AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ VE TÜRKİYE’DE TARİH
ÖĞRETİMİNİN GENEL AMAÇLARININ
KARŞILAŞTIRMALI BİR DEĞERLENDİRMESİ

Comparison and Evaluation of General Aims of The Teaching of History
Between Turkey and European Union’s Countries

İsmail H. DEMIRCİOĞLU

Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
Fırat University Journal of Social Science
Cilt: 16, Sayı: 2 Sayfa: 133-146, ELAZIĞ-2006

ÖZET

Bu çalışmanın amacı, Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye’de ortaöğretim düzeyinde tarih
müfredat programlarının karşılaştırmalı bir değerlendirmesini yapmaktır. Bu amaçla, ilk aşamada,
Ingiltere, Avusturya, Hollanda, Fransa, Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Estonya’nın tarih
müfredat programlarının genel amaçlarının tanıtımı ve analizi yapılacaktır. Daha sonra, birliğe
Mayıs 2004’de üye olan Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Estonya’nın tarih müfredat
programlarının genel amaçlarıyla birliğin teknolojik ve ekonomik açıdan güçlü ülkeleri olan
Ingiltere, Avusturya, Hollanda, Fransa’nın tarih müfredat programlarının genel amaçlarının
karşılaştırılması yapılacaktır. Buna ilaveten, ülkemiz tarih müfredat programının genel amaçları
analiz edilerek diğer ülkelerin programlarıyla karşılaştırılacaktır. Son olarak, ülkemiz tarih
müfredat programının geliştirilmesi için bir dizi öneride bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Tarih Öğretimi, Tarih Müfredat Programı, Genel Amaçlar.

ABSTRACT

The purpose of this paper is to examine and compare general objectives of secondary
history curriculum between Turkey and some European Unions’ countries. With this in mind, first,
the general objectives of history curriculum of England, Austria, Netherlands, France, Estonia,
Hungary and Check Republic are being introduced and analysed. Secondly, the general of
objectives of history curriculum of Estonia, Hungary and Check Republic which joined the
European Union on May 2004 are compared with the general objectives of history curriculum of
England, Austria, Netherlands, France developed countries of European Union. Furthermore, the
general objectives of history curriculum of Turkey is introduced and compared with 7 European
Union countries. Finally, some recommendations for the Turkish history curriculum are made.

Key Words: The Teaching of History, The History Curriculum, General Objectives.

Giriş:

Ortaöğretim düzeyinde tarih öğretiminin genel amaçları; öğrencilerin bu seviyedeki
tarih öğretim süreci sonunda bilgi, beceri ve tutum açısından neler kazanabileceğini
gösteren unsurlardır. Bu çerçevede, genel amaçlar; öğretmenlere öğrencilerini hangi
seviyeye taşımaları gerektiğini göstermenin yanında, öğrencilere de tarih dersleri
aracılığıyla neler yapabileceklerini gösteren bir rehber konumundadır. Tarih
öğretmenlerinin, öğrencilerini hedeflenen amaçlara ulaştırabilmeleri için, genel amaçları
çok iyi bilmelerinin yanında, bu amaçlara hangi etkinlikler aracılığıyla ulaşabilecekleri
konusunda da gerekli deneyim ve beceriye sahip olmaları gerekmektedir.

Eğitim tarihi incelendiği zaman, eğitim ve öğretim aracılığıyla öğrencilere
kazandırılması hedeflenen amaçların zaman içinde değiştiği görülmektedir. Toplumda
meydana gelen sosyo-kültürel, ekonomik ve teknolojik gelişmelerin ışığı altında sosyal
bilimler öğretiminin amaçlarının da değişmiştir (Köstüklü, 1998, s. 17). Sosyal bilimler
öğretimi amaçlarında meydana gelen değişim, onun önemli bir disiplini olan tarihi de
etkilemiş ve tarih öğretiminin amaçları güncel ihtiyaçların ışığı altında değişmiş ve
zenginleşmiştir. Geçen yüzyılda tarih öğretiminin genel amaçlarında meydana gelen
değişim incelendiği zaman, bir dizi faktörün bu değişimde önemli rol oynadığı görülür.
Bu faktörlerin başında, barışın sağlanabilmesi için yapılan çalışmalar, insanlığa saygılı
bireyleri yetiştirme, yurttaşlık bilincinin oluşturulması ve uluslararası dayanışmanın
geliştirilmesi gelmektedir (Paykoç, 1991, s. 29-31; Safran ve Ata, 1996, 12-13). Buna
ilaveten, özellikle II. Dünya Savaşı’rn takiben şehirleşmenin hızlanması, sanayileşme ve
demokratikleşme de gelişmiş ülkelerde tarih öğretiminin genel amaçlarını etkileyen diğer
unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

