Müjgan Çakır-Cevâbî'nin Mu'cize-nâmesi

Klasik Türk Edebiyatı şekil ve muhteva açısından farklılık arz eden zengin bir metin hazinesine sahiptir. 17. yüzyılda yaşadığı varsayılan Cevâbî isimli şairin yazdığı kaside şeklindeki manzume de bu metinlerden yalnızca biridir. Şiir içinde Hz. Muhammed'in azalarında bulunan mucizeleri anlatması itibariyle dikkat çekmektedir. Bu makalede bahsi geçen manzumenin metni tesis edilecek ve metin incelenecektir.

Classical Turkish Literature has a treasure of texts which differ according to form and content. The "manzume" in "kaside" form composed by the poet Cevâbî, who is thought to have lived in the 17th century, is only one of these texts. The poem attracts attention due to its narration of the miracles found in different parts of Prophet Muhammed's body. In this article, I will frame the text of this manzume, analyze it.

Hz. Muhammed'in hayatı, savaşları, görüntüsü ve mucizeleri gibi hususiyetleri anlatan bir çok eserin mevcut olduğu malumdur. Kıssa-i nebîler, siyerler, hilyeler, mu'cize-nâmeler bu konuların anlatıldığı türler arasında sıralanabilirler. Özellikle peygamberin mucizelerinin anlatıldığı manzum, mensur, manzum-mensur karışık yazılan metinlerde onun çeşitli zamanlarda müşrikleri dine davet ve peygamberliğini ispat maksadıyla gösterdiği olağanüstü hallerden bahsedilir. Bu metinlerin bazılarında sadece peygamberin bir mucizesi anlatılırken1 bazılarında birçoğuna yer verilir2, kimilerindeyse başka bir peygamberin mucizesi aktarılıp Hz. Muhammed'in bu peygamberin mucizesine benzer fakat daha 1 2 3

üstün olan bir mucizesi hikâye edilir.4 Bu tarz metinlerde amaç daha çok peygamberin diğer peygamberlere üstünlüğünü ortaya koymaktır. Zengin bir metinler hazinesine sahip olan Klasik Türk Edebiyatı'nda yukarıda bahsedilen tipte eserlerin yanında kalıpların dışında yazılmış metinlere de tesadüf edilmektedir. Bu metinlerden Cevâbî adlı bir şairin Hz. Muhammed'i konu edinen manzumesi, sadece peygamberin azala-rında bulunan mucizeleri ele alması itibariyle dikkat çekicidir.

Cevâbî'nin kimliği konusunda kaynaklarda aydınlatıcı bilgilere ne yazık ki rastlanamamaktadır. Bazı şiir mecmualarında özellikle cönklerde bulunan aynı mahlaslı şiirler 5 de bize bu konuda yardımcı olamamaktadır. Abdülbaki Gölpınarlı manzumenin Konya Mevlana Mü-zesi'nde bulunan nüshasını tanıtırken Cevâbî için, "Mecmû'adaki kitaplara ve mecmû'anın istinsah tarihine nazaran hicri XI. yüzyılda, XVII; yaşadığı anlaşılan bu şâir hakkında bir bilgi elde edemedik"6 demektedir. Tespit edebildiğimiz on bir nüshasından anlaşıldığı kadarıyla, kaynaklar kendisi hakkında bilgi vermese de Cevâbî'nin şiirinin bilindiği ve okunduğu aşikardır. Kaside nazım şekliyle yazılan ve 106 beyit ihtiva eden, aruzun remel bahrinin Fe'ilâtün/fe'ilâtün/fe'ilâtün/fe'ilün kalıbıyla tertip edilmiş olan manzumede 1 beyit ve 1 mısra Arapça, 5 beyit Farsça'dır. Eserin kalan beyitleri Türkçe olarak yazılmıştır.

Cevâbî'nin şiirinde peygamberin baş, göz, burun, dudaklar, diş, lisan, kulak, cilt, el, parmak, tırnak, göğüs, karın, sırt ve ayak gibi azala-rına mahsus olan mucizeleri anlatılmıştır. Şair eserinde tür ismi belirtmese de Hz. Muhammed'in azalarının mucizelerini anlatacağı bir mu'cize-nâme yazdığını aşağıdaki beyitlerde ifade etmiştir:

Cümle a'zası o sultan-ı 'azimü'ş-şanun Mu'cizat ile müretteb durur ez-ser-ta-pa

Ma'zeret-h ah olup amma ki be-kadrül-imkan Her bir a'zasına mahsûs olan i'cazı şeha

Kalem-i nazm ile inşa idelüm inşa'llah Dinle can ile ki canunda mahabbet ide ca

Böyle ma'lûm ola kim 'uzv-ı nebiye mahsûs Ey niçe mu'cize halk itmiş o Hallak-ı vera (b. 6-10)

