ATATÜRK VE TÜRK KÜLTÜRÜ
Prof. Dr. Önder GÖÇGÜN*
Bir ülkenin kalkınmasında sadece ekonomi, sanayi ve ticarette değil; sosyal ve özellikle kültürel alanda gerçekleştirilecek çalışmaların ve ulaşılacak başarıların da büyük bir rol oynadığı hususu, dünyaca kabul edilen bir gerçektir. Hatta, hemen her konudaki faaliyetler için kültür; reel ve rasyonel çerçevede, yol gösterici bir dinamizm kaynağıdır.
Tarihi, askeri ve siyasi planda değişme ve gelişmelerle dolu Türk milleti; yüksek kültürünü de etle tırnak gibi varlığının ayrılmaz bir parçası haline getirmiştir. Bu hususta, tarih boyunca yüzlerce fikir ve sanat adamı yetişmiş, binlerce kültür ve sanat eseri ortaya konulmuştur.
Bilindiği üzere; milletin, kendi varlık şuuruna ermesinin en tabii sonucu milliyetçilik; milliyetçiliğin kaynağı ise “milli kültür”dür. Milli kültürü, o milletin eseri olan dil, edebiyat, resim, mimari, müzik, gelenek, görenek ve her türlü el sanatları oluşturur.
İşte Cumhuriyetimizin kurucusu büyük önder Atatürk; sadece bir asker ve devlet adamı hüviyetiyle değil, aynı zamanda milli kültür ve sanatımıza karşı beslediği engin saygı ve hayranlık ile de milletimizin gönlünde ayrı bir yer tutmuştur.
O, modern bir çağın getirdiği bilgi ve imkanlarla bir yandan bilimde, fende, sanayide, teknikte, eğitim ve kültürde ilerleyen, yükselen Batı’nın çalışmalarını yakından hayranlıkla izlemiş; diğer yandan, kendi milli kültürümüzü, sanatımızı koruyup geliştirerek , çağdaş medeniyete önce ulaşmak, sonra da onun üzerine çıkma gerektiği inancını çeşitli vesilelerle dile getirmiştir.
Bu çerçevede;
“Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür.” 1 diyerek, kurduğu yeni rejimin özünü kültürün oluşturduğunu önemle vurgulamış ve:
“Milli kültürün her çığırda açılarak yükselmesini Türkiye Cumhuriyeti’nin telem direği olarak temin edeceğiz.” 2 kesin kararlı ifadesiyle de, bu konuda ulaşılacak hedefi göstermiştir.
Atatürk’ün milli kültür anlayışı ve bu anlayışın dayandığı yüksek felsefe; spekülatif, yani tahminlere dayalı “kurumsal” bir düşünce sistemi değildir. O’nun milli kültür anlayışının özünde, yüce milletimizin bizzat yaşadığı gerçekler ve bu gerçeklerle oluşmuş engin tecrübeler yer alır.
“Kültür”ü; “Okumak, anlamak, görebilmek, görebildiğinden anlak çıkarmak, intibah almak, düşünmek, zekayı terbiye etmek” tarzında tarif eden Gazi’ye göre; “İnsan olabilmenin en esaslı unsuru”nu da, böylece gene kültür teşkil etmektedir. Bunu açıklığa kavuşturmak hususunda ise şunları kaydeder:
“Kültür tabiatın yüksek feyizleriyle mesut olmaktır. Bu ifade içinde çok şey yer alır: Temizlik, saflık, yüksekli, insanlık v.s. Bunların hepsi insanlık vasıflarındandır. İşte kültür kelimesini mastar şekline soktuğumuz zaman, tabiatın insanlara verdiği yüksek vasıfları kendi çocuklarına ve geleceğine vermesi demektir. Buraya kadar anlatmak istediğimiz kültürel insanlardır. Yani hem kendileri kültür sahibidirler, hem de bu hususiyeti çevrelerine ve bütün Türk milletine yaymakta olduklarına inanmışlardır.” 3
Edebiyat ve fikir hayatımızda, “hars” adını verdiği kültür ile medeniyet kavramları etrafında ilk defa ayrıntılı bir şekilde duran Ziya Gökalp; bunların, birleşme ve ayrılma noktaları bulunduğuna temasla şu görüşlere yer verir:
“Milli kültür ile medeniyet arasındaki birleşme noktası, ikisinin de bütün sosyal hayatları içine almasıdır. Sosyal hayatlar şunlardır: Dini hayat, ahlaki hayat, hukuki hayat, rasyonel hayat, iktisadi hayat, lisani hayatı, fenni hayat. Bu sekiz türlü sosyal hayatın bütününe milli kültür adı verildiği gibi medeniyet de denilir. Kültür milli olduğu halde medeniyet milletlerarasıdır. Kültür yalnız bir milletin dini, ahlaki, hukuki, akli, estetik, lisanî, iktisadi ve fenni hayatlarının ahenkli bir bütünüdür. Medeniyet ise, aynı medeniyet dairesine giren birçok milletlerin sosyal hayatlarının müşterek bir yekûnüdür. Mesela, Avrupa ve Amerika medeniyet dairesinde bütün Avrupalı milletler arasında müşterek bir Batı Medeniyeti vardır. Bu medeniyetin içinde birbirinden ayrı ve müstakil olmak üzere bir İngiliz kültürü, bir Fransız kültürü, bir Alman kültürü ilh. Mevcuttur. (...)
