TÜRKÇENİN YABANCI DİL OLARAK ÖĞRETİMİNDE
KÜLTÜRLERARASI YAKLAŞIM VE SEÇİLECEK
METİNLERDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER

Ahmet DEMİR*
Doç. Dr. Fatma AÇIK**

TÜBAR-XXX-/2011-Güz/

ÖZ: Metinler aracılığıyla Türkçe öğretimi, metinlerin çözümlen¬
mesi ve yorumlanması esas alınarak gerçekleştirilen bir dil öğretimidir.
Bu yönüyle de Türkçe öğretiminde metinler, amaca götüren ana araç-
gereçlerdir. Kullanacağımız ana aracımızın bizi amacımıza götürecek ni¬
telikte olması gerekir. Çalışmada betimsel yöntem ile deneysel yöntem
kullanılmıştır.

Bu çalışmada yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kültürlerarası
yaklaşımdan hareketle kullanacağımız metinlerde kültürel öğelerin bu¬
lunmasının gerekliliği üzerinde durulmuş ve ders kitaplarında yer alacak
metinlerde yer alması gereken kültürel öğeler belirlenmiştir. Ayrıca Or¬
hun, Hitit ve Gökkuşağı dil öğretim setleri kültür aktarımı açısından ince¬
lenmiştir. Değerlendirmede kitaplar arasında kültürel unsurlarımızdan
hangilerinin öncelikli olarak verilmesi ve ne kadar verilmesi gerektiği ko¬
nusunda bir ölçütün olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Türk cumhuriyetleri
ve akraba topluluklar için hazırlanması sebebiyle ortak değerleri vurgu¬
lamak adına gelenekler konusuna Yeni Hitit Dil Öğretim Setine göre daha
fazla yer veren Orhun Dil Öğretim Setinde etkinliklerin çok sınırlı tutul¬
duğu, özgün etkinliklere yer verilmediği ve ortak değerlerimizden ziyade
bize özgü değerlere yer verildiği tespit edilmiştir. Hitit ve Gökkuşağı dil
öğretim setinin Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi açısından gereken
nitelikleri taşıdığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Kültürlerarası yaklaşım, yabancı dil olarak
Türkçe öğretimi, Türkçe ders kitapları

The Points to Be Taken into Consideration in Text in Teaching Turkish as

a Foreign Language by Referring to Intercultural Approach

ahmetdemir06 @ hotmail.com

Gazi Üni. Gazi Eğt. Fak. Türkçe Eğt. Böl. fatmaacik1@yahoo.com

ABSTRACT: Teaching Turkish through text analysis a means of
language teaching. In this way, in Turkish language teaching, are the car¬
dinal materials which fulfill the main aim. The main material which we
use in education of Turkish must be in quality to reach our aim.

In our studies, it is defended that while teaching Turkish to fo¬
reigners, cultural elements in texts from the approach of intercultural
communication it is necessary to find cultural elements in texts which we
use. Also, it is examined from the view of transferring culture from Hitit,
Orhun and Gökkuşağı which were writers in this area.

In the evaluation, it has came to a conclusion that there is no crite¬
ria of presenting priority and amount of cultural elements among books.
Due to fact that they are prepared for Turkish Republics and relative
communities, 'Orhun Language Teaching Set' giving more place to tradi¬
tions relative to 'New Hitit Language Set' in order to emphasize the com¬
mon values, has limited activities, does not have original activities and
it gives place to our values rather than common values. It was seen that
Hitit and Gokkusagi language teachingh set has sufficient qualities in
terms of teaching Turkish as a foreign language from the point of not hav¬
ing complex sentences in the texts.

Key Words: Intercultural communication, Turkish to foreigners,
texts books.

GİRİŞ

Yabancı dil olarak Türkçe öğretmenin önemi ve gerekliliği son
otuz yıl içinde büyük ivme kazanmıştır. Devlet politikalarının da yönlen¬
dirici etkisiyle birçok kurum ve üniversite çeşitli çalışmalar başlatmıştır.
Bu kurum ve kuruluşlar, sürekli gelişen dil öğretim stratejileri, yöntemleri
ışığında yabancı dil olarak Türkçe öğretimi alanında belli bir mesafe al¬
mışlardır. Ancak materyal hazırlama alanındaki çalışmalarda daha çok
Ingilizce, Fransızca, Almanca gibi dillerin öğretim yöntemleri benim¬
senmiş; Türk dilinin yapı ve özelliklerine uygun yöntemlerin neler olabi¬
leceğine ilişkin çalışmalar yetersiz kalmıştır.