20. yüzyılda insanoğlu Avrupa merkezli olmak üzere iki dünya savaşı yaşamış ve
büyük acılar çekmiştir. Bu tür savaşların yaşanmaması ve barışın tesis edilebilmesi için
çalışmalar yürütülmüş ve tarih öğretimine bu bağlamda önemli görevler yüklenmiştir. I.
Dünya Savaşı sonrası, barışın sürekliliğini sağlayabilmek için tarih ders kitapları ve
öğretim programlarının değiştirilmesi gündeme gelmiş ve bu bağlamda çalışmalar
yürütülmüştür. Ancak, bu çalışmalar istenilen neticeyi vermemiş ve II. Dünya savaşı
sonrası da dünya barışının sağlanabilmesinde tarih öğretiminin kullanılmasıyla ilgili
çalışmalar devam etmiştir (Safran ve Ata, 1996, s. 12-13). Yürütülen bu çalışmalarda,
Birleşmiş Milletlere bağlı olarak 1945 yılında kurulan Unesco önemli roller oynamıştır
(Safran ve Ata, 1996, s. 12-13). Ancak, Unesco’nun yürüttüğü çalışmaların, ağırlıklı
olarak ders kitaplarında düşmanlık ifade eden ibarelerin çıkarılması üzerinde yoğunlaştığı
görülmektedir (Safran ve Ata, 1996, s. 12-13). Bu dönemde gelişmiş ülkelerde tarih
öğretimine yüklenen diğer bir misyon da, tarih öğretimi aracılığıyla insanlığa saygı ve
yurttaşlık bilincinin geliştirilmesidir.

Şehirleşme, sanayileşme, sosyal ve ekonomik gelişme, tarih öğretiminin
amaçlarında değişimin yaşanmasına yol açan diğer önemli faktörlerdir. II. Dünya Savaşı
sonrası, teknolojik ve ekonomik bakımdan gelişmiş ülkelerde sanayileşme, şehirleşmeyi
hızlandırmış ve farklı din, dil ve ırktan olan insanlar bir arada yaşamaya ve çalışmaya
başlamışlardır. Buna ilaveten, yaşamın gittikçe karmaşık bir hal alması neticesinde
insanlar, daha nitelikli olmak zorunda kalmış ve toplumun değişik kesimleri; değişen
şartlara ayak uydurabilecek uyumlu, etkin, üretken, yaratıcı ve problem çözebilen
insanların nasıl yetiştirilmesi gerektiği üzerinde tartışmalar başlatmışlardır. Bütün bu
gelişmeler, genelde sosyal bilimlerin amaçlarını, özelde ise tarih öğretiminin amaçlarını
çağın ihtiyaçları doğrultusunda değiştirmiş ve tarih dersleri yalnızca isim, rakam, sayı ve
maddelerin ezberlenildiği bir ders olmaktan çıkmıştır. Yeni anlayışa göre, tarih öğretimi;
barış, karşılıklı saygı ve etkin vatandaşlık becerilerinin kazandırıldığı bir alan olmanın
yanında öğrencilere, problem çözme ve analitik düşünebilme gibi becerileri
kazandırabilecek bir alan olarak görülmeye başlanmıştır (Slater, 1995, s. 146; Haydn,
Arthur ve Hunt, 1997, s. 21-22).

Günümüzde, ortaöğretim düzeyinde tarih öğretiminin genel amaçları incelendiği
zaman, amaçların ülkeler arasında farklılaştığı görülmektedir. Özellikle ekonomik ve
teknolojik açıdan gelişmiş ülkelerde tarih öğretimi; öğrenciye tarihsel bilgi ve yaşanılan
toplumun kültürünü kazandırmanın yanında, vatandaşlık bilinci, analitik düşünme ve
problem çözme gibi beceri ve niteliklerin kazandırılabileceği bir alan olarak görülmeye
başlanmış ve müfredat programları değişen şartlar ve yeni ihtiyaçlar çerçevesinde
yeniden oluşturulmuştur. Günümüzde ortak bir tarih öğretimi anlayışı oluşturmak
amacıyla, özellikle Avrupa Birliği ülkelerinin çalışmalar yürüttüğü bilinmektedir. Bu
çerçevede, Avrupa Konseyi’nin teşvik ve yönlendirmesiyle 1993 yılında Euroclio
(European Standing Conference of History Teachers’ Associations) resmi olarak
kurulmuştur (Slater, 1995, s. 73; http://www.eurocliohistory.org/). Avrupa değerleri
çerçevesince ortak bir tarih öğretimi anlayışı oluşturmaya çalışan bu kuruluş, tarih
öğretimiyle ilgili pek çok bilimsel çalışma ve proje de yürütmektedir. Euroclio,
çalışmalarını daha ziyade Avrupa Birliği üye ülkeleri ve birliğe üye olacak aday ülkelerde
yapmaktadır. Yapılan çalışmaların ışığı altında, Avrupa Birliği üye ülkeleri ve birliğe üye
olacak ülkeler için tarih öğretim yaklaşımları belirlenmektedir.

