ULAKBİM Tarım, Veteriner ve Biyoloji Bilimleri Veri Tabanı Gurubunun
Oluşumu ve Çalışmaların Genel Değerlendirilmesi
Prof. Dr. İbrahim ORTAŞ
Uzun zamandır başta araştırma öğrencileri olarak çoğumuz nitelikli yurt içi Türkçe kaynak bulmakta zorlandığımızı belirtmekteyiz. Günümüzde elektronik dergicilik ve son yıllarda ULAKBİM'in sunduğu merkezi sistem sayesinde arzulanan birçok uluslararası makaleye ve kitaba erişilebilmektedir. Ancak halen istenilen düzeyde yabancı dil öğretemediğimiz öğrencilerimizin ödev hazırlama ve kaynaklara ulaşması konusunda istenilen düzeyde olmadığımız ortada. Ayrıca Türkiye'deki araştırıcıların yaptığı bazı çalışmalar, yerel düzeyde sorunu işlediği gerekçesi ile uluslararası düzeyde yayınlanması uygun görülmeyen makalelerin yurtiçindeki dergilerde yayınlanması da ülkemizde yapılan bilimin kendi bilim adamlarımıza ulaştırılması bakımından önemli olmaktadır. Ayrıca her ülkede olduğu gibi kendi dillerinde bazı dergilerin yayın yapması da önemli. Kendi ülkemizde yapılan kaliteli çalışmaların İngilizce bir dergide yayınlanması da bu bağlamda gerekmiyor. Nihayet Avrupa'nın birçok ülkesinde kendi dillerinde çok kaliteli dergilerde çıkarılmaktadır. Ayrıca artık kaçınılmaz olan İngilizce dilinde de dergi çıkartarak bilimsel olarak dünyaya da kendilerini kabul ettirmeye çalışmaktadırlar. Geçmişte ülkemizde İngilizce özet ile Türkçe yayınlanan çoğu makalenin bilimsel niteliği yüksek bilgi içermesi nedeniyle SCI' de taranan indekslerde ilgi gördüğü de bilinmektedir.
Ancak ülkemizin böylesi bütünsel bir araştıramaya dayalı yayın politikasına gereksinim bulunmaktadır. Yerel dilde yayınlanacak dergilerin de ciddi ölçütlerinin olması ve bilimsel normlara uygun olarak yayınlanması da önemlidir. Bütün bu nedenlerden dolayı Türkçe yayınlanan dergilerin bir merkezden değerlendirilmesi ve kalitesinin yükseltilmesine zorlanması da ayrıca önem kazanmaya başlamıştır. Bu bağlamda ULAKBİM tarafından Türkiye'de basılan Türkçe bilim dergilerinin belirli bir formatta ve düzenli olarak basılarak
Türkçe taranan indekslere girmesi için 07/10/2005 tarihli ve 44 sayılı Yönetim kurulu kararı ile bilim alanlarında veri tabanı kurulları oluşturmaya başladı. Kuruluş kararının 3 maddesi Türkçe veri tabanlarında yer alacak olan Türkçe bilimsel dergilerin seçimi ve değerlendirme
Politikalarını oluşturmak üzere kurulmuştur.
ULAKBİM bu bağlamda dört Türkçe Veri Tabanı oluşturmuş. Her bir veri tabanı için konu ile ilgili değişik alanlarda belirledikleri kurul üyeleri ile veri tabanının geliştirilmesini sağlamaya çalışmaktadır.
Veri Tabanları;
Türk Tıp Veri Tabanı
Sosyal Bilimler Veri Tabanı
Tarım, Veteriner ve Biyoloji Bilimleri Veri Tabanı
Mühendislik ve Temel Bilimler Veri Tabanı
Benim de içinde olduğum Tarım, Veteriner ve Biyoloji Bilimleri Veri Tabanı (TVBBVT) kurullu 22/11/2006 tarihinden bu yana yaklaşık bir yıldır aralıklarla gündemli olarak ULAKBİM Cahit Arf Bilgi merkezinde bir araya gelerek Türkçe yayınlanan dergilerin veri tabanını ve niteliğini güçlendirmek ve dergilerin atıf almasını sağlayacak yöntemler üzerinde
çalışmaktadır.
