Çeviren:
Yard. Doç. Dr. Muna Yüceol Özezen
Çukurova Üniversitesi
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
Turkish (Descriptive Grammar)
Routledge, London&New York, 1997
Jaklin Kornfilt
İÇİNDEKİLER
Önsöz………………………………………………………………………………………………..xxi
Kısaltmalar………………………………………………………………………………….………xxix
İşaretler…………………………………………………………………………………………….xxxii
1. SÖZDİZİMİ …..……………………………………………………………………………………1
1.1. Genel özellikler…………………………………………………………………………………..1
1.1.1. Cümle tipleri…………………………………………………………………………………..1
1.1.1.1. Doğrudan konuşmalara karşı dolaylı konuşmalar………………………………………....1
1.1.1.2. Farklı tipteki soru cümleleri…………………………………………………………….…5
1.1.1.3. Emir cümleleri……………………………………………………………………………40
1.1.1.4. Farklı tipteki diğer cümleler………………………………………………………………45
1.1.1.5. Düzenli olarak başka işlevlerle kullanılan cümle tipleri………………………………….45
1.1.2. Bağımlanma………………………………………………………………………………….45
1.1.2.1. Bağımlanma belirleyicileri ………………………………………………………………45
1.1.2.2. İsim yancümleleri ………………………………………………………………………..49
1.1.2.3. Sıfat yancümleleri (ilgi yancümleleri) ……………………………………………………57
1.1.2.4. Zarf yancümleleri …………………………………………………………………………66
1.1.2.5. Kiplerin ardışıklığı ……………………………………………………………………… 77
1.2. Yapısal sorunlar …………………………………………………………………………………77
1.2.1. Cümlelerin iç yapısı ………………………………………………………………………….77
1.2.1.1. Koşaçlı cümleler …………………………………………………………………………77
1.2.1.2. Fiil cümleleri ………..…………………………………………………………………… 88
1.2.1.3. Zarflıklar ………………………………………………………………………………….91
1.2.2. Sıfat öbekleri ………………………………………………………………………………..93
1.2.2.1. Sıfat öbeklerinin işlevsel tanımı ..…… ………………………………………………….93
1.2.2.2. Sıfatların değinisi ………………………………………………………………………...94
1.2.2.3. Sıfatlara dönüşebilen zarflıklar …………………………………………………………..96
1.2.2.4. Sıfatların sırası, değiniler ve zarflıklar …..………………………………………………98
1.2.3. Zarflık öbekler ………………………………………………………………………………98
1.2.3.1. Zarflık öbekler için işlevsel tanımlama …...……………………………………………..98
1.2.3.2. Zarflıklara dönüşebilen zarflıklar ………………………………………………………..98
1.2.3.3. Dönüşümün sırası ve dönüşmüş zarflıklar ……………………………………………….99
1.2.3.4. Zarflıkları niteleyen zarflıklarda sınırlamalar…………………………………………….99
1.2.4. Edat öbekleri ……………………………………………………………………………….100
1.2.4.1. Edat öbekleri için işlevsel tanımlama ..………………………………………………...100
1.2.4.2. Edat öbekleri ve edat öbeklerinin değinileri ……………………………………………100
1.2.4.3. Edatlara dönüşebilen birimler …………………………………………………………..102
1.2.4.4. Birden daha çok durumu yönetebilen edatlar …………………………………………104
1.2.5. İsim öbekleri (isim kurucuları) …………………………………………………………….105
1.2.5.1. İsim öbeği için işlevsel tanımlama ……………………………………………………...105
1.2.5.2. İsim öbeklerindeki dönüştürücü tipler ………………………………………………….105
1.2.5.3. Birden çok dönüştürücü alttiplerin bulunması ………………………………………….108
1.2.5.4. Dönüştürücülerin kabul edilemez kombinasyonları…………………………………….108
1.2.5.5. Baş dönüştürücülerin ve diğer dönüştürücülerin sırası………………………………….108
1.3. Eşbağımlanma…………………………………………………………………………………109
1.3.1. Eşbağımlanma için kullanılan yollar …….………………………………………………..109