Milli kültüre dahil olan şeyler ise, usul ile fertlerin iradesiyle vücuda gelmemişlerdir. Suni değillerdir. Bitkilerin, hayvanların organik hayatı nasıl kendiliğinden ve tabii bir surette gelişiyorsa, milli kültüre dahil olan şeylerin teşekkül ve tekamülü de tıpkı öyledir. Mesela dil, fertler tarafından, usulle yapılmış bir şey değildir. Dilin bir kelimesini değiştiremeyiz. Onun yerine başka bir kelime icat edip koyamayız. Dilin kendi tabiatından doğan bir kaidesini de değiştiremeyiz. Dilin kelime ve kaideleri ancak kendiliklerinden değişirler. Biz, bu düşünceye seyirci kalırız. Fertler tarafından yalnız bir takım terimler yani lafızlar ilave olunabilir. Yalnız bu lafızlar ait olduğu meslek zümresi tarafından kabul edilmedikçe, lafız mahiyetinde kalarak kelime mahiyetini alamaz. Yeni bir lafız, bir meslek zümresi tarafından kabul edildikten sonra da bir zümre kelimesi mahiyetini alır. Ancak, bütün halk tarafından kabul edildikten sonradır ki, müşterek kelimeler arasına girebilir. (....)
Medeniyet usulle yapılan ve taklit vasıtasıyla bir milletin diğer millete geçen kavramların ve tekniklerin bütünüdür. Milli kültür ise, hem usulle yapılamayan, hem de taklitle başka milletlerden alınamayan duygulardır.
Görülüyor ki, milli kültür ile medeniyeti birbirinden ayıran milli kültürün bilhassa duygulardan, medeniyetin bilhassa bilgilerden mürekkep olmasıdır. İnsanda, duygular usule ve iradeye bağlı değildir. Bir millet başka milletin dini, ahlaki ve estetik duygularını taklit edemez.(.....)
Bir kültürü meydana getiren çeşitli sosyal hayatlar arasında içten bir bağımlılık deruni bir ahenk vardır. Türkün dili nasıl sade ise, din, ahlak, güzellik, siyaset, iktisat, aile hayatları da hep sade ve samimidir.
Türk’ün hayatındaki sevimlilik ve orjinallik bu hakim karakterini bir tecellisinden ibarettir.
Fakat milli kültürün unsurları arasında bu ahenge bakıp da medeniyetin de ahenkli unsurlardan meydana geldiğini zannetmek doğru değildir. Bir medeniyet ancak milli kültüre aşılanırsa ahenkli bir birliğe kavuşur. Mesela İngiliz medeniyeti, İngiliz kültürüne aşılanmıştır.Bundan dolayı, İngiliz kültürü gibi İngiliz medeniyetinin unsurları arasında bir ahenk vardır.
Milli kültür ile medeniyet arasında bir münasebet de şudur: Her kavmin, ilk önce, yalnız milli kültürü vardır. Bir kavim, kültür bakımından yükseldikçe siyasetçe de yükselerek kuvvetli bir devlet vücuda getirir. Diğer taraftan da, kültürün yükselmesinden medeniyet doğmaya başlar. Medeniyet, başlangıçta milli kültürden doğduğu halde, sonradan komşu milletlerin medeniyetinden de birçok müesseseler alır. Fakat, bir cemiyetin medeniyetinden fazla bir gelişmenin süratle meydana gelmesi zararlıdır. Ribot diyor ki: “Zihnin fazla gelişmesi seciyeyi bozar”. Fertte zihin ne ise, cemiyette de mili kültür odur. Buna göre, zihnin fazla gelişmesi de milli kültürü bozar. Milli kültürü bozulmuş olan milletlere “dejenere milletler” denir.