Bilindiği üzere Türkiye, Avrupa Birliği üyesi olabilmek için uzun bir süredir uğraş
vermekte ve bu amaçla önemli reformlar gerçekleştirmektedir. Ülkemizin birliği üye
olma sürecinde değişim gerçekleştirmesi gereken alanlardan birisi de eğitimdir. Özellikle
ortaöğretim kurumlarında okutulan sosyal bilimlerin farklı disiplinlerinin genel
amaçlarının da gelişmiş Avrupa Birliği ülkelerinde okutulan Sosyal bilimler
disiplinlerinin amaçları ışığı altında yeniden gözden geçirilmesi faydalı olacaktır.
Ülkemizde ve Avrupa Birliği ülkelerindeki tarih öğretiminin genel amaçlarının
karşılaştırılmasına yönelik çalışmaların sınırlı olduğu bilinmektedir. Bu konuyla ilgili
olarak Köstüklü (1997, s. 1), İngiltere’de tarih öğretiminin temel amaçları, tarih
müfredatı, tarih öğretiminin dayandığı metodik temeller, ders kitapları ve öğretim
metotları konusunda bir çalışma yapmıştır. İngiliz tarih öğretiminin genel amaçlarına
ilaveten, diğer Avrupa Birliği ülkelerinin tarih öğretiminin amaçlarını da kapsayacak
karşılaştırmalı bir çalışmanın yapılmasının faydalı olabileceği düşünülerek, bu çalışma
gerçekleştirilmiştir. Araştırmayla, Avrupa Konseyi’nin yaptırdığı son bir çalışmanın ışığı
altında, farklı Avrupa Birliği ülkelerinin ortaöğretim kurumlarında okutulan tarih
derslerinin genel amaçlarıyla ortaöğretim tarih müfredat programımızın genel amaçlarının
karşılaştırılmalı bir değerlendirmesi yapılacaktır.

Avrupa Birliği ülkeleri ve ülkemiz tarih müfredat programlarının karşılaştırılması
çerçevesinde, ilk aşamada birliğin ekonomik ve teknolojik açıdan güçlü ülkelerinden olan
İngiltere, Hollanda, Avusturya ve Fransa’nın tarih öğretim amaçlarıyla birliğe 1 Mayıs
2004’te üye olan Çek Cumhuriyeti, Estonya ve Macaristan’ın tarih öğretiminin genel
amaçları karşılaştıracaktır. Daha sonra, Avrupa Birliği ülkeleriyle ülkemizdeki tarih
öğretiminin genel amaçları karşılaştırılarak genel bir değerlendirme yapılacaktır. Son
olarak, Avrupa Birliği’nin gelişmiş ülkelerinin tarih müfredat programlarının genel
amaçlarının ışığı altında ülkemiz tarih müfredat programının genel amaçlarının
geliştirilmesiyle ilgili önerilerde bulunulacaktır.

Ingiltere, Hollanda, Avusturya ve Fransa’da Tarih Öğretiminin Genel
Amaçları:

Avrupa birliğinin teknolojik ve ekonomik açıdan gelişmiş ülkelerinden olan
İngiltere, Hollanda, Avusturya ve Fransa’da tarih öğretimi, eğitim ve öğretim etkinlikleri
içinde önemli bir yer işgal etmektedir. İngiltere, Avusturya ve Hollanda’da ortaöğretim
düzeyinde tarih öğretimi ayrı bir disiplin olarak öğretilirken Fransa’da coğrafyayla
beraber bir bütün arz edecek şekilde öğretilmektedir (Carpentier ve Dessieux, 2003, s.
184). Bu ülkelerde tarih öğretiminin genel amaçları incelendiği zaman, İngiltere,
Hollanda, Fransa ve Avusturya’da tarih öğretiminin genel amaçlarının pek çok ortak
yönünün olduğu görülür. Ek 1’de görüldüğü üzere, Avrupa Birliği’nin teknolojik ve
ekonomik açıdan gelişmiş ülkelerinde tarih öğretiminin genel amaçları, öğrencilere
çağımızda ihtiyaç duyulan pek çok nitelik ve beceriyi kazandırabilecek bir yapıdadır.
Birliğin gelişmiş ülkelerinde tarih öğretiminin genel amaçları; tarihi bilgi ve kültür
aktarımıyla ilgili genel amaçlar, etkili vatandaşlıkla ilgili genel amaçlar; bilgiyi
düzenlemeye, kullanmaya ve üretmeye dönük genel amaçlar olmak üzere üç ana
kategoriye ayrılabilir. Bu ülkelerden Hollanda ve Avusturya’da tarih öğretimine yüklenen
misyonun daha geniş olduğu ve bu iki ülkede genel amaçlar arasında etkili vatandaş
yetiştirmeye yönelik amaçların sayısının fazlalığı dikkat çekmektedir (Leeuw-Roord ve
Veldhuis-Meester, 2003, s. 202; Edel ve Stotzka, 2003, s. 151). İngiltere, Fransa,
Avusturya ve Hollanda’da tarih öğretiminin genel amaçlarının ortak yönleri, aşağıdaki
gibi özetlenebilir:

Tarihi Bilgi ve Kültür Aktarımıyla İlgili Genel Amaçlar:

•    Ulus, Avrupa ve dünya tarihi konusunda öğrencilerin bilgilendirilmesi

•    Kültür ve mirası aktarma

•    Ortak mirası ve kültürel geçmişi anlama

Etkili Vatandaşlıkla İlgili Genel Amaçlar:

•    Demokrasi ve hukuk kuralları hakkında bilgi edinme

•    Çağdaş dünyayı anlayabilme

•    Öğrencilere toplumda kendi yerini bulabilme becerisi kazandırma

•    Kendi ülkesinin, Avrupa’nın ve dünyanın sosyal problemleriyle ilgilenme ve
bunları çözebilme

•    Barış, özgürlük, hoşgörü, iletişime açık olma, tolerans v.b özellikleri
geliştirebilme

•    Öğrencilerin kimlik gelişimlerine yardım etme

•    Öğrencileri yetişkin yaşama hazırlama

Bilgiyi Düzenlemeye, Kullanmaya ve Üretmeye Dönük Becerilerle İlgili Genel
Amaçlar:

•    Basit düzeyde araştırmalar yapabilme

•    Zihinsel olgunluğu sağlama ve zihni eğitme

•    Analitik düşünebilme

•    Eleştirel olabilme

•    Problem çözebilme

•    Tarihsel bilgiyi kritik edebilme

•    Önyargıları tespit edebilme ve yenebilme

•    Tarih, coğrafya ve sosyal bilimler öğretiminden doğan problemleri tanıma ve
çözmeye çalışma

•    Tarihçilerin kullandığı metodolojiyi öğrenebilme (Leeuw-Roord ve Veldhuis-
Meester, 2003, s. 2002; Edel ve Stotzka, 2003, s. 151; Carpentier ve Dessieux, 2003, s.
185-186; McLaughlin ve Sinclair, 2003, s. 237).

Çek Cumhuriyeti, Estonya ve Macaristan’da Tarih Öğretiminin Genel
Amaçları:

Estonya, Çek Cumhuriyeti ve Macaristan 1 Mayıs 2004’te Avrupa Birliğine üye
olmuşlardır. Bu ülkelerde ortaöğretim düzeyinde tarih öğretiminin genel amaçları
incelendiği zaman, amaçların birliğin diğer ülkelerine nazaran daha geleneksel olduğu ve
tarih derslerinin öğrencilere çağımız bireylerinin sahip olması gereken problem çözme,
karar verme ve analitik düşünme gibi beceri ve nitelikleri kazandırmaktan uzak olduğu
görülmektedir. Çek Cumhuriyeti, Estonya ve Macaristan’da tarih öğretiminin amaçlarının
geleneksel olmasının en önemli sebeplerinden birisi olarak, bu ülkelerin sosyo-ekonomik
ve kültürel gelişmelerinin birliğin diğer ülkelerine nazaran daha farklı bir gelişme süreci
göstermesi gösterilebilir. Ek 2’de görüldüğü üzere, bu üç ülkenin tarih öğretiminin genel
amaçları ağırlıklı olarak tarihsel bilgi ve kültür aktarımına dayanmaktadır (Homerova ve
Patkova, 2003, s. 168; Oja ve Raudsepp, 2003, s. 176-177; Bartha ve Vass, 2003, s. 194).
Bu çerçevede, Çek Cumhuriyeti, Estonya ve Macaristan’da tarih öğretiminin amaçlarını,
tarihi bilgi ve kültür aktarımı ve tarih biliminin niteliğine ilişkin amaçlar olmak üzere iki
temel kısma ayırabiliriz. Bu amaçların ortak yönlerini aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:

Tarihi Bilgi ve Kültür Aktarımıyla İlgili Genel Amaçlar:

•    Dünya tarihi içinde ulus ve bölge tarihinin yerini anlama

•    Tarihe karşı ilgi

•    Dünya ve Avrupa tarihinin önemli dönemleri hakkında bilgi elde etme

•    Maddi ve manevi kültürü derinlemesine anlama

•    Kültürel, sosyal ve manevi konularla ilgili tarihsel değişim ve günlük tarih bilgisi
elde etme

Bilgiyi Düzenlemeye, Kullanmaya ve Üretmeye Dönük Becerilerle İlgili Genel
Amaçlar:

•    Günümüzü anlayabilme

•    Yorum ve fikir ile tarihsel gerçekler arasındaki farkı görebilme

•    Sebep, sonuç, benzerlik, farklılık, süreklilik ve kanıt gibi kavramları öğrenme

•    Yorum ile gerçek arasındaki farkı ve önyargının bilgiyi nasıl tahrip ettiğini
görebilme

•    Sosyal değişimin farkında olabilme

•    Zaman ve kronolojiyi anlama (Homerova ve Patkova, 2003, s. 168; Oja ve
Raudsepp, 2003, s. 176-177; Bartha ve Vass, 2003, s. 194).

Türkiye Cumhuriyeti Tarih Müfredat Programının Genel Amaçları:

Cumhuriyetin ilanını takiben tarih dersi, eğitim ve öğretim etkinlikleri içinde önem
verilen bir ders olarak karşımıza çıkmaktadır. Ulus devlet anlayışına göre kurulan
Türkiye Cumhuriyetinde yetişen gençlere ulus bilincinin kazandırılması ve geçmişin
öğretilmesi görevi tarih derslerine yüklenmişti. Bu bağlamda, 1924 yılından buyana tarih
müfredat programımızda değişiklikler yapılmıştır (Kaya, 2003, 25-50). Cumhuriyetin
kuruluşunu takiben Atatürk’le beraber, Türk tarihine bütüncül bir biçimde bakılmaya
başlanmış ve tarih programlarında Türk tarihi esas alınmıştır (Safran, 2002, s. 937-938).
1936 yılı programı incelendiği zaman, programın bütün uygarlıkları Türklüğe ve Türklere
bağladığı görülür (Sakaoğlu, 1998, s. 146).

İkinci Dünya Savaşı sonrası sosyo, ekonomik, kültürel ve siyasi alanda önemli
değişiklikler meydana gelmiştir. Dünyada meydana gelen bu değişimden, diğer
disiplinlerle beraber tarih öğretimi de etkilenmiş ve özellikle İngiltere merkezli olmak
üzere, tarihin neden öğretildiği, amaçları, felsefesi ve nasıl öğretilmesi gerektiği üzerine
yoğun tartışmalar yaşanmıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrası tarih öğretim amaçlarında
dünyada meydana gelen değişim ülkemize de yansımış ve 1970’li yıllarda, tarih
programlarımız öğrencilere problem çözme becerisi kazandıracak bir anlayışa göre
şekillendirilmiştir. Ancak programın öngördüğü anlayış, tarih öğretmenleri tarafından
uygulanamamıştır (Safran, 2002, s. 937).

Tarih programda yapılan son önemli değişiklik 1993 yılında gerçekleştirilmiş olup
bu programın giriş kısmında, o tarihe kadar tarih öğretiminde ve tarihsel bilgide değişme
ve gelişmeler olmasına karşın, Cumhuriyet dönemi tarih müfredat programlarında büyük
değişikliklerin yapılamadığı iddia edilmektedir (MEB, 1993, s. 4). 1993 programı, ders
geçme ve kredili sisteme göre hazırlanmıştı. Ancak 1998 yılında alınan bir karar
uyarınca, 1993 Tarih Müfredat Programı’nda bir değişiklik yapılmadan, programın aynen
sınıf geçme sistemine uygulanması kabul edilmiştir (Kaya, 2003, s. 48). Bu programa
yönelik olarak ülkemizdeki tarih ve tarih eğitimcilerinin değişik eleştiriler getirdiği
görülmektedir. Özbaran’a (1998, s. 31) göre, tarih müfredat programı esas alınarak
hazırlanan ders kitapları çağdaş olayları, başka ulusların tarihlerini ve Türk toplumunun
kendini tanımasına uygun değildir. Tuncay (1988, s. 57) ise, tarih ders kitaplarının
kapsamının coğrafi, zaman ve kavramsal açıdan genişletilmesi gerektiğini savunmaktadır.
Tarih ders kitapları, tarih müfredat programı esas alınarak hazırlandığı için, bu
eleştirilerin hepsi müfredat programı için geçerlidir. Yukarıdaki eleştirilere ilaveten,
Safran (2002, s. 938) programın pedagojik açıdan eksikliğini vurgulamış ve Türk tarihi
içeriğinin çocuğun psikolojik gelişimine göre düzenlenmediğine işaret etmiştir.