1.3.1.1. Eşbağımlı cümleler için kullanılan yollar …..………………………………………... 109
1.3.1.2. Eşbağımlılaştıranların sayısı ……………………………………………………………112
1.3.1.3. Cümlenin temel ulamlarının eşbağımlı hale gelebilmesi için kullanılan yollar ….…….113
1.3.1.4. Eşbağımlılığın ifade yolları ve ardışıklık …………………………………………….. 115
1.3.1.5. Aynı ulamın eşbağımlılaştırıcı birimleri arasında gerekli olan yapısal paralellik………116
1.3.2. Cümlelerin eşbağımlanmasında göz ardı edilebilecek ve edilemeyecek birimler …………120
1.3.2.1. Cümlelerin eşbağımlanmasında göz ardı edilebilecek birimler…………….…………..120
1.3.2.2. Cümlelerin eşbağımlanmasında göz ardı edilemeyecek birimler…………….…………121
1.3.3. Temel ulamların eşbağımlanmasında göz ardı edilebilecek ve edilemeyecek birimler……122
1.3.3.1. İsim öbekleri…………………………………………………………………………….122
1.3.3.2. Sıfat öbekleri…………………………………………………………………………….123
1.3.3.3. Zarf öbekleri .......……………………………………………………………………….123
1.4. Olumsuzluk……………………………………………………………………………………..123
1.4.1. Olumsuz cümle oluşturma yolları …………………………………………………………..123
1.4.2. Parça olumsuzluğu…………………………………………………………………………..126
1.4.3. Bir cümlede birden çok olumsuz birim……………………………………………………...126
1.4.4. Olumsuz birimler ve eşbağımlı yapılardaki konumları ……………………………………126
1.4.5. Daha yüksek bir yancümle olumsuzluğu tarafından belirtilen bağımlı bir yancümledeki fiilin olumsuzluğu………………………………………………………………………………………...127
1.5. Yinelem (anafora)………………………………………………………………………………128
1.5.1. Yinelem (anafora) yolları……………………………………………………………………128
1.5.1.1. Düşüm……………………………………………………………………………………128
1.5.1.2. Yinelemsel (anaforik) birimin fiilde belirli olduğu durumlarda düşüm ……………… 129
1.5.1.3. Kişi zamirleri …………………………………………………………………………. 129
1.5.1.4. Dönüşlü zamirler…………………………………………………………………………130
1.5.1.5. Özel yinelemsel (anaforik) zamirler …………………………………………………….130
1.5.1.6. Başka yollar……………………………………………………………………………...131
1.5.2. Yinelemsel (anaforik) ifadelerdeki yapı ve yön sınırlamaları……………………………....132
1.5.2.1. Yancümlelerde…………………………………………………………………………...132
1.5.2.2. Eşbağımlı yapılar arasında……………………………………………………………….133
1.5.2.3. Birincil ve ikincil yancümleler arasında…………………………………………………134
1.5.2.4. Farklı türden bağımlı yancümleler arasında……………………………………………..137
1.5.2.5. Farklı cümleler arasında………………………………………………………………….137
1.5.3. Tümleçlerde yer alan yinelemsel (anaforik) birimler ………………………………… 138
1.6. Dönüşlülük……………………………………………………………………………………. 138
1.6.1. Dönüşlülüğün ifade yolları ……………………………………………………………… 138
1.6.1.1. Değişmeyen dönüşlü zamir …………………………………………………………… 138
1.6.1.2. Değişken dönüşlü zamir ………………………………………………………………...139
1.6.1.3. Fiil eki …………………………………………………………………………………. 139
1.6.2. Dönüşlülüğün kapsamı ……………………………………………………………………140
1.6.3. Dönüştürücü birimin fiil eki olduğu durumda yancümlelerarası dönüşlülük …………… 141
1.6.3.1. Öncülün olası sözdizimsel işlevleri .………………………………………………… 141
1.6.4. Yancümledeki dönüşlü zamirin konumsal olasılıkları……………………………………..142
1.6.5. Dönüştürücü birimin fiil eki olmadığı durumda, dönüştürücü birim ile öncül arasındaki spesifik bağlantılar……………………………………………………………………………….142