Abdülbâki Gölpınarlı da eseri Mevlana Müzesi Yazmalar Kata-loğu 'nda mu'cize-nâme olarak adlandırmaktadır.7 Cevâbî'nin şiirinin farklı kütüphanelerde nüshalarına tesadüf edilmektedir. Bu şiirin tespit edilebilen nüshaları ve katalog bilgileri aşağıdaki gibidir:

1. İstanbul Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Bölümü, Manzum 773/16 numaralı nüsha. (A1)

2. İstanbul Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Bölümü, Manzum 771/2 numaralı nüsha. (A2)

5. Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi Bölümü, 438/7 numaralı nüsha. (S2)

34b-38b yk, 17 satır (çift sütun), 237x157-165x80 mm, Nesih, harf marka fligranlı, çeharkuşe ve sırtı bordo meşin, kapakları ebru kağıt kaplı mukavva cilt, bölüm başları kırmızı, müstensihi: Ahmed Said b. Feyzullah b. Mustafa b. Abdullah, istinsah tarihi: H. 1245/M. 1829.

123b-126b yk,19 satır, 210x110-150x65 mm, Talik, serlevha tezhibli, cetveller yaldızlı, söz başları kırmızı, ciltli.

46b-52a yk, 11 satır, 190x115-135x75 mm, Nesih, şemseli, cetvelli, tamir görmüş, koyu kırmızı ciltli.

11. Mısır Hidiv Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, 9125/2 numaralı nüsha. (MH)8

Metnin altı nüshasında eser çeşitli bölümlere ayrılmıştır.9 Bu bölüm başlıkları ve oluştukları beyit sayıları aşağıdaki şemada belirtilmiştir:

Şemada da görüldüğü gibi metinde Hz. Muhammed'in on beş azasından ortaya çıkan mucizeler anlatılmaktadır. Bu azalar sırasıyla baş, göz, burun, dudaklar, dişler, lisan, kulak, cilt, el, parmak, tırnaklar, göğüs, karın, sırt ve ayaklardır. Peygamberin azalarına dair anlatılan mucizeler ise şöyle sıralanabilir: Hz. Muhammed her nereye giderse başının üzerinde bir bulut ona gölge teşkil ediyor; arkasında olanı önündeymiş gibi görüyor; Cebrail'in kokusunu alıyor, o ne zaman gökyüzünden ayrılsa hissediyor; dua etmek için dudaklarını kıpırdattığında gökyüzünde güneş de hareket ediyor; dişlerinin parlaklığıyla gece kaybolan iğne bulunabiliyor; bir kertenkeleye "ben kimim" dediğinde hayvan onun peygamberliğini tasdik ediyor; uykudayken uyanıkmış gibi yakındakini ve uzaktakini işitiyor, Allah Cebrail'e ne emrederse duyuyor; teri gül gibi kokuyor; eline aldığı bir avuç toprakla kafirleri alt edip onları kör ediyor; parmağıyla ayı ikiye ayırıyor; kestiği tırnaklarının her biri bir inci tanesi oluyor; ay göğsüne inip etrafı aydınlatıyor; bevlini yeryüzü hemen yutup ortadan kaldırıyor; peygamberlik mührü sırtında bulunuyor; Hira Dağı'na ayak basınca dağ şevkinden hareket ediyor ve peygamberin sözüyle yeniden sakinleşip hareketsiz hâle geliyor.

Manzumesinde Hz. Muhammed'de bulunan mucizeleri anlatırken onu "Şeh-i mâ-evhâ, melik-i ev-ednâ, şâhed-i leyl-i İsrâ, gonçe-i hoş-lehce-i gülzâr-ı visâl, nebiyy-i Bathâ, fahr-ı cihân, Hallâk-ı cihânun resûli, habîb-i kerem, mahbûb-ı Hudâ, gül-i gülzâr-ı safâ, nebiyyü's-seyf, sâhib-i bedrü'l-kübrâ, şâh-ı vâlâ, meh-i çâr-deh-i sümme denâ, mihr-i sipihr-i kerem ü cûd u atâ, enbiyâ serveri, şâh-ı rüsül, mahbûb-ı hudâvend-i cihân, pâdişeh, iki âlem güneşi, server-i hayl-i rüsül, hatm-ı rüsül, dest-gîr, hatâ-pûş, kerem kânı, atâhâ-bahş, vefâ ma'deni, kân-ı atâ, sultân, kân-ı sehâ, lutf ıssı, sehâ kânı, âlemin rahmeti, şeh-i ıklîm-i bekâ, rüsülün efdali, mahlûkun eşrefi, cümlenin evveli, şeh-i mülk-i dü-serâ, enbiyâ hâtemi, Hallâk-ı cihân mahbûbı, feryâd-res-i haste-dilân, ümmetinin gam-hârı, şefi'-i günehân, dâd-ger, fahr-ı kirâm, râh-nümâ, tabîb-i günehân, habîb-i medenî, mahbûb-ı Hudâ, fahr-ı dü-serâ..." gibi bir çok ad ve sıfatla anan Cevâbî'ye göre anlattığı mucizelerin en üstünü Hz. Muhammed'in parmağıyla ayı ikiye yarma yani "şakk-ı kamer" hadisesidir. Şair, 44. beyitte,