Temelde öncelikle ULAKBİM'e ulaşan dergilerin seçim kriterleri gözden geçirilmiş ve veri tabanına kabul edilecek dergilerin belirlenmesine çalışılmıştır. ULAKBİM'de çalışan personelin çabaları ile geliştirilen bir form aracılığı ile dergilerin yayın ilkeleri belirlenmeye çalışılmıştır. Dergilerin yayınladığı makalelerin İngilizce Türkçe özeti, anahtar kelime, yayın ilkeleri, etik kurul, hakemlik sistemi yanında makalelerin özetlerinin ve abstrakların veri tabanına nasıl işleneceği ve okuyucu tarafından nasıl ulaşılacağı konusunda uzun artışmalar sonucu alınan karar ile diğer bilim dallarınca alınan kararlar bütünleştirildi. İlk yapılan çalışma ULAKBİM'in de ilkeleri çerçevesinde dergilerin veri tabanına kayıt yaptırabilmesi için aşağıdaki kararlar alınmıştır.
ULAKBİM Tarafından Geliştirilen Dergi Değerlendirme Kriterleri
Dergilerin veri tabanına kabul edilebilmesi için aşağıda belirtilen kriterlere uygunluk esas alınmaktadır:
Dergiler çıkış aralığına uygun düzenli şekilde yayımlanmalıdır.
Yayınlanması gereken tarihten itibaren en geç 6 ay içinde TÜBİTAK-ULAKBİM, YÖK Binası B5 Blok 06539 Bilkent-ANKARA adresine gönderilmelidir,
Dergilerde kesinlikle hakem değerlendirme sistemi bulunmalıdır,
Dergilerde araştırma yazıları ağırlıklı olmalıdır,
Makalelerde her iki dilde başlık, öz ve anahtar kelimeler bulunmalıdır,
Dergi yazı kurulu ve yazım kuralları belirtilmiş olmalıdır,
Kültür Bakanlığı'ndan derginin sürekliliğini belgeleyen ISSN numarası
alınmalı, derginin ön kapak sayfasında sağ üst köşede basılmalıdır.
Dergilerin güncel e-posta adresleri bulunmalıdır.
Dergilerin Belirli Bir Yazım ve Yayınlama Kriteri Olmalıdır Temelde dergilerin Türkçe-İngilizce özet bulundurması ve dergilerin Ulakbim tarafından ulusal ve uluslararası düzeyde kolay erişim ve taranabilir düzeye erişmesi ve bunu takiben Atıf Dizini'nin hayata geçirilmesiyle birlikte dergilerin atıf sayıları veya etki faktörlerinin, dergi değerlendirme kriterlerinin netleşmesi amaçlanmaktadır. Söz konusu beklentilerin netleşmesi ile dergilerin niteliği ve sınıflandırılmasının kolaylaşacağı beklenmektedir.