Yabancı dil öğretiminden söz edildiğinde ilk akla gelen şey, kuşku¬
suz bir toplumun maddi ve manevi varlığı ile yazılı ve sözlü değerlerini
oluşturan kültür olgusudur. Bu nedenle yabancı dil olarak Türkçe öğretir¬
ken kullanılan metinlerin kültür aktarımı açısından yeterliliği ve metinleri
oluştururken dikkat edilmesi gereken noktalar üzerine araştırmalar yapıl¬
ması elzemdir. Hazırlanacak materyallerde nelerin, nasıl ve niçin kulla¬
nılması gerektiğini plânlamak, sınıflandırmak bir uzmanlık sorunudur. Bu
bağlamda araştırmamız öncelikle yabancılara Türkçe öğretiminde kulla¬
nılan ve örneklem olarak seçilen kitaplarda kültürel unsurların varlığını
tespit etmeyi, daha sonra bu alanda uzmanlarca hazırlanacak kitaplarda
ve dolaylı olarak diğer materyallerde bir anlamda Türkçenin ve Türk
kültürünün zenginliğini gösteren kültürel unsurların uygun ve doğru kul¬
lanılmasına yönelik birtakım bulgular ve yorumları içermektedir.

Araştırmamızın temel problemi yabancı dil olarak Türkçe öğreti¬
minde kültürel unsurların ne derece kullanıldığının tespiti ve niçin, nasıl
kullanılabileceğidir. Bu çalışmada betimsel yöntem ile deneysel yöntem
bir arada kullanılmıştır.

Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kullanılan en yaygın yayın¬
lardan Ankara Üniversitesi TÖMER tarafından hazırlanan “Yeni HİTİT
Yabancılar İçin Türkçe” (2008) öğretim seti, TİKA’nın hazırlatmış oldu¬
ğu “Orhun Yabancılar İçin Türkçe” (2004) öğretim seti ve Dilset’in ha¬
zırlatmış olduğu Gökkuşağı (2005) öğretim seti örneklem olarak seçil¬
miştir. Sözü edilen yayınların sadece ders kitapları incelenmiştir. Her
kitap kendi düzenleniş biçimine göre irdelenmiş; kitaptaki tüm metinler,
metinlerle ilgili alıştırma ve etkinlikler, metinden bağımsız alıştırma ve
etkinliklerde kullanılan kültürel unsurların yer aldığı metinler tespit edil¬
miştir. Çalışmamız istatistiksel bir çalışma değildir. Bu nedenle yorumlar
tespitler doğrultusunda yapılmıştır. Metinlerde geçen kültürel unsurlarla
ilgili özel anlamda bir alıştırma etkinlik varsa bunlar ayrıca değerlendi¬
rilmiştir.

Dil-Kültür İlişkisi

Dünya üzerinde yüzlerce dilin tarih sahnesine girip daha sonra kay¬
bolduğunu görmekteyiz. Bunun temel nedeni o toplumların kültürel an¬
lamda yok olmalarıdır. Dil tanımlarına ve özelliklerine baktığımızda dilin
bir anlaşma ve iletişim aracı ve kültür aktarıcısı olduğu noktasında
birleşildiği görülecektir. Dil öğretiminin temelinde, insanlar arasında
doğru iletişimi sağlayarak ait olduğu toplumun kültürünü gelecek nesille¬
re ve diğer toplumlara aktarmak yatmaktadır. Kültür ise; toplumsal, ku¬
şaktan kuşağa aktarılan, kapsayıcı, değişime açık, hem maddi hem mane¬
vi ve düzenleyici bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Kültürü oluştu¬
ran öğelerin başında dil, din, sanat dalları, tarih, coğrafya, gelenek- göre¬
nekler, yemekler, mimari, ahlâki kurallar, hukuk vb gelmektedir.

Dil kültür ilişkisi sorgulandığında, kültürün en önemli koruyucusu
ve aktarıcısının dil olduğu gerçeğiyle karşılaşırız. Dil kültürü koruma ve
aktarma görevinin yanında kültürü geliştirme ve değiştirme görevini de
üstlenmiştir. Ziya Gökalp bu durumu; “Milli kültürün ilk örneğini dilin
kelimelerinde, medeniyetin ilk örneğini de yeni sözler biçiminde icat
edilen terimlerinde görüyoruz.” (2003: 27) şeklinde ifade etmektedir.
Gökalp’ın bu görüşünü destekleyen Mehmet Kaplan (2002: 139); dili, bir
toplumun duygu ve düşüncelerinin kabı olarak nitelendirir ve bunun bu
kap ile nesilden nesile aktarıldığını vurgular. Dilin toplumu şekillendiren
bir kap olmasının yanı sıra toplumu bir arada tutan bir yapıya sahip oldu¬
ğu da görülecektir. Nermi Uygur (1996: 19); “Dil, kültür yapısını bir
arada tutan çimentodur; ya da tek yanlı izlenimleri gidermek amacıyla
başka benzetmelere başvurduğumuzda, dil: kültür alanının her yanını
aydınlatan güneştir; dil: kültür kilimini dokuyan ipliktir; dil: tüm kültür
anıtlarının yansıdığı akarsudur.”şeklinde tanımlarken dilin, insana ait her
türlü ürünün taşıyıcısı olduğunu ve kültürün yeniden öğrenilip aktarılma¬
sında ona ihtiyaç duyulduğunu vurgulamaktadır.