Metinde Hz. Muhammed'in mucizeleri anlatılırken genellikle bunların ravileri belirtilmemiş, "Mu'cizât-ı esnân-ı şerif" başlıklı kısımda,

Ravi-i mu'cize-i lulu-i dendan-ı nebi Rişte-i nazma güherler dizüp oldı gUyâ (b. 22)

şeklindeki beyitte Cevâbî konuyu bir raviden aktardığını söylemekle iktifa etmiştir. Fakat "Mu'cize-i sadr-ı şerif" başlığı altındaki kısımda,

İki 'âlem güneşi hazret-i peygambere ben Bir şeb-i tirede hem-râh iken dinle aha

şeklinde başlayan beyitlerde (b. 59-63) ravi İbn Mesûd olarak belirtilmiş ve olay İbn Mesûd'un ağzından anlatılmıştır.

Cevâbî anlatımını kuvvetlendirmek ve ilgi çekici hâle getirmek için kimi zaman iktibaslara da yer vermiştir. Bunlardan genellikle Necm sûresinden yapılanları dikkati çekmektedir. Özellikle bu sûrenin 9. ve 10. ayetlerinden yapılan iktibasların "Mu'cizat-ı enf-i münif" başlığı altındaki

Gökden ayrılduğı dem rayiha-i tayyibesin Şemm iderdi anı bini-i şeh-i jl ü

şeklindeki 17. ve 18. beyitlerde, Hz. Muhammed'in Cebrail'in kokusunu aldığının anlatıldığı bölümde yer alması, bu iktibasların dolaylı olarak Cebrail'le alâkalı olmasından kaynaklanmaktadır. Şair, İbrahim ve Âl-i İmrân sûrelerinden de iktibaslarda bulunmuştur.

Muhteva itibarıyla orijinal olan Cevâbî'nin manzumesinin benzerleri var mıdır? Kütüphanelerdeki çalışmalarımız sırasında bu tarz bazı metinlere rastladık. Mesela Tokat İl Halk Kütüphanesi 60 Hk 380/4 numarada 211a-211b yaprakları arasında 29 beyitlik aruzun remel bahrinin Fâ'ilâtün/fâ'ilâtün/fâ'ilün kalıbıyla yazılmış bir mesnevi bulunmaktadır. Peygamberin gövde, baş, ense, burun, dudak, diş, kulak, kalp, sırt, parmak, saç, tırnak, ayak, karın gibi azalarındaki mucizelerin anlatıldığı bu metin aşağıdaki gibidir: 211a

Beyan-ı Mu'cizât-ı A'zâ-yı Resülu'llâh 'Aleyhi'ş-şalât ve's-selam Bismi'llahi'r-rahmani 'r-rahim