1.6.6. İsimleşmiş yancümlelerdeki dönüşlülük ……………………………………………… 155
1.6.7. İsim öbeklerindeki dönüşlülük .………………………………………………………… 156
1.6.8. Herhangi bir açık öncülün olmadığı dönüşlü yapılar …………………………………….. 156
1.6.9. Dönüşlü formların diğer kullanımları ....………………………………………………… 157
1.6.9.1. Pekiştirme zamiri olarak dönüşlülük zamiri ………………………………………… 157
1.6.9.2. Geçişsizleştirici olarak dönüşlü fiil formu ……………………………………………..157
1.7. İşteşlik……………………………………………………………………………………….. 158
1.7.1. İşteş bağıntıların ifade yolları …………………………………………………………….158
1.7.1.1. Değişmeyen işteş zamir ……………………………………………………………… 158
1.7.1.2. Değişken işteş zamir .………………………………………………………………… 158
1.7.1.3. Fiil eki ………………..……………………………………………………………… 159
1.7.2. İşteş bağıntıların kapsamı ………………………………………………………………. 159
1.7.3. İşteşleştiren birimin fiil eki olduğu durumdaki işteşlik bağıntıları ………………….….. 160
1.7.3.1. Öncülün olası sözdizimsel işlevleri ……..…………………………………………… 160
1.7.4. Yancümledeki işteş zamirin konumsal olasılıkları …..………………………………… 161
1.7.5. İşteşleştirici birimin fiil eki olmadığı durumda, işteşleştirici birim ile öncül arasındaki spesifik bağlantılar…………………….……………………………………………………… 161
1.7.6. İsimleşmiş yancümlelerde işteş bağıntılar ……………………………………………… 175
1.7.7. İsim öbeklerinde işteş bağıntılar ……………………………………………………… 176
1.7.8. Herhangi bir açık öncülün olmadığı işteş yapılar ………………………………….…… 176
1.7.9. İşteş formların diğer kullanımları ……………………………………………………… 177
1.7.9.1. İşteş zamir …………………………………………………………………………… 177
1.7.9.2. Geçişsizleştirici olarak işteş fiil formu ……………………………………………… 177
1.7.9.3. İşteş formların diğer kullanımları …………………………………………………… 177
1.8. Karşılaştırma ………………………………………………………………………………... 178
1.8.1. Karşılaştırma yolları ...................……………………………………………………….. 178
1.8.2. Karşılaştırma yancümlesi ile ona bağlı yancümle arasında özdeşlik ulamı adı altında göz ardı edilen birimler …………………………………………………………………………….. 179
1.8.3. Karşılaştırma yancümlesi ile ona bağlı yancümle arasında özdeşlik ulamı adı altında göz ardı edilemeyecek birimler .................................………………………………………..……180
1.8.4. Karşılaştırma yancümlesi ile ona bağlı yancümle arasında özdeşlik ulamı adı altında göz ardı edilmemesi gereken birimler …………………………………………………..………… 180
1.8.5. İki ayrı karşılaştırma biçimi arasındaki farklar: “karşılaştırma edatı + kısaltılmış karşılaş- tırma yancümlesi” ve “edat + standart karşılaştırma” ……………..…………………………... 181
1.8.6. Bağlılaşık karşılaştırma …………………………………………………………………. 181
1.9. Eşitlik ……………………………………………………………………………………….. 182
1.9.1. Eşitliği ifade yolları ………………………………………………………….………….. 182
1.9.2. Eşitlik yancümlesi ile ona bağlı yancümle arasında özdeşlik ulamı adı altında göz ardı edilen birimler…………………………………………………………………………………………. 182
1.9.3. Eşitlik yancümlesi ile ona bağlı yancümle arasında özdeşlik ulamı adı altında göz ardı edile-meyecek birimler ………………………………………………………………………………. 183
1.9.4.Eşitlik yancümlesi ile ona bağlı yan cümle arasında özdeşlik ulamı adı altında göz ardı edil-mesi gereken birimler ….………………………………………………………………………. 183