Dilin kültür ile ilişkisini yanında düşünce ile de ayrılmaz bir ilişkisi
mevcuttur. Doğan Aksan (2000: 67)’a göre kimi zaman dildeki bir sözcük
bile bir ulusun inançları, gelenekleri, bireylerin kendi aralarındaki davra¬
nış ve ilişkileri, maddî ve manevî kültürü üzerinde fikir verebilir. Kültür
bir yaşam tarzıdır ve aynen dile yansır. Bir dilin belli bir dönemde yazıl¬
mış metnini incelediğimizde o dönemde toplumu etkileyen olayları, top¬
lumun yaşayış şeklini öğrenebiliriz. Uygur (2001: 7) bu durumu; “Top¬
lum, din, edebiyat, tarih, bilim, eğitim gibi kültürün her yöresi en iç öğe¬
lerine dek zorunlulukla dilin damgasını taşır.” diyerek açıklar.

Bir milletin özelliklerini en iyi açıklayan dildir, hatta toplumun
özelikleri dil ile birleşir ve kültürün tam bir yansıtıcısı olur. Biri olmadan
diğerinin varlığı da düşünülemez. Kültürü aktarmayı sağlayan dildir,
kültür ise ortak değerler vasıtasıyla dilin anlatılmasına olanak tanır. Kül¬
tür tarihi bir süreçte gelişir ve bunu diğer nesillere aktarabilmenin tek
yolu dildir, bundan dolayı dil sayesinde kültürün yapısı bozulmaz ve can¬
lılığı korunur. Bedia Akarsu (1998: 83), “Diller ve öğeler bir çağdan öte¬
kine geçe geçe geldiğinden, geçmişin etkileri kültürün en derinine kadar
işler.” diyerek bu durumu açıklar.

Yabancı Dil Öğretiminde Temel İlkeler

Dil öğretiminde öncelikli olarak dört temel beceri; dinleme, ko¬
nuşma, okuma ve yazma becerilerinin bütünsel olarak öğretilmesi amaç¬
lanmaktadır. Bunları geçekleştirebilmek için eğitimin olmazsa olmaz
şartı, iyi bir planlama yapmak gerekliliğidir. Planlama yaparken derse
yöntem, metot ve metin açısından çeşitlilik getirmeye çalışılmalıdır. Ya¬
pılan planlama sonucunda dil öğretiminde öğretilecek konular belli bir
sıraya konularak basitten karmaşığa, somut kavramlardan soyut kavram¬
lara doğru olmalı ve görsel- işitsel araçlar kullanılmalıdır. Yabancı dil
öğretiminin hedefleri arasında dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta ise
yabancı dil derslerinin esasını öğrenilen dili daha çok duyma ve kullan¬
maları gerekliliğidir. Bu gereklilikten dolayı yabancı dil derslerinde ana
dili kullanmaktan mümkün olduğu kadar kaçınarak öğrencilerin öğrenilen
dilde daha fazla konuşmalarına imkân sağlanmalıdır. Dil öğretiminde
karışıklığa sebebiyet vermemek için sınıf içi uygulamalarda bir derste tek
bir yapıyı sunmaya gayret gösterilmelidir. Sınıf içinde öğretilenlerin kalı¬
cı olması için verilen bilgi ve örneklerin günlük yaşamla ilişkilendirilmesi
de önemli bir noktadır. Eğitimin başarıya ulaşabilmesi için öğrencilerin
güdülenme ve cesaretlendirilmeye ihtiyaç duyduğu unutulmamalıdır.
Özcan Demirel yabancı dil öğretiminde bulunması gereken genel ilkeleri
on sekiz madde halinde sıralamış ve bu sıralama da; “Öğretilen dilin kül¬
türünün de öğretilmeye çalışılması” na da yer vermiştir.