Dinle ey mü'min diyem bir hoş makal Ola zahir sana çok dürlü kemal

Ol habibu'llah Muhammed Mustafa Ol şefi'ü'l-müznibin kan-ı vefa

Mu'cizatın eydeyüm bir bir sana Can kulağın tutar isen sen bana

Evvela ol[dur] mübarek gövdesi Düşmez idi yire anun gölgesi

Zira ol başdan ayağa nür idi İçi taşı nür ile pür-nür idi

Başı üzre bir bulut turur idi Gölge idüp üstine yürür idi

Niçe görürse öninden her yiri Görür idi enseden ey din eri

Vahy ile gökden inince Cebre'il Kokusın alurdı anun eyle bil

Tutağı[n] depretse idi zikr ile Deprenürdi güneşün kursı bile

Ol mübarek dişleri olsa 'ayan Gün ziyası gibi balkırdı heman

Taş ağaç virdi selam andan yana

İşidürdi ol mübarek kulakı Yakını dahı be-ğayet ırağı

Uyur iken işidürdi her sözi Aydan arı idi anun gül yüzi

Zira kalbi uyumazdı ey ahı Uyumak bozmazdı abdestin dahı

Var idi mühr-i nübüvvet bil 'ayan Ol mübarek arkasında bi-güman

Şol gügercin beyzesi gibi heman Var idi zahrında anun bi-güman

Bir ğazada bir avuç toprağ ile Şaçdı küffara ki anlar tağıla

Münhezim olup tağıldılar kamu Şındılar anlar 'umümen ey 'amü

Çün işaret itdi aya nagehan İki pare oldı ay pes ol zaman

Şular akdı barmağından bi-güman Has u 'ama bu haber oldı 'ayan

Ger mübarek saçı tağılsa heman Misk [ü] 'anber kokar idi ol mekân

Hem terinden gül kokardı her zaman Raviler pes böyle ideler beyan

İncü olurdı mübarek tırnağı

Yüzim üstine basaydı ayağı 211b

Ol sa'adetle yüridi bir tağa Yüridi tağ ayağına ey ağa

Tağa "üskün" didi ol demde heman Sakin oldı tağ heman dem ol zaman

Karnı içinden haka ni yir heman Gizler idi olmaz idi hiç 'ayan

Mu'cizatı şayi' oldı bi-'aded

Yok durur asla [kim] ana hasr u had

Ya İlahi Bü 'Ali'yi kılma yad Ol habibünden senün yevmü't-tenad

Cevâbî'nin manzum olarak anlattığı Hz. Muhammed'in azalarında bulunan mucizelerin mensur olarak ifade edildiği metinler de karşımıza çıkabilir. Nitekim şairin metninin Ali Emiri Manzum 773 numaradaki nüshasının hemen akabinde yer alan mensur parça bu özellikleri taşı-maktadır.11 Hz. Muhammed'de bulunan hâtem-i nübüvvetle alâkalı bilgilerin sıralandığı bir metinden 12 sonra "Beyân-ı mu‘cizât-ı a‘zâ-yı tâhire-i hazret-i risâlet-penâh şalla'llâhu ‘aleyhi vesellem ve âlihi veşahbihi"13 başlığı konulmuş, peygamberin gîsû, rûy, ayn, gûş, dest, zahr, dehân, esnân ve zebân gibi azalarıyla ilgili olağanüstülüklerden bahsedilmiştir. Mesela Hz. Muhammed'in "gisü-yı mübarek müşk-büylarınun mu‘cizât-ı bâhiresi" konusunda şunlar anlatılmaktadır: "Ri-vâyet-i Hâlid bin el-Velld üzere radiya'llâhu Te‘âlâ ‘anh müşârünileyhün bir takyesi var idi her gâh muharebede ol takyeyi giyer idi ol gün ki leşker-i Şâm ile muhârebe itdi ol takyeyi bulamayıcak ziyâde mahzün olup ba‘de't-teftış bulıcak fevka'l-hadd münbasit oldı sebebinden su'âl itdiler ol takyede müy-ı dil-cüy-ı fahr-ı cihân nihân idi ol zamân re's-i şeriflerin tahllk buyurdılar ve mübârek şaçların aşhâba tevzi‘ buyurdılar. Nâşiye-i şeriflerinden bir kaç târ-ı misk-bâr dahı bana i‘tâ buyurmalarıyla ben dahı anı takyede mahzün idüp tâc-ı sa‘âdet idinmişdüm her ma‘rekede ki ol külâh başumda idi zafer mukarrer idi buyurdılar."14 Kütüphanelerde bulunan metinler gün yüzüne çıktıkça bu tarz eserlerin sayısında artış olacağı muhakkaktır.

Aşağıda Cevâbî'nin bahsi geçen manzumesinin çevriyazısına yer verilmiştir. Metin tesis edilirken ulaşılabilen dokuz nüshası üzerinden edis-yonkritik yapılmış, vezne ve anlama uyan farklılıklar dipnotlarla gösterilmiştir. Manzume Eski Anadolu Türkçesi özellikleri gözetilerek oluşturulmuştur.

Der-Beyan-ı Mu'cize-i Mahşuşa-i A'za-yı Nebi Şalla'llahu 'Aleyhi ve Sellem 15

5 Bir şehün hazret-i Allah olıcak meddahı Var kıyas eyle ne denlü ola kadri a‘lâ

6 Cümle a‘zâsı o sultân-ı ‘azimü'ş-şânun Mu‘cizât ile müretteb durur ez-ser-tâ-pâ 17

7 Kadr ile mertebe-i mu‘cize-i ‘âliyesin Fehm ü tavsif ide mahlûk kemâhi hâşâ

8 Ma‘zeret-h âh olup ammâ ki be-kadrü'l-imkân Her bir a‘zâsına mahsûs olan i‘câzı şehâ

9 Kalem-i nazm ile inşâ idelüm inşâ'llâh 18 Dinle cân ile ki cânunda mahabbet ide câ

10 Böyle ma‘lûm ola kim ‘uzv-ı nebiye mahsûs 19 Ey niçe mu‘cize halk itmiş o Hallâk-ı verâ 20

11 Evvelâ ol ki mübârek başınun mu‘cizesi Bu idi kim nerede olsa o mahbûb-ı Hudâ

12 Sâyebân idi felekde ana bir pâre bulut Sevdügin ya‘ni güneşden sakınurdı Mevlâ

13 Hem dahı mu‘cize-i çeşm-i Hudâ-bin-i Resûl Böyle mervidür eyâ merd-i hakıkat-cûya

14 Niçe pişinde görür ise peşinde olanı 23 24 Eyle görür idi 'aynıyla o 'ayn-ı a'lâ

16 Dahı ma'lum ola kim mu'cize-i enf-i nebi Nazil oldukda kaçan vahy ile ol peyk-i Huda

18 Da'ima rayiha-i Hakk'ı iderdi işmam O şerif enf-i münif-i melik-i ^j^ljl 27

19 Hem mübarek şefeteyninde olan mu'çizesin İstima' it ne imiş can u gönülden ki şeha

20 Böyle nakl oldı kaçan iki cihanun güneşi Açuban la'l-i dürer-paşını vü kılsa du'a 29

23 Didi kim 'izzet ile açsa mübarek dehenin Leyle-i muzlimede şahed-i leyl-i İsra

K248a

24 İgne bulınur idi dişlerinün nUrından Var kıyas it nice şeffaf u ziya-güster ola