Türkçe dergilere yapılacak atıfların ve etki değerlerinin yükseltilmesi için, ortak bilim dil, kontrollü dizin yayınlanması ve doğal olarak YÖK ile görüşülerek Türkçe dergilerde yayınlanan makalelerin de akademik aşamada değer görmesi sağlanmalıdır. Maalesef Türkiye'nin kendi sınıfındaki diğer ülkelere göre bilim alanında söz sahibi olmaması nedeniyle taranan dergilerin impact (etki) oranı da oldukça düşük kalmaktadır. Ülkemizin mutlaka bilimsel dergilerde yayınlanan makalelerin niteliğinin yükseltilmesi gerekir. Bunun ilk adımını yurtiçinde yayınlanan dergilerde sağlayabilir. İngiltere ve Australyan indeks gibi tarama dergilerinde olduğu gibi kendi içinde bir etki oranı geliştirebilir. Bunun için dergilerin niteliğinin geliştirilmesi ve akademik aşamada yurt içi dergilerde yayınlanan Türkçe makalelerin de değer görmesi gerekir. Türkçe yayınlanan bilimsel dergilerde çıkan yayınların akademik aşamada etkisinin olmaması veya düşük olması doğal olarak araştırıcıları ülke sorunlarından uzaklaştırarak yabancılaşmayı ve literatür için bilimsel araştırma ve makale üretmeye, batılı araştırmacıların hoşuna gidecek araştırma ve çalışmalar yapmaya yönlendirmekte. Doğal olarak Türkçe yayınlara ikinci sınıf yayın olarak bakılmaktadır. Nihayet bu durum ülkemizde gittikçe Türkçe dili ile yazılmış makaleleri istenmeyen bir duruma getirmektedir. Bu durum zamanla bilim insanın ülke gerçeklerinden uzaklaştırmaktadır.
Ne Yapılmalı?
Uzun soluklu ülke gerçeklerine uygun çözüm yolları mutlaka aranmalıdır. Ülkenin mutlaka bilim politikası en kısa zamanda hazırlanmalı, buna uygun Yükseköğretim yasası ve bilimsel araştırma alt yapısını yeniden şekillenmelidir.
Özerk üniversitelerde akademik eleştiri mekanizması yeninden tesis edilmeli. Yurtiçinde yayınlanan dergiler ile ilgili eleştiri kültürünün akademik düzeyde gelişmesi sağlanmalı.
Akademik yükseltme ölçütleri yeniden üniversite ölçeğine göre yeniden belirlenmeli. Akademisyenlerin başarı ölçütleri arasında uluslararası düzeyde kabul gören yayın sayısı kadar ulusal yayınlar da artırılmalı ve desteklenmelidir,
Araştırıcıların daha fazla makale yapması için mutlaka mevcut ders yükleri azaltılmalı, yabancı makalelere sağlanan destek yerli yayınlarda da sağlanmalı ve araştırıcıların maddi açıdan güçlendirilmesi sağlanmalı,
Ayrıca, ulusal yayıncılığımızın ilkeleri belirli bir merkezde belirlenerek yayınların güçlenerek gelişmelerine destek olunmalıdır.
Veri Tabanı Çalıştayı Başarı İle Gerçekleşti
Bütün bunları dergi editörleri ile konuşmak, yapılan çalışmaları anlatmak ve editörlerin görüşlerini de alarak geleceğe doğru dergilerin niteliği nasıl iyileştirilir ve veri tabanına bilgi akışı daha nasıl hızlı ve kolay sağlanmış olura ulaşmak için veri tabanı kurulu alınan kararları dergi editörleri ile tartışmak ve sorunları anlamak için bir çalıştay düzenlemeye karar verilmiştir.
Çalıştaya 2 Kasım 2007 tarihinde TÜBİTAK merkezinde başarı ile gerçekleşmiştir. Çalıştaya dergi editörleri, yardımcıları ve ilgili kişiler katılmışlardır. Çok verimli sunu ve tartışmaların yapıldığı çalıtaya ilişkin genel bilgi Tarım, Veteriner ve Biyoloji Bilimleri Süreli
Yayıncılık 1.Editörler Çalıştayı bilgisi Internet ortamında sağlanabilir.
Veri Tabanı Çalıştayı Başarılı Geçti
2 Kasım 2007 tarihinde TÜBİTAK'TA yapılan toplantıya katılan dergi editörleri ile birlikte konu tartışılmış; ileride daha düzenli basım ve kaliteli yayın için editörlerin ne düşündüğü sorulmuştur. Aktif katılımın olduğu toplantıda Editörlerin bir şey yapma heyecanı ve isteklendirci tutumları hepimizde memnuniyet yaratmıştır.