1.9.5. İki ayrı eşitleme biçimi arasındaki farklar: “eşitlik edatı + kısaltılmış eşitlik yancümlesi” ve “edat + standart eşitleme” …………….………………………………………………………... 184
1.9.6. Bağlılaşık eşitleme ……………………………………………………………………….. 184
1.10. İyelik ……..…………………………………………………………………….……………185
1.10.1. İyelik ifade eden cümlelerin kuruluşu ………………………………………………….. 185
1.10.2. Devredilebilir ve devredilemez iyelik ifadeleri arasındaki farklar ………………………186
1.10.3. Kalıcı ve geçici iyelik ifadeleri arasındaki farklar ……………………………………… 188
1.10.4. Eşyaya, hayvana ve insana bağlı iyeliklerin ifadesindeki farklar ………………………. 188
1.10.5. Geçmiş ve geniş zamana bağlı iyeliklerin ifadesindeki farklar ………………………….188
1.11. Vurgu ………..……………………………………………………………………………. 188
1.11.1. Cümle vurgusunun ifadesi ……………………………………………………………… 189
1.11.1.1. Aykırı olmayan vurgu .………………………………………………………………. 189
1.11.1.2. Aykırı vurgu ….……………………………………………………………………… 190
1.11.2. Kurucu vurgunun ifadesi ……………………………………………………………….. 190
1.11.2.1. Kurucu vurgu: a. karşıt olmayan, b. karşıt ………………………………………….. 190
1.11.2.2. Farklı yollarla vurgulanabilecek birimler …………………………………………… 194
1.11.3. Evet / hayır sorularının odağı …………………………………………………………… 200
1.12. Konu (özne)………………………………………………………………………………… 200
1.12.1. Bir cümlenin konusunu (öznesini) gösterme yolları ……………………………………. 200
1.12.1.1. Bir cümlenin konusunun (öznesinin) bir edatla gösterilmesi ..……………………… 200
1.12.1.2. Bir cümlenin konusunun (öznesinin), yer değişmeksizin, özel konumlarla gösterilmesi …………………………………………………………………………………………………... 200
1.12.1.3. Bir cümlenin konusunun (öznesinin), yer değiştirilerek, özel konumlarla gösterilmesi .………………………………………………………………………………………………….. 201
1.12.1.4. Bir cümlenin konusunun (öznesinin) fiil uyumuyla gösterilmesi …….……………… 201
1.12.1.5. Bir cümlenin konusunun (öznesinin) başka yollarla gösterilmesi ………………….... 201
1.12.2. Konulaştırılabilen (özneleştirilebilen) birimler …………………………………………. 201
1.12.2.1. Konulaştırılabilen (özneleştirilebilen) temel ulamlar ……..….……………………… 201
1.12.2.2. Konulaştırılabilen (özneleştirilebilen) daha büyük kurucu birimler (temel ve bağımlı yancümleler, isim öbekleri, eşbağımlı yapılar) ………………………………………………… 203
1.12.2.3. Konulaşmış (özneleşmiş) birimleri etkileyen, konulaştırma (özneleştirme) eğilimindeki durumlar ……………………………………………………………………………………..… 205
1.12.3. Konulaşmada (özneleşmede) zorunlu olan ve olmayan durumlar .……….………..…… 206
1.13. Zorunlu değiştirim ….………………………………………………………………………. 206
1.13.1. Bir cümlede verilen bazı konumlara zorunlu olarak veya tercihen geçen zorunlu kurucularla sağlanan oluş ……..………………………………………………………………………….... 206
1.14. Diğer oluş hareketleri …..…………………………………………………………………... 206
1.14.1. Bir birimin bir konumdan başka bir konuma hareketini içeren diğer oluşlar …………… 206
1.15.Daha küçük cümle tipleri…………………………………………………………………….. 208
1.16. Sözcük sınıfları için işletimsel tanımlamalar ……………………………………………….. 209
1.16.1. İsim ……..………………………………………………………………………………. 209
1.16.2. Zamir ……………………………………………………………………………………. 209
1.16.3. Fiil. ……..……………………………………………………………………………….. 209