Gerek ana dilin gerek yabancı dilin öğrenilmesi ve öğretilmesi ko¬
nusunda geçmişten günümüze birçok çalışma yapılmıştır. Hâlen yabancı
bir dili de ana dili gibi edindirmeye yönelik yöntem arayışları ve çalışma¬
lar devam etmektedir. Tarihi süreç içerisinde çeşitli dil öğretim yöntemle¬
ri ortaya çıkmış ve yabancı dil öğretiminde yöntem kavramı önemli bir
konu olmuştur. Bugün tüm Avrupa ülkelerinde yabancı dil öğretimi Av¬
rupa Konseyi Modern Diller Bölümü’nce belirlenen Avrupa Dilleri Öğre¬
timi Ortak Çerçeve Programı (The Common European Framework of
Reference for Languages)’na göre yapılmaktadır. Bu program çerçeve¬
sinde ortak dil kriterleri belirlenmiş ve yabancı dil öğretiminde kullanıla¬
cak yöntemler bu kriterlere göre şekillenmiştir. Bu çerçeve programda dil
öğretimi A1, A2, B1, B2, C1, C2 olmak üzere altı düzeyde tespit edilen
davranışların kazandırılması şeklinde gerçekleştirilmektedir.

Yabancı Dil Öğretiminde Kültürlerarası Yaklaşım

Yabancı bir dil öğrenmek, ana dilimizdeki kavramların, anlatımla¬
rın karşılığım o dilde bulup kullanmak yani sadece kuralların öğrenilmesi
ve kelimelerin o dile çevrilmesi demek değildir. Yabancı dil öğrenimi bir
anlamda dünyada bulunan diğer toplumların dünyaya bakış açılarını,
düşünme ve değer sistemlerini anlamak için yapılan bir uğraştır. Bir top¬
lumu oluşturan bireylerin günlük hayatta meydana getirdikleri çeşitli
etkinlikleri algılayabilmek için o toplumun kültürüne has temel noktaları
bilmek gerekir.

Yabancı dil öğrenmede amacımız, kültürel yeterlilikleri kazanarak
o dili daha iyi anlar konuşur hale gelebilmektir. Bunu yapabilmek için o
dilin sözcüklerinin nerede, ne zaman, niçin, kim tarafından hangi ortamda
kullanıldığının bilinmesi ve kavranması oldukça önemlidir. Unutulmalıdır
ki her dil dünyayı ayrı bir biçimde yorumlar. Bu sebeple yabancı dil öğ¬
renimi sırasında yeni düşünüş ve yaşam biçimleriyle karşılaşılır. Bu kar¬
şılaşma yabancı dil öğrenen kişide dünyayı yeni ve esnek bir bakış açısıy¬
la değerlendirme imkânı sunar. Kültürlerarası iletişimi genel olarak kültür
ve iletişim kavramlarının bir araya gelmesiyle oluşan sosyal bir olgu ve
farklı kültürler arasındaki iletişim olarak tanımlamak mümkündür. Ya¬
bancı dil öğretiminde kültürlerarası etkileşimin yaratılacağı ortamı oluş¬
turmak son derece önemlidir. “Yabancı dil öğretimi iki farklı kültürün
karşılaştığı bir ortamdır. Yabancı dil öğrenen kişi aynı zamanda yeni bir
kültür öğrendiğine göre yabancı dil olarak Türkçe öğretimi de Türk kültü¬
rünün anlatıldığı, yansıtıldığı bir ortam olmalıdır” (Pehlivan 2007: 1).
Demircan; Saville ve Troike’den yaptığı aktarımla dil kuramının iletişim
ve kültür ile birleştirerek yapılması gerekenleri şu şekilde sıralar:

1.Biçimsel bakımdan olabilirlik 2. Bulunan araçlarla uygulanabilirlik 3.
Kullanıldığı ve değerlendirildiği bağlama uygunluk 4. Gerçekten uygu-
landıysa neyi gerektirdiği (Demircan 1990: 250).

Bu hususlar kültür aktarımı açısından dikkat edilmesi gereken nok¬
talardır. Kültür aktarımı yapıyoruz diye bağlama uygun olmayan ya da
dili ve yapıyı öğretmek yerine sadece kendi kültürünü dayatmaya yönelik
bir yol takip edilmemelidir. Yabancı dil öğretiminin süreklilik gösteren,
değişken, çok yönlü ve karmaşık bir sistem olduğu unutulmamalıdır.