Halen kullanımda olan tarih programın genel amaçları; tarihi bilgi ve kültür
aktarımıyla ilgili genel amaçlar ve bilgiyi düzenlemeye, kullanmaya ve üretmeye dönük
becerilerle ilgili genel amaçlar olmak üzere iki kısma ayrılabilir. Genel amaçların ortak
yönleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Tarihi Bilgi ve Kültür Aktarımıyla İlgili Genel Amaçlar:

•    Öğrencilerin kendilerini kuşatan kültür dünyaları hakkında meraklarını gidermek
ve ortaklık duygusu uyandırmak

•    Milli tarihin yerini belirlemek suretiyle milli kimliğin nasıl oluştuğunu kavratmak

•    Kültür farklılıklarının nasıl oluştuğunu kavratmak

•    Kültür ortamlarının ve medeniyetlerin farklılığı şuurunu kazandırmak

•    Farklı kültürler bünyesinde evrenseli yakalama becerisini kazandırmak

•    Kronoloji cetvelleri yardımıyla öğrencilere zaman şuuru kazandırmak (MEB,
1993, s. 4-5).

Bilgiyi Düzenlemeye, Kullanmaya ve Üretmeye Dönük Becerilerle İlgili Genel
Amaçlar:

•    Öğrenilen fikirleri sorgulama, görelilik mefhumunu kavrama, tenkit zihniyetini
kazanma

•    Bilgi birikimi ve yeni araştırma metotları kazandırmak

•    Asliyi arıziden, sürekliyi geçiciden ayırabilme yeteneklerini geliştirmek (MEB,
1993, s. 4-5).

1993 yılında tarih müfredat programımızın genel amaçlarının değişikliğe
uğramasına karşın bu amaçların, geçmişi bilen ve geçmişin ışığı altında bugünü
anlayabilen etkin, üretken, yaratıcı ve problem çözme becerisine sahip öğrencilerin
yetiştirilmesi açısından yeterli olmadığı açıktır. Ülkemizde ortaöğretim düzeyinde tarih
öğretiminin genel amaçları incelendiği zaman, bu amaçların ağırlıklı olarak tarihi bilgi ve
kültür aktarımına dayandığı görülmektedir. Buna karşın, bilgi toplumunda bireylerin
sahip olması gereken en temel beceriler arasında bulunan analitik düşünme, problem
çözme ve araştırma becerileriyle ilgili genel amaçların istenilen seviyede olmadığı
anlaşılmaktadır. Buna ilaveten, genel amaçlar arasında demokratik sistemin nasıl geliştiği
ve öneminin kavranmasına yönelik amaçların bulunmaması da tarih programımızın eksik
yönlerinden birisi olarak gösterilebilir.

Sonuç ve Öneriler:

Avrupa Birliği üyesi sekiz ülkenin ve ülkemizin ortaöğretim tarih müfredat
programları incelendiği zaman, Avrupa Birliğine üye ülkelerin tarih müfredat
programlarının genel amaçları arasında farklıklılar olduğu görülür. Özellikle birliğin
teknolojik ve ekonomik açıdan gelişmiş ülkeleri olan İngiltere, Hollanda, Avusturya ve
Fransa’da tarih öğretiminin genel amaçları tarihsel bilgi ve kültür aktarımı, etkili vatandaş
yetiştirme, bilgiyi düzenlemeye, kullanmaya ve üretmeye dönük becerilerle ilgili üç ana
temel üzerinde odaklanmıştır. Bu üç ana kategoride bulunan genel amaçlar aracılığıyla
tarih bilincine sahip, demokratik sisteme bağlı ve üst düzey düşünme becerileri gösteren
öğrencilerin yetiştirilmesi amaçlanmaktadır. Avrupa Birliğine 1 Mayıs 2004’te üye olan
ülkeler arasında yer alan Çek Cumhuriyeti, Estonya ve Macaristan’da tarih öğretiminin
genel amaçları incelendiği zaman, bu üç ülkenin genel amaçlarının birliğin gelişmiş
ülkelerine nazaran çağımız insanının ihtiyaç duyabileceği analitik düşünme, araştırma ve
problem çözme becerilerini kazandırmaktan uzak olduğu görülür. Bu üç ülkede tarih
öğretiminin genel amaçları, tarih biliminin niteliğiyle ilgili genel amaçlar, tarihi bilgi ve
kültür aktarımıyla ilgili genel amaçlar olmak üzere iki kısımda toplanabilir. Çek
Cumhuriyeti, Estonya ve Macaristan’da bilgi toplumunda bireylerin sahip olması gereken
ve birliğin diğer gelişmiş ülkelerinin tarih öğretiminin genel amaçları arasında bulunan
problem çözme, üst düzey düşünme becerisi ve vatandaşlıkla ilgili genel amaçlar
bulunmamaktadır. Çek Cumhuriyeti, Estonya ve Macaristan’da tarih öğretiminin genel
amaçlarının geleneksel olması sebebi olarak, bu ülkelerin Batı Avrupa ülkelerine nazaran
daha farklı bir sosyo-ekonomik ve idari gelişme göstermeleridir.