Milli kültür ile medeniyetin sonuncu bir münasebeti de şudur: Milli kültürü kuvvetli, fakat medeniyeti zayıf bir milletle, milli kültürü bozulmuş, fakat medeniyeti yüksek olan başka bir millet, siyasi mücadeleye girince, milli kültürü kuvvetli olan millet daima galip gelmiştir. Mesela, Eski Mısırlılar, medeniyette yükselince milli kültürleri bozulmaya başladı. O zaman yeni doğan Fars Devleti ise, medeniyetten henüz geri olmakla beraber, kuvvetli bir milli kültüre malikti. Bu sebeple, Farslılar, Mısırlıları yendiler. Birkaç yüzyıl sonra, İran’da medeniyet yükseldi, buna karşılık milli kültürleri henüz bozulmaya başladığından, gerek Yunanlılar, gerek İranlılar, kuvvetli bir milli kültürle meydana çıkan medeniyetsiz Makedonyalılara yenildiler. 4
Bu konuda Atatürk, Ziya Gökalp’ten farklı bir görüşü benimser. “Medeniyeti kültürden ayırmanın güç ve lüzumsuz” olduğuna temasla: kültür’ün unsurları etrafında, şunları kaydeder:
“Hars (kültür):
a) Bir insan cemiyetinin devlet hayatında;
b) Fikir hayatında, yani ilimde, sosyolojide ve güzel sanatlar;
c) İktisadi hayatta, yani ziraatte, ticerette, kara, deniz ve hava ulaşımında yapabildiği şeylerin toplamıdır.”
Sayın, Dr. Müjgan Cunbur’un da isabetle kaydettiği gibi, Atatürk’ün, ilk kültür tarifinde “psikolojik bir görüş, bir eğitimci görüşü hakimken” bu ikinci tarifte, “bir sosyologun anlayışıyla karşılaşılmaktadır.” 5
Nitekim Atatürk’e göre; Medeniyet denildiği zaman; devlet, fikir ve iktisat hayatında görülen üç tür faaliyet söz konusudur. Diğer taraftan; “şüphesiz her insan cemiyetinin hars yani medeniyet derecesi bir olmaz. Bu farklar devlet, fikir, iktisadi hayatların her birinde ayrı ayrı göze çarptığı gibi, bu fark üçünün neticesi üzerinde de görülür. Mühim olan neticeler üzerindeki farktır. Yüksek bir hars (kültür) onun sahibi olan millete kalmaz. Diğer milletlerde de tesirini gösterir. Büyük kıtalara yayılır. Belki bu itibarla olacak, bazı milletler yüksek harsa(kültüre) medeniyet diyorlar.
Avrupa medeniyeti “asr-ı hazır (şimdiki 20. yüzyıl) medeniyeti gibi” tarzında “sentezci” bir tavır takınır.
Türk milli kültürünün, Türk gençliğinin zihninde ve Türk Milletinin şuurunda daima canlı bir halde tutulması gereğine gönülden inanan Atatürk; bunun, “Üniversitelerimize ve yüksekokullarımıza düşen başlıca vazife olduğunu” söyler. Bunları gerçekleştirmek için de, Türkiye’nin üç büyük kültür bölgesine ayrılmasının; “İstanbul’a ek olarak Ankara’da ve Doğu bölgelerinde (Van’da) kurulacak Üniversitelerle modern bir kültür şehri yaratılmasının gereğine” 6 işaret eder.
Milli kültür programlarının, kültürden sanata uzanan bir çizgide ele alınması ile ilgili olarak da:
“Türk Tarih ve Dil Kurumları’nın Türk milli varlığını aydınlatan çok kıymetli ve mühim birer ilim kurumu mahiyetini aldığını görmek, hepimizi sevindirici bir hadisedir.
Türk Tarih Kurumu; yaptığı kongre, kurduğu sergi, yurt içindeki kazılar, ortaya çıkardığı eserlerle şimdiden bütün ilim dünyasına kültürel vazifesini yerine getirmeye başlamış bulunuyor.
