|
Gerek bazı kimselerden aldığım yazılı düşüncelerden ve gerek halk
ile yaptığım görüşmelerden çok yararlandım. Sonunda 8 Nisan 1923
tarihinde, görüşlerimi dokuz ilke halinde tespit ettim. İkinci Büyük
Millet Meclisi'nin seçimi sırasında yayınlayarak ilân ettiğim bu
program, partimizin kuruluşuna temel olmuştur.Bu program, bugüne
kadar ele alıp gerçekleştirdiğimiz bütün önemli hususları içine
alıyordu. Bununla birlikte programa girmenıiş önemli ve esaslı bazı
konular da vardı. Örnek olarak, Cumhuriyet'in ilânı, Şer'iye Vekâleti'nin,
medrese ve tekkelerin kaldırılması, şapka giyilmesi gibi... Bu konuları
programa alarak, cahil ve gericileıin, bütün milleti vaktinden önce
zehirlemeye fırsat bulmalarını uygun görmedim. Çünkü, bunların zamanı
gelince çözüme bağlanacağından ve milletin sonuçtan memnun olacağından
kesinlikle emindim. Yayınladığım programı, bir siyasî parti için
yetersiz, kısa bulanlar oldu. Halk Partisi'nin programı yoktur dediler.
Gerçekten de ilkeler adı altında bilinen programımız, itiraz edenlerin
gördükleri ve bildikleri şekilde bir kitap değildi. Fakat temel
ilkeleri içine alıyordu ve pratikti. Bizde uygulanması imkânsız
düşünceleri, nazarî birtakım ayrıntıları yaldızlayarak bir kitap
yazabilirdik. Öyle yapmadık. Milletin maddî ve manevî alandaki yenileşmesi
ve gelişmesi yolunda, söz ve teori ile iş ve icraata önem vermeyi
tercih ettik. Bununla birlikte, Hâkimiyet milletindir, Türkiye Büyük
Millet Meclisi'nin dışında hiçbir makam, millî mukadderata hâkim
olamaz, Bütün kanunların düzenlenmesinde, her türlü teşkilâtta,
yönetimin bütün ayrıntılarında, genel eğitimde, ekonomi konularında,
millî hâkimiyet esasları çerçevesinde hareket edilmeyecektir Saltanat'ın
kaldırılması ile ilgili karar değişmez bir kanun hükmüdür gibi bilinmesi
gerekli önemli noktalar, mahkemelerde reform yapılacağı, bütün kanunlarımızın,
hukuk ilminin verilerine göre yeni baştan düzenlenip tamamlanacağı,
vergide âşar ('9s) usulünün değiştirileoeği, millî bankaların sermayesinin
artırılacağı, muhtaç olduğumuz demiryollarının yapımına, öğretim
birliğinin sağlanmasına derhal teşebbüs edileceği, füzulî askerlik
süresinin indirileceği, memleketin limanlarına çalışılacağı v.b.
gibi önemli ve âcil ihtiyaçlar, ilkeler dışında bırakılmamıştı.
Barış konusundaki görüşümüzün de : malî, iktisadî ve idarî alandaki
bağımsızlığımızı mutlaka sağlamak şartıyla, barışın gelmesine çalışmak
olduğunu söyledik. Hilâfet makamının bütün İslâm dünyasına ait bir
makam olabileceğine de işaret ettik. İlkeler, Halk Partisinin kuruluşu
ve faaliyet göstermesi için yeterli oldu. Partinin adına, daha sonra
Cumhuriyet kelimesi de eklenerek, bilindiği gibi, Cumhuriyet Halk
Partisi adı verildi.
|