Mu'cizat-ı lisan-ı şerif 25

25 Hem lisanında olan mu'cize-i bahiresin İşidicek dil ü canunda begüm eyleye ca

Kı124b

26 Bir gün ol ğonçe-i hoş-lehce-i gülzâr-ı vişal Bâğ-ı 'alemde gezüp eyler iken cilve-nüma26

27 Bir keler gördi ki geşt eyler idi şahrada Ben kimem söyle didi ana nebiyy-i Batha

28 Nagehan nutka gelüp didi eya fahr-ı cihan Hak resUlisin o Hallak-ı cihanun hakka

24 Mu'cizat-ı esnan-ı şerif: Mu'cize-i dendan-ı şerif M, S1, K2; Mu'cize-i sinn-i nebiyyü'l-vera R; Mu'cize-i esnan-ı nebiyyü'l-vera K1; -A2, -OE, -S2 .

25 Mu'cizat-ı lisan-ı şerif: Mu'cize-i lisan-ı şerif M, S1, K2; Mu'cize-i nutk-ı zeban-ı resUl R; Mu'cize-i nutk-ı lisan-ı resUl K1; -A2, -OE, -S2 .

26 Bu beyit K1 nüshasında mükerrerdir.

27 "Allah'la ezelde konuşan her bir dil, zatının özünü Rabbimizden bir parça bilir". ^ib: ^u^ S2, A2, M, OE, S1, K2.

30 Ne imiş mu'cize-i güşı habib-i keremün 31 İşit ey mü'min-i dil-dade-i mahbüb-ı Huda

31 H aba vardukda işidürdi uyanukda gibi Dahı yeksan idi kurb ile ba'id ana dila

32 Melik-i 'arş-ı mu'alla melek-i vahye ne kim 32 Gökde emr eylese peygamber iderdi ışğa

33 Hem dahı cild-i şerifinde olan mu'cizesi Böyle ma'lüm ola kim ol gül-i gülzâr-ı şafa 34

34 Her kaçan cennet-i ruhsârı 'arak-riz olsa Ahz idüp hıfz ider idi anı aşhab-ı vefa 35

35 Nagehan güller olurdı o mübarek 'arakı Ne gül amma gül-i bustan-ı hakıkat-pira

36 Dinlegil mu'çizesin dest-i nebiyyü's-seyfün Böyle nakl oldı ki ol sâhib-i bedrü'l-kübrâ

37 Bir avuç toprak atup hâk ile yeksan itdi Niçe bin kâfiri bir demde o şâh-ı vâlâ

38 Ya'ni kim rüz-ı 'adü-süz-ı ğazâda tahkik Hâk-i yek-müşt ile müşrikleri kıldı a'mâ

40 Barmakıyla yek işâret idüp itdi iki şak Mâhı ol mâh-ı sipihr-i kerem ü cüd u 'atâ 39

41 Kat' idüp da'vâ-yı bâtıllarını küffârun Bir işâretle o şeh eyledi fasl-ı da'vâ 40

42 Ser-be-zânü idüben fikr ider ol demleri mâh Ki cemâlini görüp hıdmete olmışdı sezâ

43 Anar âhır o demi derd-i derünın yeniler Tâkatı tak oluban kâmeti ham kaddi dü-tâ

44 Bareka'llah ki bu mu'cizesi a'zamdur Enbiyânun dükeli mu'cizesinden hakka 41

45 Anuniçün ki cemi'-i rüsülün mu'cizesi 'Unşuriyyâtı tasarruf idi ancak ammâ

46 Enbiyâ serveri şâh-ı rüsülün mu'cizesi Mutasarrıf felekiyyâta dahı luj ^j£42

47 Enbiyâ içre niçe eşref ü zi-şân idi ol 43 Mu'cizâtı fekezâlik ana yok reyb ü mirâ

48 Dahı azfâr-ı nebi mu'cizesinde râvi Güş-ı câna güher-âviz-i haberdür ki şehâ

49 Bir gün ol hazret-i mahbüb-ı hudâvend-i cihân Kat'-ı azfâr idüben devlet ile dinle n'ola

50 Cem' ü ahz eyledi her pâresini 'izzetle 45 Bunca ta'zim ile hıfz itdi anı hayr-ı nisâ

51 Ba'dehu bakdı âni 'Âyişe-i Şıddık'a Radiya'llâhu tebârek ü Te'âlâ 'anhâ

52 Nâgehân gördi ki her dânesi olmış lülü 46 Allâh Allâh ki bilsün nice lülü-i lâlâ 47

53 Mütehayyir nazar eylerken ana bint-i 'Atik Gördi peygamber o lülüyi hitâb itdi ana

55 Didi ey zâtunı meddah Hudâ-yı müte'âl Senün azfâr-ı latıfünden olupdur peydâ

56 Mütebessim oluban didi ki bilmez mi idün Dürr ü cevher idügin cümle vücüdum âyâ 48 49

57 Hem dahı mu'cize-i sadrını ol pâdişehün 51 Dinle tâ şems-i hakikat ide kalbün meclâ 52

58 İbn Mes'üd buyurdı ola andan razı Hazret-i Hâlık-ı şems ü kamer ü necm ü semâ

59 İki 'âlem güneşi hazret-i peygambere ben Bir şeb-i tirede hem-râh iken dinle ahâ