İlk resim galerimizi de bu yıl (1937’de) açmış bulunuyoruz.
Geçen yıl Ankara’da kurulan Devlet Konservatuarı’nın; müzikte sahnede, kendisinden beklediğimiz teknik elemanları süratle verebilecek hale getirilmesi için, daha fazla gayret ve fedakarlık yerinde olur.” 7 tarzında memnuniyetini dile getirir.
Derin ve engin bir geçmişe sahip bulunan Türk milletinin tarihi dönemleri içerisinde, kültür ve medeniyet kavramlarını bir bütün olarak gören ve değerlendiren Atatürk’ün isabetli tespitleri çerçevesinde; “Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran Türk halkı medenidir. Tarihte medenidir, hakikatte medenidir.” 8 Ayrıca:
“Türkler bütün dünya medeniyet ve insanlığı için bir imtisal (gereğini yerine getirme) örneğidir. Yalnız bu kadar değil; Türkler tarihin çok eski devirlerinde insanlığa karşı yaptıkları vazifeleri yeniden, fakat bu sefer daha iyi bir şekilde yapmaya hazırlanan yüksek bir varlıktır.” 9
şeklinde, milletimize beslediği büyük taktir ve hayranlık duygularını ortaya koyar. Bunu takiben “medeniyetin esasının, özünün ilerleyip, yükselme ve gücünün temelinin de aile hayatında olduğunu” 10 vurgular.
Bu bakımdan; aileden başlamak ve bütün milleti içine alacak şekilde, “Medeniyet yolunda yürümenin ve başarılı olmanın hayatın şartı olduğunu” 11 dile getirdikten sonra, ulaşılacak hedefleri tam bir kararlılıkla şöyle gösterir.
“Artık duramayız, behemahal (mutlaka) ileriye gideceğiz. Geriye ise hiç gidemeyiz. Çünkü ileri gitmeye mecburuz. Millet vazıhan (açık olarak) bilmelidir; medeniyet öyle kuvvetli bir ateştir ki, ona bigane (ilgisiz) olanları yakar ve mahveder.
İçinde bulunduğumuz aile-i medeniyette (medeni dünyada) layık olduğumuz yeri bulacak ve onu muhafaza ve ilan edeceğiz. Refah, saadet ve insanlık buradadır.” 12
İşte bütün bunlar için, medeniyet ve onunla bütünleştiğine inandığı kültür konusunda, şu kesin hükümleri verir:
“Gözlerimizi kapayıp mücerred (her şeyden sıyrılmış halde) yaşadığımızı fart edemeyiz. Memleketimizi bir çember içine alıp cihan ile alakasız yaşayamayız. Aksine; ilerlemiş, medeni bir millet olarak medeniyet sahasının üzerinde yaşayacağız.
Bu hayat ancak ilim ve fen ile olur. İlim ve fen nerede ise oradan alacağız ve milletin her ferdinin kafasına koyacağız. İlim ve fen için kayıt (sınırlama) ve şart yoktur.” 13
“Dünyada her şey için, medeniyet için, hayat için, muvaffakiyet için en hakiki mürşid (yol gösterici) ilimdir, fendir. İlim ve fennin haricinde mürşid aramak gaflettir, cehalettir, dalalettir (sapıklıktır).” 14
Atatürk’e göre; edebiyat, resim, heykel, müzik, tiyatro, mimari gibi bütün güzel sanatları, kültürün oluşumu içinde ele almak ve değerlendirmek gerekir.
O, Edebiyat’ı “askerlik gibi yüksek idealist bir meslek için bile uyandırıcı, hedeflendirici, yürütücü ve nihayet fedakar ve kahraman yapıcı” aktif bir unsur sayarak; “her insan cemiyeti ile bu cemiyetin, o gününü ve geleceğini koruyan ve koruyacak olan her kuruluş için en esaslı terbiye vasıtalarından biri” kabul eder. 15 Bunun içinde, Milli Eğitim Bakanlığı’nın, edebiyat öğretimine özel bir önem ve değer vermesi gerektiğini belirttikten sonra; ulaşılacak sonucu şu satırlarında hükme bağlar:
“Türk çocuğu konuşurken, onun beyan ve anlatış tarzı; Türk çocuğu yazarken, onun ifade üslubu; kendisini dinleyenleri onun yürüdüğü yola götürebilecek, bu kabiliyeti sayesinde Türk çocuğu kendisini dinleyen veya yazısını okuyanları, peşine takarak yüksek Türk ülküsüne iletebilecek ulaştırabilecektir.”
