Kısas Köyünde Bazı Halk Kültürü Değerleri
Kısas Köyü, Şanlıurfa'nın Akziyaret bucağına bağlı bir köydür. Bu köyde 1979 yılında bazı folklor derlemeleri yapmıştım. Bu derlemeden bazılarını yayımlıyorum:
1. Atasözleri
- Acıyan eşek, attan yügürük olur.
- Akıl baştadır yaşta değil.
- Anasına bak kızını al, kenarına bak bezini al.
- Arsız neden arlanır, çulda giyse sallanır.
- Bızın (Keçi) nemi yeke kaşığey çörten meke.
- Bire nola, biziği nola, dana nola, kazığı nola.
- Dağ dağa kavuşmaz ama insan insana kavuşur.
- Delinin değirmeni yeldendîr.
- Deliye her gün bayram, akıllıya bir gün.
- Dost yüzünden düşman gözünden bellidir.
- Eşeği çamura düşenin sahibinden kuvvetlisi olmaz.
- Eşek zahvarandan ne aynar.
- Gezen tilki yatan aslandan iyidir.
- Gök gürlemese kul Allah Allah demez.
- Güzel güzeldir abada geyse, çirkin çirkindir libada giyse.
- Hel heliyi hede teliyi.
- Her havlayana taş atsan, yerde taş kalmaz.
- Hiç ölmeyecek kimin çalış, yarın ölecekmiş kimin ibadet esen.
- Huylu huyunu terk etse; ya ar olur, ya ibret.
- İşleyen eşeğin çulu yırtılır.
- İtirme para, düşersen dara.
- Kamil kamildir yedi yaşında; cahil cahildir yetmiş yaşında.
- Karga besle gözin oya.
- Karınca, kaderince.
- Kaynayan kazan kapağı tutmaz.
- Kimse bilmez kim kazanır kim yiyer.
- Kineğetlik kinimetlik.
- Körpe kuzu közdeken bellidir.
- Kuştan korkan darı ekmez, ektiyse de hayrını görmez.
- Mal canın yongasıdır.
- Öğünme çortük, senide gördük.
- Ölümü görmeyen bayılmaya razı olmaz.
- Tarlada izi olmayanın harmanda yüzü olmaz.
- Ürümesini bilmez it, sürüsüne getirir kurt.
- Yahşi yiğit yareninden belli olur.
- Yetimi keyiren çok olur, köneği giydiren yok olur.
- Zengin arabasını dağdan aşırır, fakir düzlükte yolunu şaşırır.
2. Bilmeceler
- Allah yapar yapısını pıçağ açar kapusunu. (Karpuz)
- Arşın ayaklı, burma bıyıklı. (Tüfek, Balık, Tavşan, Tilki)
- Babası büklüm koca, annesi vay vay hatın, oğlu alem delisi, kızı dünya güzeli. (Bağ)
- Bırnı bırnıyaz kırnı kırnıyaz, ahtetmiş yayan yerimez. (İbrik)
- Bir kuşum var, kahverengi cardakta çalar, cengine okusun, derdinden ne diyelim ne dengi. (Ev saati)
- Dağda taklar suda çırplar.
- Dağdan gelir dağ gibi, kolları budak gibi, eğilir su içmeye, bağırır oğlak gibi. (Gök gürmesi)
- Dört lap bir kurp, eyiri hıtı demir top. (Deve)
- Ektim nohut, bitti söğüt yaprağı dut, kendisi armut. (Pamuk)
- Findıl fit, bunu bimiyen it. (Tesi)
- Karnı tok gölgesi yok. (Tahıl kuyusu)
- Kat katıdır, kat katı budur Allah'ın hikmeti, yapıcılar yapamaz, dökmeciler dökemez. (Soğan)
- Köpük kusan taş gördüm, gider gelmez kuş gördüm. (Ocak Taşı, Süt, Sabun, Duman)
- Küçük katır yük götür. (Hap hap)
- Küçük mezer düniy gezer. (Postal, Ayakkabı)
- Yatar kalkmaz taş gördüm, tuzsuz pişen aş gördüm,
- Yer altında demir zike. (Havuç)
3. Hayır Duaları
- Allah biriziyi bıng ede.
- Allah işiyi gücüyü rast getire.
- Allah mırazıyı vere.
- Allah nefesi, duası üstıde ola.
- Allah'ım muradımızı ihsan eylesen.
- Allah'ım zalimin zulmünden muhannet insanların şerrinden, belasından emin eylesin. Bizim elimizin, dilimizin, belimizin hırs ve nefsimizin ve cümle azazımızın şerli belesinden emin eyleyesen Yarabbi.
- Ben ettim sen etme Yarabbi.
- Bizim geçilmez günahlarımızdan geçesen, bin günahlarımızı bir gerçeğe bağışlayasan. Kusur ve günahlarımızı affı mağrifet kılasan, elimizin karasını yüzümüze vurmayasan. Biz mücrim kullar kapıya geldik, ne umut eylemiye sen bizi yargılamış olasan Yarabbi.
- Eksiklerimizi tamama yazasan Yarabbi.
- Sağ salim gidip gelesen.
4. Beddualar
- Allah belleyi vere.
- Allah sillesine çarpılasan.
- Gidişin ola, dönüşiin olmaya.
- Karere cehenneme gidesen.
- Ölmiyesen, elaleme örnek olasan.
- Sağ gide, ölü gelesen.
- Seni bir soluk dert tuta.
- Yaşıy yerlerde sayıla.
- Yere batasan.
- Yılan, akrap doğasan.
Kaynak kişiler
1. ve 2. Atasözleri ve bilmecelerin derlendiği kişi
Adı ve Soyadı: Veli Erenler
Doğum Yeri: Ş. Urfa / Kısas Köyü
Doğum Tarihi: 1 Şubat 1926
Mesleği: Çiftçi
Öğrenimi: İlkokul üçüncü sınıf
3. ve 4. Hayır duaların ve bedduaların derlendiği kişi
Adı ve Soyadı: İsmail Atay
Doğum Yeri: Ş. Urfa / Kısas
Doğum Tarihi: 1900
Mesleği: Çiftçi
Öğrenimi : Okur - yazar değil ancak Kur'an okuyor ve eski yazı biliyor.