60 Didüm ol mâha ki ey bedr-i sipihr-i ^VjJ 53 Zulumât olmasa hayfâ ki bu denlü dünyâ

61 Tâ göreydüm kademün basduğı toprağı senün Hâk-i pâyüni ideydüm gözüme kuhl-i cilâ 54

62 Taht-ı akdamuna ferş eyler idüm ya'ni yüzüm Başdugun yirleri görsem eger ey rah-nüma

63 Nagehan sinesini feth idüp ol bedr-i münir 55 Nüra gark oldı cihan kevn ü mekan buldı ziya

64 Ol şehün batn-ı şerifinde olan mu'çizesin Böyle tahkikin ider cümle fuhül-i 'ulema

65 Bevl ü ga'it ne zuhür itse o demde anı arz İbtila' eyler idi kim yog imişdi güya

66 İki 'alem güneşi server-i hayl-i rüsülün Nür-ı mahz idi mübarek cesedi ser-ta-pa

67 Dinle hatm-ı rüsülün mu'cize-i zahrını kim Mühr-i sevda-yı mahabbet vire kalbüne ziya

68 Zahr-ı pakinde idi mühr-i nübüvvet o şehün Bende-i halka-be-güş idi kamu 'alem ana 58

69 Mühr-i menşür-ı risalet durur ol mühr-i şerif Ol mühür mihrinedür devr-i felek şubh u mesa

70 Ne imiş mu'cize ricleyn-i şerifeyninde Dinle ey mü'min-i hak-i kadem-i al-i 'aba

71 'İzzet ü devlet ile küh-ı Hira'yı teşrif İdicek gahice ol kameti serv-i bala

72 Müteharrik olur idi ferah u şevkından Hak-i payile şeref bulduğı dem köh-ı Hira 60

73 Yine lutfile buyurdukda ki "üskün" ya köh 61 Sakin olurdı heman can ile gözlerdi rıza

74 Hubb-i Ahmed ide çün tağlara böyle eser Dil-i 'uşşakı o sevda 'aceba n'eyler ola

75 Mu'cizatını şumar eylemek olmazdı meger 63 Haşre dek ins ü melek eyleselerdi ihsa

77 Yoğ iken ümmetün içinde benüm gibi hakir Hem benüm gibi günehkar u benüm gibi geda

78 Bu ne bi-şerm ü ne bi-'ar siyeh-rüyidür İdem evsaf-ı şerıfünde zebanum güya

79 Lutf idüp cürmümi 'afv eyle benüm sultanum Bakma 'işyanuma ihsan it eya kan-ı seha 64

80 Sen o lutf ıssı seha kanı vefa ma'denisin 65 'Âlemün rahmetisin ey şeh-i ıkllm-i beka

81 Rüsülün efdalisin eşrefisin mahlûkun Cümlenün evvelisin ey şeh-i mülk-i dü-sera

82 Enbiya hatemi Hallâk-ı cihan mahbûbı Senden olur maraz u 'illet-i 'işyana deva

83 Sen o feryad-res-i haste-dilansın ki kaçan Ola mahşer tura divan-ı hümayûn-ı kaza

85 Sen dahı eşk-i dürer-bârunı seyl-ab iderek Kaldurup dest-i niyazı diyesin kim Sameda

86 Niçe_olur hâli günehkar u za'ıf ümmetümün Ne yüz ile varalar hazretüne padişeha

87 Ümmetüm yolına ya Rabbi feda a'malüm Da'ima karları cürm ile 'işyan u hata

88 Hazret-i 'Âyişe vü Fatımatü'z-zehra hem Anlara ola feda hem dahı ey Halık-ı ma

89 Kurretü'l-'aynum olan iki ciger-gûşelerüm 66 Ki Hüseyn'ümle imam-ı Hasan'um ola feda

91 Enbiya ağlaşa "nefsi" diyüp ol demde vü hem 67 İns ü cinn ü melek ü arz u sema ide büka

92 Ey kerem kânı vü ey ümmetinün ğam-h arı Ey şefi'-i günehân lutf idüben rüz-ı cezâ

93 İtdügüm idecegüm cürme şefâ'at eyle 68 Nâr-ı düzah yaka cismümi benüm görme revâ