“Bu edebiyat anlayışı, böyle bir edebiyat öğretimi sayesindedir ki, edebiyatın masasından anlaşılan gayeye varmak mümkün olabilir.” 16
Edebiyat başta olmak üzere bütün güzel sanatları milli kültürün öz, ayrılmaz bir parçası kabul etmiştir. Bu inançla; “bir milleti yaşatmak için bir takım temeller lazımdır ve bilirsiniz ki, bu temellerin en mühimlerinden biri sanattır. Bir millet sanat ve sanatkardan mahrumsa, tam bir hayata malik olamaz.” Diyerek; kültür platformunda, sanata ve sanatkara verdiği üstün değeri, veciz bir şekilde dile getirmiştir.
Gazi; daha okul sıralarından itibaren, resmi ve özel hayatında edebiyatın daha ziyade şiir ve özellikle hitabet yönü ile ilgilenmiştir, diyebiliriz. O şiiri, tıpkı çok sevdiği Namık Kemal gibi vatan ve millet yolunda heyecan uyandırıcı bir sanat olarak kabul etmiştir. Çok takdir ettiği Tevfik Fikret gibi bilim, fikir ve vicdan hürriyetinin kazanılmasında, korunup gelişmesinde başlıca faktörlerden birisi olarak görmüştür. Hitabet sanatını ise, asker ve devlet adamı vasfını tamamlayan vazgeçilmez bir unsur saymıştır. Şiirle ilgisi dolaylı, hitabet ile doğrudandır. Yani şiir, zaman zaman söylemekten, söyletmekten, dinlemekten zevk aldığı, heyecan duyduğu, derin saygı ve sevgi beslediği edebi türlerin başında gelmiş; hitabet ise, baştan itibaren bizzat meşgul bulunduğu, son derece hoşlandığı bir edebiyat alanı olmuştur.
Nihayet, edebiyatı, “kültürlü medeni toplumların ayrılmaz bir parçası” sayarak, şöyle tarif eder:
“Söz ve manayı, yani insan dimağında yer eden her türlü bilgileri ve insan karakterinin en büyük duygularını, bunları dinleyenleri ve okuyanları çok alakalı kılacak surette söylemek ve yazmak sanatı. Bunun içindir ki edebiyat; ister nesir halinde olsun, ister nazım şeklinde olsun, tıpkı resim gibi heykeltraş gibi, bilhassa musiki gibi güzel sanatlardan sayıla gelmektedir.” 17
Güzel sanatlarda başarılı olmayan milletlerin, medeniyet alanında yüksek insanlık sıfatıyla tanınmalarının imkansız olduğu 18,, haklı inancını taşıyan Atatürk; sanatın ve sanatkarın büyüğü, küçüğü olamayacağını, 3 Nisan 1922’de Konya Askeri Nalbant Mektebi’ndeki diploma töreninde aynen şöyle ifade eder:
“Sanatın en basiti, en şereflisidir. Kunduracı, terzi, marangoz, saraç, demirci, sosyal hayatımızda, askeri hayatımızda hürmet ve haysiyet mevkiine en layık sanatkardır.” 19
Ayrıca:
“Sanatkar, cemiyete uzun cehd (çalışma) ve gayretlerden sonra alnında ışığı ilk hisseden insandır.” 20
anlamlı tarifini takiben:
“Sanatsız kalan bir milletin, hayat damarlarından biri kopmuş demektir.” 21
haklı teşhisini koyar. Hele elini öpmek isteyen bir sanatçıya:
“Sanatçı el öpmez. Sanatçının eli öpülür.” 22
demesi, olgunluğunun zirvesinde sanata ve sanatkara duyduğu saygının en seçkin bir delili olarak değerlendirilmek durumundadır.
Resim ve heykel sanatları konusunda takındığı son derece olumlu ve destekleyici tavrını da, çeşitli vesilelerle ortaya koymuştur. Nitekim 1923 yılında, heykel ve ondan hareketle resim sanatı ve heykeltraş hakkında:
“Dünyada mütemeddin (medeni), müterakki (gelişmiş) ve mütekamil (olgun) olmak isteyen herhangi bir millet, mutlaka heykel yapacak ve heykeltraş yetiştirecektir.”