1.16.4. Sıfat .…..………………………………………………………………………………… 210
1.16.5. Edat ………..…………………………………………………………………………… 210
1.16.6. Sayı ismi / niteleyici .……....…………………………………………………………… 210
1.16.7. Diğerleri ………………………………………………………………………………… 211
1.16.7.1. Zarflar ...…..…………………………………………………………………………. 211
2. YAPIBİLGİSİ…………………………………………………………………………………….. 212
2.1. Çekim …………………………………………………………………………………………. 212
2.1.1. İsim çekimi ……………………………………………………………………………….. 212
2.1.1.1. İsim öbeklerinin sözdizimsel ve anlambilgisel işlevlerini gösterme yolları …………… 212
2.1.1.2. Spesifik sözdizimsel işlevlerin ifadesi …………………………………………………. 217
2.1.1.3. Bitimsiz veya isimleşmiş fiiller ………………………………………………………... 225
2.2.2.4. Geniş bir çerçevede ortaya çıkan anlambilgisel işlevler ………………………………..226
2.1.1.5. Sınırlı bir çerçevede ortaya çıkan anlambilgisel işlevler .……………………………… 242
2.1.1.6. Zamanda sınırlama ………………………………………………………………….… 256
2.1.1.7. Çift durum belirtme ……………………………………………………………………. 264
2.1.1.8. İsim öbeklerinde sayının belirtilmesi …………………………………………………... 265
2.1.1.9. Sınıf ve cins bakımından isim bölümleri ………………………………………………..270
2.1.1.10. İsim öbeklerinde kesinlik ifadesi ………………………………………………………273
2.1.1.11. İsim öbeklerinde belirsizlik ifadesi …………………………………………………….275
2.1.1.12. Göndergesel olan ve göndergesel olmayan belirsizlik arasındaki fark ……………….. 278
2.1.1.13. İsim öbeklerinde cinsiyet bakımından belirsizliğin ifadesi ....………………………... 280
2.1.1.14. İsim etmenlerinin önemi ……………………………………………………………….280
2.1.2. Zamirler …………………………………………………………………………………….281
2.1.2.1. Kişi zamirleri ……………………………………………………………………………281
2.1.2.2. Dönüşlü zamirler ………………………………………………………………………...302
2.1.2.3. İşteşlik zamirleri ..……………………………………………………………………… 305
2.1.2.4. İyelik zamirleri ………………………………………………………………………….306
2.1.2.5. İşaret zamirleri …………………………………………………………………………..311
2.1.2.6. Soru zamirleri ve diğer soru sözcükleri………………………………………………….316
2.1.2.7. İlgi zamirleri ve diğer ilgi sözcükleri ……………………………………………………321
2.1.3. Fiil yapısı ………………………………………………………………………………….. 323
2.1.3.1. Çatı ………………………………………………………………………………………323
2.1.3.2. Zaman ..….……………………………………………………………………………... 336
2.1.3.3. Görünüş ………………………………………………………………………………….348
2.1.3.4. Kip ………………………………………………………………………………………366
2.1.3.5. Bitimli ve bitimsiz formlar …………………………………………………………….. 379
2.1.3.6. Kişi/ sayı / cins …………………………………………………………………………..382
2.1.3.7. Birlikte bulunabilen fiillerin dizilişi …………………………………………………… 405
2.1.4.Sıfatlar ……………………………………………………………………………………….413
2.1.4.1. Sıfatların niteleyici ve yüklemcil formları arasındaki farklar ..………………………… 414
2.1.4.2. Belirli (kalıcı, normal) ve belirsiz (geçici, anormal) durumlar arasındaki farklar ………416
2.1.4.3. İsimler ve sıfatlar arasındaki uyum …………………………………………..………… 417
2.1.4.4. Farklı karşılaştırma biçimlerinin ifadesi …………………………………………………417
2.1.4.5. Bir niteliğin çeşitli derecelerinin ifadesi …………………………………………………419
2.1.4.6. Fiil yapısını karakterize eden yüklemcil sıfat ulamlarının ifadesi ……………………….420
2.1.5. Edatlar ……………………………………………………………………………………….422
2.1.5.1. Edatlar ve kullanımları ………………………………………………………………….. 422