94 Hâlet-i nez'de imânumı hıfz eyle benüm Tâ zafer bulmaya iblis ana ey dâd-gerâ

95 Peder ü mâderümün defter-i a'mâlinde Şebt olan cürm ü hatâyâyı be-hakk-ı Mevlâ

96 Mahz-ı lutfunla şefâ'at idüp ey fahr-ı kirâm Dest-gir ol olara lutf idüp ey râh-nümâ

97 Nâr-ı 'isyân ü hatâda koma ümmetlerüni Âteş-i düzaha tâkat nice itsün zu'afâ

98 Senden eyler ne kadar var ise dil-haste 'usât Ey tabib-i günehân cümlesi ümmid-i devâ

99 Nâr-ı cürm içre kalur cümle 'usât-ı 'Arasât Âh eger itmez isen hazret-i Allâh'a recâ

101 Rüh-ı pâkine salât ile selâmun Feyyâz Efdal ü ekmelini eyleye her dem ihdâ

102 Dahı aline vü aşhab-ı zevi'l-ikrama Şalavât ile selam ola ila-yevm-i ceza

103 Ya İlahi o habib-i medeni hakkıçün Hem anun hakkı ki ğar içre refik oldı ana

104 Dahı Farük ile ol kan-ı haya hakkıçün Hem dahı şir-i veğa hakkı eya Bar-Huda

105 İki şeh-zade-i pakize-neseb hakkıçün Gözlerüm nürı didi anlara mahbüb-ı Huda 70

106 Ma-haşal cümle-i aşhab-ı kiramun hakkı Bile haşr eyle Cevabi'yi bularla ferda 71

Aydemir, Yaşar-Hayber, Abdülkadir (2007), Makedonya Kütüphaneleri Türkçe Yazma Eserler Katalogu, Ankara.

Bû Ali, Beyân-ı Mu'cizât-ı Azâ-yı Resûlullâh Aleyhi's-salât ve's-selâm, Tokat İl Halk Kütüphanesi, nu. 60 Hk 380/4, yk. 211a-211b.

Çakır, Müjgân (1998), Nâyî Osman Dede Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Ravzatü'l-i’câz fi'l-mur cizâti'l-mümtâz'ı, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.

Demir, Özlem, Bostanzâde Yahya Efendi ve Gül-i Sadberg'i (2010), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat Anabilim Dalı, İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

Gölpınarlı, Abdülbâki (1971), Mevlânâ Müzesi Yazmalar Katalogu II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.

Miskin Ahmed, Dâstân-ı Şakk-ı Kamer, Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi Böl., nu. 4311, yk. 243a-248a.

Yard. Doç. Dr., Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, İstanbul (mcakir@gmail.com).

Mesela bkz., Miskin Ahmed, Dâstân-ı Şakk-ı Kamer, Süleymaniye Ktp., Hacı Mah-mud Efendi Böl., nu. 4311, yk. 243a-248a.

Bkz. Özlem Demir, Bostanzâde Yahya Efendi ve Gül-i Sadberg'i, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat Anabilim Dalı, İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2010.

Bkz. Müjgân Çakır, Nâyî Osman Dede Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Ravzatü'l-i'câz fi'l-mu'cizâti'l-mümtâz'ı, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1998.

Mesela bkz. Mecmû'a-i Eş'âr, Milli Kütüphane, nu.Yz A 2552; Cönk, Makedonya Milli Kütüphanesi, nu. OMCT 1/126 (Yaşar Aydemir-Abdülkadir Hayber, Makedonya Kütüphaneleri Türkçe Yazma Eserler Katalogu, Ankara, 2007, s. 282).

Abdülbâki Gölpınarlı, Mevlânâ Müzesi Yazmalar Katalogu II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1971, s. 298.

Mısır'da bulunan nüshalara ulaşılamadığı için bu nüshalar değerlendirme dışında tutulmuştur.

Başlıklar nüshalarda bazı farklar arz etmektedir. Çevriyazılı metinde bu farklar belirtilmiştir.

5 Der-beyan-ı mu'cize-i mahşUşa-i a'za-yı nebi şalla'llâhu 'aleyhi ve sellem: Risale-i Cevabi der-beyan-ı mu'cizat-ı fahr-ı kâ'inât M, S1; Na't-ı şerif-i Cevabi OE;

ManzUme-i Cevabi-i sihr-ara der-beyan-ı mu'cize-i her 'uzv-ı vala ez a'za-yı şerife-i hazret-i seyyidü'l-vera'i er-re's ve'l-enbiya 'aleyhi şerâ'ifü'd-dârât ve't-tehâyâ K1; ManzUme-i Cevabi-i hoş-eda der-beyan-ı mu'cize-i her 'uzv-ı vala ez a'za-yı şerif-i hazret-i seyyidi'r-rüsül ve'l-enbiya 'aleyhi şera'ifü'ş-şalavat ve't-tahiyyat R; Kaşide der-na't-ı şerif S2; Li-katibetü'l-müznibi'l-muhtac ala şahibi'l-mi'rac A2, -K2.