Ülkemizde tarih öğretiminin genel amaçları incelendiği zaman, amaçların tarihsel
bilgi ve kültür aktarımı, bilgiyi düzenlemeye, kullanmaya ve üretmeye dönük becerilerle
ilgili genel amaçlar olmak üzere iki ana kategoride toplayabiliriz. Ülkemiz tarih
öğretiminin genel amaçlarını İngiltere, Hollanda, Avusturya ve Fransa’da okutulan tarih
öğretiminin genel amaçlarıyla karşılaştırıldığı zaman, ülkemizdeki amaçlarda tarihsel
bilgi ve kültür aktarımının ağırlıkta olduğu görülmektedir. Çağımız insanının ihtiyaç
duyduğu etkili vatandaşlık, bilimsel düşünebilme ve üst düzey düşünme becerileri
gerektiren amaçların programda istenilen düzeyde olmadığı anlaşılmaktadır. Buna
ilaveten, tarih müfredat programımızın genel amaçları, Çek cumhuriyeti, Estonya ve

Macaristan’ın genel amaçlarıyla karşılaştırıldığı zaman, bu üç ülkenin tarih öğretiminin
genel amaçlarıyla, ülkemizde tarih öğretimin genel amaçları arasında benzerliklerin
olduğu görülür. Avrupa Birliğine yeni üye olan bu ülkelerde de tarih öğretiminin ağırlıklı
olarak tarihi bilgi ve kültür aktarımına dayandığı görülmektedir.

Yukarıdaki tartışmanın ışığı altında ülkemiz tarih müfredat programının genel
amaçları için aşağıdaki öneriler yapılabilir:

•    Tarih müfredat programımızın genel amaçları tarih öğretimi alanında dünyada
meydana gelen gelişmelerin ışığı altında yeniden düzenlenmelidir.

•    Tarih müfredat programımızın genel amaçları, demokratik anlayış ve etkili
vatandaşlıkla ilgili beceri ve nitelikleri kazandıracak şekilde zenginleştirilmelidir.

•    Tarih müfredat programımızın genel amaçları bilgiyi düzenlemeye, kullanmaya
ve üretmeye dönük becerileri geliştirecek şekilde zenginleştirilmelidir.

•    Dünyada tarih öğretiminin genel amaçlarında meydana gelen değişim ve
gelişmelerin ülkemiz şartlarına nasıl uyarlanabileceği konusundaki bilimsel çalışmalar
teşvik edilerek desteklenmelidir

•    Ülkemizde tarih öğretiminin genel amaçlarının geliştirilmesi ve bu alanın
amaçlarının öğrencilere nasıl daha iyi aktarılabileceği konusundaki bilimsel çalışmalar
teşvik edilerek desteklenmelidir.

KAYNAKLAR:

Bartha, R. ve Vass, V., (2003), “Hungary”, Initial Training for History Teachers:
Structures and standards in 13 member states of the Council of Europe, Ed.; A. Ecker. Germany:
Council of Europe Publishing, s. 188-195.

Carpentier, J. ve Dessieux, G., (2003), “France”, Initial Training for History Teachers:
Structures and standards in 13 member states of the Council of Europe, Ed.; A. Ecker. Germany:
Council of Europe Publishing, s. 178-187.

Ecker, A., (2003), Initial Training for History Teachers: Structures and standards in 13
member states of the Council of Europe, Ed.; A. Ecker. Germany, Council of Europe Publishing.

Edel, K. ve Stotzka, H., (2003), “Austria”, Initial Training for History Teachers: Structures
and standards in 13 member states of the Council of Europe, Ed.; A. Ecker. Germany: Council of
Europe Publishing, s.143-153.