2.1.5.2. Herhangi bir dilbilgisel ulam için edatlar ve onları yöneten isimlerin uyumu …………..427
2.1.5.3. Edatlarla kişi zamirlerinin veya onları yöneten isim öbeklerinin kombinasyonu .……... 427
2.1.6. Sayı isimleri / niteleyiciler .………………………………………………………………… 428
2.1.6.1. Sayı isimleri ve yeni sayı isimleri için işletim …………………..……………………….428
2.1.6.2. Niteleyici olarak kullanılan asal sayı isimleri…………………………………………… 429
2.1.6.3. Farklı türden nesnelerin sayılmasında kullanılan sayı isimleri ….……………………… 430
2.1.6.4. Sıra sayı isimleri ……………….……………………………………………………...... 430
2.1.6.5. Sayı isimlerinin diğer türevleri ………………………………….……………………… 431
2.1.6.6. Niteleyiciler …………………………………………………………………………….. 432
2.1.7. Zarflar ……………………………………………………………………………………….433
2.1.7.1. Farklı karşılaştırma ifadeleri ……………………………………………………………. 434
2.1.7.2. Bir niteliğin farklı derecelerinin ifadesi ………………………………………………… 435
2.1.8. Klitikler …………………………………………………………………………………….. 435
2.1.8.1. Türkçede bulunan klitik birimlerinin çeşitleri …………………………………………. 435
2.1.8.2. Bu klitiklerle ilgili konumlar ..………………………………………………………… 442
2.1.8.3. Klitiklerin görece sırası ………………………………………………………………….443
2.1.8.4. Klitiklerin olası kombinasyonlarında sınırlamalar …………………………………….. 444
2.2. Türetme ……………………………………………………………………………………….. 445
2.2.1. İsim türetme ………………………………………………………………………………. 445
2.2.1.1. İsimden isim türetme …………………………………………………………………... 445
2.2.1.2. Fiilden isim türetme ……………………………………………………………………. 447
2.2.1.3. Sıfattan isim türetme …………………………………………………………………… 451
2.2.1.4. Zarfltan isim türetme ……………………………………………………………………452
2.2.2. Fiil türetme ………………………………………………………………………………….453
2.2.2.1. İsimden fiil türetme …………………………………………………………………….. 453
2.2.2.2. Fiilden fiil türetme ………………………………………………………………………455
2.2.2.3. Sıfattan fiil türetme …………………………………………………………………….. 455
2.2.2.4. Zarftan fiil türetme ………………………………………………………………………456
2.2.3. Sıfat türetme ………………………………………………………………………………. 456
2.2.3.1. İsimden sıfat türetme ………………………………………………………………….. 457
2.2.3.2. Fiilden sıfat türetme …………………………………………………………………….458
2.2.3.3. Sıfattan sıfat türetme ……………………………………………………………………460
2.2.3.4. Zarftan sıfat türetme …………………………………………………………………….461
2.2.4. Zarf türetme ………………………………………………………………………………. 461
2.2.4.1. İsimden zarf türetme ……………………………………………………………………462
2.2.4.2. Fiilden zarf türetme ……………………………………………………………………. 464
2.2.4.3. Sıfattan zarf türetme …………………………………………………………………….465
2.2.4.4. Zarftan zarf türetme .……………………………………………………………….….. 466
2.2.4.5. Başka herhangi bir ulamdan zarf türetme……………………………………………… 466
2.2.5. Diğer olasılıklar ……………………………………………………………………………467
2.2.6. Karmaşık edatlar .…………………………………………………………………………. 468
2.2.6.1. Karmaşık edat yapıları için olasılıklar ………………………………………………… 468
2.2.6.2. Türemiş basit edatlar ……………………………………………………………………470
2.2.6.3. Birleşik yapılar …..…………………………………………………………………….. 472
3. SESBİLGİSİ …………………………………………………………………………………… 483
3.1. Sesbilgisel bölümler (parçalar) ……………………………………………………………….483
3.1.1. Dilin ayırıcı parçaları …………………………………………………………………….. 483
