalkacak ve ulus devletler kendi
gelişimlerini hızlandıracak farklı ekonomik politikaları uygulayamayacaktır. Bir diğer gelişme
olan MAI ise, ulus devletlere yabancı sermaye ve yatırımlar üzerindeki her türlü engelleme,
kısıtlama ve baskıyı kaldırtarak, yerli işletmeleri kayırıcı şekilde politikalar uygulanmasını
engelleyerek ve uluslararası yatırımcının haklarını tahkim sistemi sayesinde uluslararası hukuk
sisteminde aramasına imkan veren bir anlaşmadır. Bu anlaşma ulus devletinde varolması gereken
şartlardan olan ekonomik ve hukuki bağımsızlığı ortadan kaldırmaktadır. Ayrıca FATF anlaşması
ile ülkelerin kara para aklanmasının önlenmesine yönelik kararları içermektedir. Ancak
küreselleşme ile birlikte sermaye hareketleri üzerindeki sınırlamaların ve kontrollerin
kaldırılması ve piyasaların deregülasyonu, uluslararası bir nitelik taşıyan kara para aklamayı da
kolaylaştırmıştır. Bundan dolayı küreselleşme ile gelen (IMF’ninde desteklediği) serbestleşme,
FATF’in kara paranın aklanmasının önlenmesine yönelik olarak ülkelere tavsiye ettiği
politikalarla sınırlandırılmaktadır. Çünkü FATF anlaşmasının 23 numaralı tavsiye kararında,
ülkelerin, paranın veya hamiline menkul kıymetlerin aklama amacıyla başka ülkelere
gönderilmesine olanak vermemek için, sınırlarda gerekli gözetim ve denetim sistemi içerisinden
geçirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bu durum özellikle uluslararası sermayenin ülke
sınırlarına girerken ve çıkarken kontrolünü zorunlu hale getirdiği için kısa dönemde ülkelerin
sermaye bilançosunu olumlu etkileyen bir kaynağı ortadan kaldırmaktadır.

Bahsettiğimiz bu gelişmeler öncelikle ulus devletin ekonomi alanındaki doğrudan üretici,
dağıtıcı ve düzenleyici rolünü ortadan kaldırmakta ve geleneksel görev alanlarına çekilmesini
sağlamaktadır(Hasanoğlu, 2003:68). Bu noktada varolan egemenlik haklarının kim, nasıl ve
kimin için uygulanacağı soruları önem taşımaktadır. Tabi ki bu sorunun cevabını, yönetim
tekniği olan yönetişim modelinde görüldüğü gibi egemenlik yetkisinin sermaye ile bütünleşmiş
olan ulusal ve uluslararası aktörlerde aramak gerekecektir. Çünkü dünyadaki ekonomik ve
dolayısıyla sosyal konulardaki kararların ulus devletler tarafından değil de, uluslararası
sermayenin çıkarlarının aracı konumundaki uluslararası aktörler (IMF, Dünya Bankası gibi)
tarafından alınması ve yürütülmesi söz konusudur. Böyle bir sonuç da ulus devletlerin
zayıflatılmasına ve bununla beraber ulusların bünyelerinde varolan demokratik kazanımlarının da
korumasız kalmasına yani demokrasinin ortadan kaldırılmasına neden olmaktadır. Zaten
demokrasi yeni liberalizmin fikir babaları olan Von Hayek ve Friedman açısından, hiç bir zaman
temel nitelikte bir değer ifade etmemiştir(Işıklı, 2003:1). Bu köklü değişimler, uluslararası
sistemi sadece devletler ve onların arasındaki ilişkilerden oluşan bir yapı olmaktan çıkararak, güç
ve etkinlikleri gittikçe artmakta olan yeni küresel aktörleri kapsayan bir yapısal bütünlüğe
dönüştürmektedir. Nihayetinde küreselleşme süreci ile birlikte uluslararası sermayenin iktidarı
güçlenirken, demokrasiye ve ulusal bağımsızlığa büyük bir darbe vurulmaktadır.

Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi

ISSN:1694 - 528X    Sayı: 6 Mayıs - 2005

İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi - Türk Dünyası Kırgız - Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat - KIRGIZİSTAN

7. Sonuç

Yeni dünya düzeninde sınırlar ortadan kalkarak, insanların her alanda ve her yolla
birbirlerine bağlanmaları sağlanmış, ortak evrensel değerler ve kültürel modeller oluşturulmaya
çalışılmıştır. Yeni dünya düzeninde, bir ülkede yaşanan her durum -örneğin birey hak ve
özgürlükleri ihlal edilmesi veya o devletin silahlanması veya ekonomik politikaları veya sahip
olduğu zenginlikler ve jeopolitik konumundaki değişikler- başka bir ülkenin ilgisi ve müdahale
alanına girmesine neden olacaktır. Bundan dolayı mevcut küreselleşme ve yeni dünya düzeni
anlayışı, uluslararası pazar güçlerine kayıtsız şartsız teslimiyetten başka bir şey ifade
etmemektedir. Bu sebeple küreselleşme ile birlikte ulus devletlerin ekonomik, siyasi, askeri ve
sosyal alanlarındaki etkinlik alanları daralırken, onun yerine iddia edildiğinin aksine halkın değil
uluslararası sermayenin egemenliği daha da etkinlik kazanmaktadır. Bu nedenle 21. yüzyıl ulus
devletlerin ve dolayısıyla ulusal demokrasilerin ortadan kalktığı, sadece zahiri olarak görüneceği
bir yüzyıl olacaktır.

Kaynakça

•    ARIM, R.(2003), “Yeni Uluslararası Konjonktür Oluşurken Aynı Zamanda Yeni Dünya
Düzenini de Belirleyebilir.”,

http://www.foreignpolicy.org.tr/tur/makale/rarim_040303_p.htm,

•    BAYRAMOĞLU, S. “Küreleşmenin Yeni Siyasal İktidar Modeli: Yönetişim”, PRAKSİS 7,
Yaz 2002, s.85.

•    BERGSTRESSER, H. (2003), “Ufuktaki yeni dünya düzeni”,
http://www. dwelle. de/turkish/yorum/332731.html,

•    BİNAY, M.(1997), “1997'de Yeni Dünya Düzeni”,
http://www.turkiye.net/mbinay/ review96/1997.htm,

•    DÖNMEZER, S.(1999), Toplumbilimi, 12. Bası., Beta Yayınları, İstanbul.

•    HASANOĞLU, M.(2003), “Küreselleşmenin Devlet Yönetimine Etkileri”, Sayıştay Dergisi,
Sayı:43, s.68, http://www.sayistay.gov.tr/yayin/dergi/icerik/der43m4.pdş

•    IŞIKLI, A.(2003) “Küresel Saldırı Karşısında Ulusal Devlet ve Sendikalar”,
http://www.ankara.edu.tr/faculties/political/html/eng/ceko/isikli_globalization2.htm

•    KONGAR, E.(1997) “Küreselleşme Ve Kültürel Farklılıklar Çerçevesinde Ulusal Kültür”,
http://www. kongar.org/makaleler/mak_ku.php

•    MACE, Y.(2003), “Ulus-Devlet”, http://askaptan.4mg.com/ulus%20devlet.htm,

•    MERİH, K. (2001), “Ulus-Devlet Ve Avrupalılaşma”,
http://www.turkab.net/ab/ wabulus. htm.

•    ÖZTÜRK, F.(2003) , “Küreselleşme-Yeni Dünya Düzeni”
http://www. mfa.gov.tr/turkce/grupe/ues/5FOzturk2.htm,

•    TÜSİAD; “Küreselleşlme kıskacında ulus-devlet”,
http://www.tusiad.org/yayin/gorus/35/pdş/sec11.pdf

İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi - Türk Dünyası Kırgız - Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü Celalabat - KIRGIZİSTAN

•    YAŞAR, M.(2003), “Yeni Dünya Düzeni Ve Türkiye”,
http://www.aydinlanma1923. org/sayi/21 /21-05.htm,

•    YENİÇERİ, Ö.(2003), “Küreselleşme ve AB Sarmalında Egemenlik Sorunu ve Türkiye”,
2023 Dergisi, Sayı:16, s.12.

9