Homerova, M. ve Patkova, H., (2003), “Czech Rupublic”, Initial Training for History
Teachers: Structures and standards in 13 member states of the Council of Europe, Ed.; A. Ecker.
Germany: Council of Europe Publishing, s. 163-170.

http://www.eurocliohistory.org/ [Giriş Tarihi: 20.07.2004]

Haydn, T., Arthur, J. ve Hunt, M., (1997), Learning to Teach History in the Secondary
School, London, Routledge.

Köstüklü, N., (1997), “Ingiltere’de Tarih Öğretimi Üzerine Bazı Düşünceler ve
Türkiye’deki Tarih Öğretimiyle ilgili Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme” Selçuk Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi (Sosyal Bilimler), Sayı 8, s. 1-22.

Köstüklü, N., (1998), Sosyal Bilimler ve Tarih Öğretimi, Konya, Kuzucular Ofset.

Kaya, B., (2003), 1998 Tarih Müfredat Programının Genel Amaçlarının Gerçekleşme
Düzeyi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Trabzon.

Leeuw-Roord, J. ve Velhuis-Meester, I (2003), “The Netherland” Initial Training for
History Teachers: Structures and standards in 13 member states of the Council of Europe, Ed.; A.
Ecker. Germany: Council of Europe Publishing, s. 196-202.

MEB (1993) Tarih 1-2 Programları, Milli Eğitim Basımevi, Ankara.

McLaughlin, M. ve Sinclair, Y., (2003), “United Kingdom (England and Wales)”, Initial
Training for History Teachers: Structures and standards in 13 member states of the Council of
Europe, Ed.; A. Ecker. Germany: Council of Europe Publishing, s. 232-238.

Oja, M. ve Raudsepp, A., (2003), “Estonia”, Initial Training for History Teachers:
Structures and standards in 13 member states of the Council of Europe, Ed.; A. Ecker. Germany:
Council of Europe Publishing, s. 171-177.

Özbaran, S (1998) “Neden ve Nasıl Tarih?”, Tarih Öğretimi ve Ders Kitapları, Salih
Özbaran (Editör): (s. 25-33), İzmir: Dokuz Eylül Yayıncılık.

Paykoç, F., (1991), Tarih Öğretimi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.

Safran, M. ve Bahri, Ata. (1996) ‘Barışçı Tarih Öğretimi Üzerine Çalışmalar: Türkiye’de
Tarih Kitaplarında Yunanlılara İlişkin Öğrenci Görüşleri’ Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi
Dergisi, Cilt 16, Sayı 1, s.11-26.

Safran, M., (2002), “Türk Tarihi Öğretimi ve Meseleleri”, Türkler, C. 17, Ankara, Yeni
Türkiye Yayınları, s. 935-942.

Sakaoğlu, N., (1998) “İlkokul Tarih Programlan ve Ders Kitapları”, Tarih Öğretimi ve
Ders Kitapları, Salih Özbaran (Editör): (s. 143-152), İzmir: Dokuz Eylül Yayıncılık.

Slater, J., (1995), Teaching History In The New Europe, Casell, London.

Tuncay, M., (1998), “Tarih Öğretiminin İyileştirilmesine Yönelik Düşünceler”, Tarih
Öğretimi ve Ders Kitapları, Salih Özbaran (Editör): (s. 55-57), İzmir: Dokuz Eylül Yayıncılık.

F. Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (2)

_Ek 1: Avusturya, Fransa, Ispanya, Hollanda ve Ingiltere’de Tarih Öğretiminin Genel Amaçları

Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye’de...
Ek 2: Çek Cumhuriyeti, Estonya ve Macaristan’da Tarih öğretiminin Genel Amaçları_

Ek 3: Türkiye Cumhuriyeti Tarih Müfredat Programının Genel Amaçları

zaman anlayışlarını kavratmak

• Büyük medeniyetler arasındaki münasebetler ağı içerisinden milli tarihin yerini belirlemek
suretiyle, milli kimliğin nasıl oluştuğunu kavratmak; onlara, millet varlığının ancak bu kimliğin
korunarak sürdürülebileceği, değişme veya çağdaşlaşmanın, mahiyet değiştirme değil, almaya devam
etme, oluşumunun sürekliliğini devam ettirme anlamına geldiği, Atatürk’ün belirlediği "muasır
medeniyet seviyesine ulaşma ve onu geçme" idealinin ancak bu anlayış içinde gerçekleştirilebileceği
__şuurunu kazandırmaktır (MEB, 1993, s.4-5)._

146