7 "Allah'a hamd ve şükrolsun, bütün alemi onun için yarattı ve habibi için '(Sen olmasaydın)' dedi."

8 "Kevn ü mekanın (yaratılış) sebebi Hz. Muhammed'in vücududur. O sebepten Allah onun hakkında şöyle söylemiştir."

9 "Ey Muhammed! Sen mevcudatı yaratma sebebimsin, yani eşyanın zuhuru senin yüzündendir."

10 "Sen insan, melek, cin ve perilerin övüncüsün. '(Biz seni alemlere rahmet olmaktan başka bir şey için göndermedik)' mefhumunun zuhur sebebisin."

Mu‘cizât-ı re's-i şerife: Mu‘cize-i re's-i şerife M, S1; Mu‘cize-i re's-i şerif K2; Mu‘cize-i re's-i şerif-i nebi R, K1; -A2, -OE, -S2.

‘ayn-ı latif: çeşm-i şerif M, S1; latif: latif-i nebi R, K1; ‘ayn-ı şerif K2.

"Her kim ki Hak Teala'nın gözü onun gözü olmuştur, ne şeref ve izzete sahiptir bilir misin?"

"(Kuluna) vahyettiğini (vahyetti)." Necm 53/10. iderdi anı bini-i: ider idi heman dem o R, K1.

Mu'cizat-ı şefeteyn: Mu'cizat-ı şefeteyn-i şerif M, S1; Mu'cize-i her dü-leb-i Mustafa R, K1; Mu'cize-i şefeteyn-i şerif K2; -A2, -OE, -S2.

La'l-i dürer-paşını vü kılsa du'a: la'l-i dürer-barını itseydi du'a A2, OE, S2; la'l-i dü-rer-barını oldı gUya M, S1, K2; la'l-i dürer-barını vü kılsa du'a R.

Mu'cizat-ı sem'-i münif: Mu'cize-i güş-ı münif M, Sn K2; Mu'cize-i üzn-i şerif-i nebi R, Kı; - A2, -OE, -S2.

güşı habib-i keremün: güş-ı habib-i ekrem OE, A2; güşı nebi-i keremün M, R, K1, S1, K2.

Mu'cizat-ı cild-i latif: Mu'cize-i cild-i latif M, S1, K2; Mu'cize-i cild-i latif-i nebi R; Mu'cize-i cild-i latif-i resül K1; - A2, -OE, -S2 .

Mu'cizât-ı yed-i şerif: Mu'cize-i yed-i şerif M, Sİ7 K2; Mu'cize-i dest-i nebiyy-i kerim R, Kı.

Mu'cizât-ı engüşt-i latif: Mu'cize-i engüşt-i münif M, S1, K2; Mu'cize-i enmele-i Mustafâ R; Mu'cize-i vasf-ı bennâ-yı şerif K1; - A2, OE, S2.

Mu'cizât-ı azfâr-ı münif: Mu'cize-i azfâr-ı münif M, S1, K2; Mu'cize-i zufr-ı şerif-i nebi R, K1; - A2, -OE, -S2.

Mu'cizât-ı sadr-ı şerif: Mu'cize-i sadr-ı şerif M, Sı K2; Mu'cize-i sadr-ı vasi'-i nebi R, Kı.

sadrını ol pâdişehün: sadrını bedr-i keremün A2, OE; sadr-ı nebiyy-i keremün A1, M, Sı, S2, K2.

Mu'cizat-ı batn-ı nazif: Mu'cize-i batn-ı şerif M, Sı; Mu'cize-i batn-ı Mu'cize-i batn-ı şerif-i resül K1; -A2, -OE, -S2.

Mu'cizat-ı zahr-ı latif: Mu'cize-i zahr-ı şerif M, S1; Mu'cize-i zahr-ı Mu'cize-i zahr-ı şerif-i nebi K1; -A2, -OE, -S2.

Mu'cizat-ı ricleyn-i şerifeyn: Mu'cize-i ricleyn-i şerif M, S1,K2; Mu'cize-i pay-ı habib-i Huda R, K1; -A2, -OE, -S2.

Başlık	Beyit Sayısı
Mu'cizât-ı re's-i şerife	2
Mu'cize-i ‘ayn-ı latif	3
Mu'cizât-ı enf-i münîf	3
Mu‘cizât-ı şefeteyn	3
Mu'cizât-ı esnân-ı şerif	3
Mu'cizât-ı lisân-ı şerif	5
Mu'cizât-ı sem‘-i münîf	3
Mu'cizât-ı cild-i latif	3
Mu'cizât-ı yed-i şerif	3
Mu'cizât-ı engüşt-i latif	9
Mu'cizât-ı azfâr-ı münîf	9
Mu'cizât-ı sadr-ı şerîf	7
Mu'cizât-ı batn-ı nazîf	3
Mu'cizât-ı zahr-ı latif	3
Mu'cizât-ı ricleyn-i şerîfeyn	5
İtmâm-ı suhan be-'arz-ı hâcât 10	32