3.1.2. Anlamlı sesbirimleri ve sesbilgisel ayrımları içeren parçaların listesi ……………………483
3.1.2.1. Seslemsel (hece) olmayanlar …………………………………………………………. 483
3.1.2.2. Seslemsel olanlar (heceler) …………………………………………………………… 489
3.1.2.3. Yalnızca alıntı sözcüklerde fark edilebilen parçalar ………………………………….. 491
3.1.2.4. Herhangi bir sözcük sınıfında belirli bir oluşumdaki sınırlamalar …………………….491
3.2. Sesletim ……………………………………………………………………………………… 491
3.2.1. Kabul edilebilir parçalar ve parça kombinasyonları ………………………………………491
3.2.1.1. Sözcük sonu ünsüzler …………………………………………………………………. 491
3.2.1.2. Sözcük başı ünsüzleri …………………………………………………………………..492
3.2.2. Ünsüz yığılmaları …………………………………………………………………………492
3.2.2.1. Kabul edilebilir ünsüz yığılmaları …………………………………………………… 492
3.2.2.2. Olası ünsüz yığılmaları ………………………………………………………………..493
3.2.2.3. Sözcük içlerinde olası ünsüz yığılmaları …………………………………………….. 494
3.2.3. Sözcük çevresinde ünlüler ………………………………………………………………..494
3.2.3.1. Sözcük sonu ünlüleri …………………………………………………………………. 494
3.2.3.2. Sözcük başı ünlüleri ………………………………………………………………….. 494
3.2.3.3. Seslemsel ünlülerin (heceye karşılık gelen ünlülerin) ardışıklığı ……………………..495
3.2.4. Olası sözcük yapıları ile sözlüksel biçimbirimlerin yapısı arasındaki uygunluk …………495
3.2.5. Seslem (hece) yapısı …………………………………………………………………….. 496
3.2.5.1. Orta bölümlerin veya ses yığınlarının seslemlere (hecelere) tahsisi ve yapıbilgisel parçaların sesletiminde (hecelenmesinde) bağımlılık …………………………………………496
3.2.5.2. Kabul edilebilir seslem (hece) tipleri ………………………………………………….497
3.2.6. Bitişken olan veya olmayan bölümlerin ve ses yığınlarının sesletimleri arasındaki sınırlılıklar …………………………………………………………………………………….497
3.2.6.1.1.-2. Sözcük / seslem (hece) başı bölümler ve ses yığınları ile sonra gelen ünlüler arasındaki ve sözcük / seslem (hece) sonu bölümler ve ses yığınları ile önce gelen ünlüler arasındaki sınırlamalar ………………………………………………………………………. 497
3.2.6.3. Baş seslemler (heceler) ve ses yığınları ile son seslemler (heceler) ve ses yığınları ve diğerleri arasındaki sınırlamalar ………………………………………………………………498
3.2.6.4. Art arda gelen seslemlerin (hecelerin) ünlüleri arasındaki sınırlamalar: Ünlü uyumu.498
3.2.6.5. Ünsüz uyumu ……………………………………………………………………….. 500
3.2.6.6. Bitişken olan ve olmayan bölümler ve ses yığınları arasındaki diğer sınırlamalar….. 500
3.2.6.7. Çeşitli sözcük sınıfları ile sesletim kalıpları arasındaki farklar …………………….. 501
3.3. Parçalarüstü ……………………………………………………………………………….. .501
3.3.1. Çeşitli parçalardaki uzunlukların farklı dereceleri …………………………………….. 501
3.3.1.1.-2. Ünlülerdeki ve diğer seslemlerdeki (hecelerdeki) uzunlukların dereceleri …….. .501
3.3.1.3. Yarıünlülerdeki uzunlukların dereceleri …………………………………………… 502
3.3.1.4. Akıcılardaki uzunlukların dereceleri ………………………………………………..502
3.3.1.5. Burun seslerindeki uzunlukların derecesi ………………………………………….. 502
3.3.1.6. Sızıcılardaki uzunlukların derecesi ………………………………………………… 502
3.3.1.7. Kapanmalı ve yarıkapanmalılardaki uzunlukların derecesi .……………………….. 503
3.3.2. Türkçede vurgu .……………………………………………………………………….. 503
3.3.2.1. Vurgunun işlevi …………………………………………………………………….. 503