Dedikten sonra; bu sanatın “dine aykırı olduğunu “ iddia edenlere de, şu karşılığı verir:
“Âbidelerin şuraya buraya tarihi hatıra olarak dikilmesinin dine aykırı olduğunu iddia edenler, İslami hükümleri layıkıyla tetkik etmemiş olanlardır. Cenab-ı Peygamberin İslam dinini tesisinden bu ana kadar bin üç yüz bu kadar sene geçmiştir. Hazret-i Peygamberin ilahi emirleri tebliği esnasında karşısındakilerin kalp ve vicdanında putlar vardı. Bu insanları Hak Yola davet için evvela o taş parçalarını atmak ve bunları ceplerinden kalplerinden çıkarmak mecburiyetinde idi. İslami hakikatler tamamiyle anlaşıldıktan ve hasıl olan vicdani kanaat kuvvetli hadiseler ile de kuvvetlendikten sonra, birtakım münevver insanların böyle taş parçalarına tapınmasını zannetmek İslam alemine hakaret etmek demektir. Münevver ve dindar olan milletimiz, gelişmenin sebeplerinden biri olan heykeltraşlığı azami derecede ilerletecek ve memleketimizin her köşesi atalarımızın ve bundan sonra yetişecek evlatlarımızın hatıralarını güzel heykellerle dünyaya ilan edecektir.
Bu işe çoktan başlanmıştır. Mesela Sivas’tan Erzurum’a giderken yol üzerinde güzel bir heykele tesadüf edersiniz. Sonra Mısırlılar İslam değil midir? İslamlık, yalnız Türkiye ve Anadolu halkına mı mahsustur? Seyahat edenler pekâlâ bilirler ki, Mısır’da birçok büyük adamların heykelleri vardır. Milletimiz din ve dil gibi, kuvvetli iki fazilete maliktir. Bu faziletleri, hiçbir kuvvet, milletimizin kalp ve vicdanından çekip alamamıştır ve alamaz.İnsanlar olgun olmak için bazı şeylere muhtaçtır. Bir millet ki resim yapmaz, bir millet ki heykel yapmaz, bir millet ki fennin icab ettirdiği şeyleri yapmaz; itiraf etmeli ki o milletin ilerleyip yükselme yolunda yeri yoktur.
Halbuki bizim milletimiz, hakiki vasıflarıyla medeni olmaya yükselmeye layıktır ve olacaktır.” 23
Sanatçıların, his ve heyecan dünyasına, sanat kabiliyetlerine verdiği değer ise, her türlü takdirin üstündedir. Nitekim, bir gün ressam İbrahim Çallı kendisine “ Türk milletinin gönlündeki Mustafa Kemal’in portresini yapmama izin verir misiniz Paşam? Sorusunu yönelttiğinde O’na: “Madem ki gönüllerde yaşayan Mustafa Kemal’i çizmek istiyorsun, benim modelliğime ihtiyaç yok!” 24 anlamlı cevabını verir.
Heykel, resim gibi musiki konusuna da ayrı bir değer ve önem veren Atatürk; 1925 yılında kendisine, “Hayatta musiki lazım mıdır? Sorusunun sorulması üzerine:
“Hayatta musiki lazım değildir. Çünkü hayat musikidir. Musiki ile alakası olmayan mahlukat insan değildir. Eğer söz konusu olan hayat insan hayatı ise, musiki mutlaka vardır. Musikisiz hayat, zaten mevcut olamaz. Musikinin çeşidi tektik edilmeye değer.” 25 hükmüne ulaşır.
Birçok konuda olduğu gibi, müzik alanında da Batıya yönelmek gerektiği inancı ile:
“Bizler alaturka musikiye alışmışız, ama yeni nesiller alafranga musikiye çalışmalıdırlar.”
ve:
“Çocuklarımızın, gelecek nesillerin musikisi, Garb medeniyetinin musikisidir.” 26 demiştir.
Bununla birlikte, bir gün Çankaya Köşkü’ndeki İncesaz Heyeti fiefi Emekli Binbaşı Hafız Yaşar Okur’a:
“Biz Garb’ınkini hürmetle dinlediğimiz gibi, bizim musikimiz de bütün dünyada hürmetle dinlenecek bir halde olmalıdır.” 27 tarzındaki, sentezci tavrını da ortaya koymuştur.