Çalıştayda önemli ölçüde de dergi editörleri sorunu ve çözüm önerileri konuşuldu. Ayrıca ülkemizde Tarım, Ormancılık, Veterinerlik, Hayvancılık ve Biyoloji alanlarında yayınlanan yaklaşık 77 dergi değerlendirilmiş, düzenli veya aralıklarla yayınlanan, hakemlik sistemi olan, yazım kuralı belirlenmiş olan dergilerin editörleri ile bir araya gelerek dergilerin içeriğinin ve kalitesinin iyileştirilmesi yanında zamanında yayınlanması ve elektronik veri tabanına zamanında yerleşmesi için özet, abstract ve dergideki makalenin elektronik ortamda ULKAKBİM'e nasıl en kısa zamanda ulaştırılacağı konusu konuşuldu. 2001 tarihinden itibaren veri tabanına giren dergilerin dergi değerlendirme kriterlerine uygun olarak belirlenmesi ve sürekliliğinin sağlanması için de değişik düzeyde beyin fırtınası sağlanmaya çalışıldı.
Çalıştayda Dergi Editörlerinin Sorunları Konuşuldu
Çalıştayda "Editör ve hakem sorunları, sorumlulukları ve Türkçe süreli yayınların devamlılığı nasıl sağlanır?" başlıklı bir sunumda bulundum. Sunuda ülkemizde bir türlü oluşamayan bilim politikası eksikliği ve buna bağlı olarak üniversitelerin akademisyen alma politikaları ile dergilerin karşılaştığı sorunlar arasındaki ilişkiyi anlatmaya çalıştım. Ayrıca ülkemizde basılan Türkçe Süreli Dergi Editörlerinin karşılaştığı sorunlar ile yabancı dergi editörlerinin sorunları karşılaştırıldı. Diğer kurul üyesi arkadaşlarım da başarılı sunumlar yaparak konuyu editörler ile paylaştılar.
Dört oturum olarak planlanan çalıştayda her oturum sonrası katılımcıların görüşleri dinlenerek ileriye yönelik nelerin yapılacağı katılımcılar ile birlikte değerlendirilmiştir. Son derece yararlı geçen toplantı sonrası kurul üyeleri olarak yapılan değerlendirmede konuşulan bütün konular özetlenerek ortak bir metin hazırlanmış ve ULAKBİM başkanına sunulmuştur. ÜLAKBİM başkanı Sayın Prof. Dr. Cem SARAÇ Türkiye'de yayınlanan dergiler içinde kaliteli olanların SCI düzeyinde indekste taranan dergiler sınıfına alınması için girişimde bulunduklarını belirttiler ki bu durum ayrıca memnuniyet vericidir. Umarım kurul üyeleri olarak ülkemizde yayınlanan Türkçe dergilerin işlevlik kazanması ve bilim kuruluşları ve bilim adamları nezdinde değer görür. Bu durum bizleri mutlu eder.
Özet olarak, temelde Türkiye'de yayınlanan makalelere olan ilginin düşük olduğu, bunun da nedeninin Türkçe makalelerin akademik aşamada değer görmemesi gösterilmiştir. Ayrıca YÖK, Üniversiteler ve TÜBİTAK'ın Türkçe yayınlanan makalelere gerekli değeri vermesi ve akademik aşamada da belili kriterlerce desteklenmesi istenmiştir. Ayrıca diğer ekonomik ve etik konular da değişik boyutta işlenmiştir. Çalıştayda yapılan konuşmalardan edindiğim notlarımı ve genel kanımın özetini bir sonraki yazımda belirtirim.
Geçen yıl bilginize sunduğum "Türkiye'nin Bilim Dallarına Göre Bilimsel Yayın Potansiyeli ve Dünya İle Karşılaştırılması" adlı çalışmaya konu olan kitabın tamamı http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/yayin/tbyg_1981-2006/kitap.pdf adresinden indirilebilir. Üniversiteler olarak kaynağın bütün olarak incelenmesinde fayda bulunmaktadır.
Saygılarımla
İbrahim ORTAŞ, Veri Tabanı Kurulu Üyesi