3.3.2.2. Vurgudaki sesbilgisel bağlaşıklık ………………………………………………….. 503
3.3.2.3. Vurgunun farklı düzeyleri arasındaki farklar (vurgusuzluğa karşıt olarak) ..……… 503
3.3.2.4. Vurgulu yerlerdeki süreklilik ………………………………………………………. 504
3.3.3. Ses yüksekliğinin işlevi ……………………………………………………………….. 505
3.3.3.1. Ses yüksekliğinin ayırıcı kullanımı (ses yüksekliğiyle ayırt edilen biçimler) ………505
3.3.4. Cümle tonlaması ………………………………………………………………………..505
3.3.4.1. Temel tonlama biçimleri …………………………………………………………… 505
3.3.4.2. Normal tonlama ……………………………………………………………………..506
3.3.4.3. Baskın tonlama …………………………………………………………………….. 506
3.3.4.4. Ayrımlayıcı vurgu ………………………………………………………………….. 506
3.3.4.5. Genel olmayan kalıplardaki tonlamanın temel tipleri ……………………………… 508
3.3.4.6. Vurgu nedeniyle yüksek tonlanan kalıplarla diğer tonlama kalıplarının karşılıklı etkile-ri ……………………………………………………………………………………………..508
3.3.4.7. Tonlama doruğunun diğer parçalara etkileri ……………………………………….. 509
3.4. Yapısesbilgisi (parçasesbilgisi) ……………………………………………………………. 509
3.4.1. Parçalar arasındaki almaşmalar ………………………………………………………..509
3.4.1.1. Türkçenin sesbilgisinde benzeşme süreçleri ………………………………………. 509
3.4.1.2. Türkçenin sesbilgisinde benzeşmezlik süreçleri ……………………………………510
3.4.1.3. Parçalar arasındaki diğer almaşmalar …………………………………………….. 511
3.4.2. Göçüşme süreçleri ……………………………………………………………………. 512
3.4.3. Birleşme ve ayrışma süreçleri …………………………………………………………512
3.4.4. Düşme ve türeme süreçleri .………………………………………………………….. 512
3.4.4.1. Düşme süreçleri ……………………………………………………………………512
3.4.4.2. Türeme süreçleri ………………………………………………………………….. 513
3.4.5. İkizleşme süreçleri …………………………………………………………………… 513
3.5. Yapısesbilgisi (parçalarüstüsesbilgisi) ……………………………………………………514
3.5.1.1. Birleşme ve yapıbilgisel parçalardaki vurgunun sürekliliği .………………………. 514
3.5.1.2. Vurgunun devri ve bu devirlerin nedenleri .…………………………………………514
3.5.1.3. Gövdelerin sesbilgisel yapısı ve geçirdiği yapıbilgisel süreçler bakımından vurgu ko-numunun tahmin edilebilirliği …..…………………………………………………………. 514
4. YANSIMALAR VE ÜNLEMLER …….……………………………………………………. 516
4.1. Türkçede yansımalar var mı? ………..……………………………………………………516
4.2. Sözcüklerin sesbilgisel yapılarını dikkate alarak kuralları belirlenemeyen ünlemler…… 517
5. SÖZLÜKBİLGİSİ ……………………………………………………………………………519
5.1. Yapılanmış anlambilgisel alanlar ………………………………………………………… 519
5.1.1. Akrabalık isimleri ……………………………………………………………………. 519
5.1.1.1. Birinci derecede kan akrabalıkları …………………………………………………. 519
5.1.1.2. İkinci derecede kan akrabalıkları ……………………………………………………519
5.1.1.3. Evlilik yoluyla gelen akrabalıklar .…………………………………………………. 520
5.1.1.4. Boşanmayla ortaya çıkan akrabalıklar ………………………………………………520
5.1.2. Renk isimleri ………………………………………………………………………….. 520
5.1.3. Vücudun bölümleri ..………………………………………………………………….. 524
5.1.4. Yemek isimleri ve yemek terminolojisi ….…………………………………………… 526
5.2. Temel sözvarlığı ……..……………………….…………………………………………. 532
DİPNOTLAR …………………………………………………………………………………… 537
KAYNAKÇA …….………………………………………………………………………………555
DİZİN …………………………………………………………………………………………… 561