Klasik Türk müziğinin üstad sanatçılarından Mesut Cemil Bey’in de içinde bulunduğu bir grubun konserini takiben, kendilerine hitaben söylediği şu sözler de aynı anlayışın bir başka ifadesidir:
“Biz çok defa musikisin tam haysiyetini (itibarını, değerini) bulamıyoruz. İşte bu dinlediğimiz, hakiki Türk Musikidir ve şüphesiz yüksek bir medeniyetin musikisidir. Bu musikiyi, bütün dünyanın anlaması lazımdır. Fakat, onu bütün dünyaya anlatabilmek için, bizim milletçe, bugünkü medeni dünyanın seviyesine yükselmemiz lazımdır.” 28
Nihayet, sanat alanındaki çalışmaları yönlendirmek ve yeni sanatçıların yetişmesini sağlamak yolunda, Ankara’da 1924’de bir Musiki Muallim Mektebi kuruldu ve okul 1936’da Devlet Konservatuarı haline getirildi. Daha sonra buradan mezun olan sanatçılardan oluşan Devlet Tiyatrosu, Devlet Operası ve Balesi kuruldu.
Öte yandan, Cumhuriyetin ilk yıllarında açılan Gazi Terbiye Enstitüsü’nde Resim-İş, Müzik bölümleri ile de çalışmalara öğretmen yetiştirmek yolunda hız verildi.
Ayrıca, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası kuruldu. Bütün sanat dallarında, uluslararası çapta değer taşıyan sanatçılar, Türkiye’ye davet edildi. Devlet Resim ve Heykel sergilerinin açılması girişimlerinde bulunuldu. Her alanda yurtdışına gönderilen sanatçılarla da, Türk kültür ve sanatının uluslar arası boyuta ulaşması hususunda çok ciddi ve önemli adımlar atıldı.
Sonuç olarak diyebiliriz ki; Türk Millleti, her konuda olduğu gibi, Türk kültüründe ve onunla bütünleşen bir çizgide Türk sanatında da büyük Atatürk’e çok şey borçludur ve ona minnettardır.
*Pamukkale Üniversitesi Rektör Yardımcısı, Denizli –TÜRKİYE.
DİPNOTLAR:
1 Afet İnan, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Ankara 1959, s. 261.
2 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. Cilt:1, Ankara, s. 372.
3 Afet İnan, a.g.e., s. 261-262.
4 Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, (Haz. Prof. Dr. Mehmet Kaplan), İstanbul 1970, s. 30 v.d.
5 Müjgan Cunbur, Atatürk ve Milli Kültür, Ankara 1973, s.10.
6 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt 1. s. 401
7 A.g.e., s. 411
8 A.g.e., Cilt:II, s. 212.
9 Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt:4, Ankara 1972, s. 591.
10 A.g.e., Cilt II, Ankara 1961, s. 183.
11 A.g.e., Cilt II, s. 183.
12 A.g.e., aynı cilt, s. 210.
13 A.g.e., aynı cilt, s. 44.
14 A.g.e., aynı cilt, s.197.
15 Afet İnan, M. Kemal Atatürk’ten Yazdıklarım, İstanbul, 1971, s. 50.
16 A.g.e., s. 50-51.
17 A.g.e., s. 49.
Bu hususlar etrafında, ayrıntılı bilgi için bkz. Göçgün, Edebiyat Dünyası ve Atatürk, Ankara 1995, s. V, v.d.
18 U tkan Kocatürk, Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, 3. baskı, Ankara 1984. s. 128.
19 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt: II., s. 32.
20 Utkan Kocatürk, a.g.e., s. 144-145.
21 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt:II., s. 125.
22 Vasfi Rıza Zobu, O Günden Bu Güne, İstanbul 1977, s. 323.
23 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt II. S. 66.
24 Metin Toker, “Emekliye Ayrılan Çallı’nın Hayatı”, Cumhuriyet Gazetesi, 13 Temmuz 1947, s. 2.
25 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt II. S. 235.
26 Utkan Kocatürk, a.g.e., s.150.
27 A.g.e., s. 150.
28 A.g.e., s. 150.
e-kaynak: http://www.akmb.gov.tr/turkce/books/turkkong4-4/tk4-4-21-gocgun.htm