Yabancı dil öğretiminde, kültürlerarası yaklaşımla birlikte bireyle¬
rin kültüre bakışlarıyla ilgili iki yön mevcuttur. Kültüre bakışın ilk yönü¬
nü, bireyin kendi kültürünü esas alarak diğer kültürleri değerlendirmesi
oluşturur. Bu görüşle birlikte kültürün farklı algılanış biçimleri ortaya
çıkmaktadır. Yani bazıları kültürel farklılığı reddederek kendi kültürünü
en üstün güç olarak görür. Bu görüşte kültürel değişikliklere karşı sa¬
vunma ve kültürel değişiklikleri küçümseme gibi durumlar ortaya çıka¬
bilmektedir. Kültüre bakışın diğer bir yönü de kültürü diğer kültürlerden
hareketle değerlendirmedir. Bu açıdan bakan bir birey kültürel farklılıkla¬
rını kabul ederek bu farklılıklara uymaya çalışır, sonucunda da kişi yaşa¬
dığı deneyimlerden başka görüşleri de dikkate alarak kendisi de farklı
açılardan düşünebilme yeteneğini kazanır. “Kültürümüzün, bilgi ve bece¬
rilerimizin gelişmesi, çağın düşüncesini yakalamamız, ona ayak uydur¬
mamız yahut onun gelişmesine katkıda bulunmamız gibi etkenler yabancı
dil öğretiminde kültür olgusunu ve kültürlerarası yaklaşımı zorunlu hale
getirmektedir” (Aktaş 2007: 61).

Türkiye’nin 1980 yılında başlattığı dışa açılma politikaları ve Türk
cumhuriyetleri ve topluluklarının tam ya da yarı bağımsızlığı ile birlikte
değişen şartlar içinde Türkiye Türkçesinin ana dili olarak öğretiminin
dışında da öğretilmesini zorunlu kıldı. Ayrıca dünya üzerinde artan ulus¬
lar arası ilişkiler, ulusların kendi ana dilleriyle iletişim kurmalarında ye¬
tersiz kalmış bu durum milletlerin birbirlerinin dillerini öğrenme mecbu¬
riyetini getirmiştir.

Dil Öğretiminde Metinlerin Yeri

Türkçe öğretiminde temel ders materyallerinden biri metindir. Hat¬
ta Türkçe eğitiminin büyük ölçüde metne dayandığını söylemek yanlış
olmaz. Çünkü dil öğrenmek; kelimelerin, kurallar çerçevesinde bir araya
gelerek oluşturduğu dünyayı görmek, tanımak, anlamak, değerlendirmek,
hissetmek, bu dünyada yaşamaktır.

Dilin en iyi ve etkili şekilde kullanıldığı edebî eserler, bir taraftan
toplumun kültürel değerlerini yansıtırken, diğer taraftan insanın duygula¬
rına hitap ederek onların gelişmesine aracılık eder. Edebî metinler; top¬
lum açısından kültürel değerleri, bireysel açıdan da eğlendirici, zevk veri¬
ci olmak üzere çeşitli unsurları bünyesinde taşır. Bu açıdan edebî metin¬
ler; ana dili ve yabancı dil öğrenimi veya öğretiminin vazgeçilmez unsur¬
larıdır.

Fuat Baymur (1959) dil öğretiminin dayandığı temel ilkeleri; dil
dersleri, dil ile birlikte onun muhtevasını da ele almalıdır, çocuğun yaşına
ve çevresine mahsus olan dilden hareket etmelidir ve bir bütün teşkil
etmelidir şeklinde sıralamaktadır. Bu ilkeleri etkili bir şekilde uygulaya¬
bilmenin en önemli yolu metinlerdir. Fakat her metnin ders materyali
olarak kullanılması mümkün değildir. Derste kullanılacak metinlerin,
hedef kitlelerin seviyesine, Türkçe eğitiminin ve dersin amaçlarına uygun
olması şarttır. Metinlerin Türkçeyi en iyi şekilde örneklemesi, günlük
hayatla bağlantı kurması, bireyi hayatın içerisine sokması, kültürel değer¬
leri yansıtması gerekir. Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi için hazırlan¬
mış ve hazırlanacak kitaplarda seçeceğimiz metinlerin hem kültürümüzü
yansıtması hem de Türkçe öğrenenlere vermek istediğimiz bilgileri içer¬
mesine dikkat edilmelidir. Metin seçiminde üzerinde dikkatle durulması
gereken noktalardan biri de seçilen yazının öğrenciye kazandırılması
gereken dil bilgisi yapılarını içermesidir. Edebî metinler öğrencinin dili,
doğal yapısı içinde algılanmasına imkân verir. Bu yönüyle edebî metinler
dil öğretiminin ve öğreniminin ileri seviyelerde vazgeçilmez bir parçasını
oluşturur. Ayrıca, kelime hazinesini geliştirip zenginleştiren, anlama ve
anlatma becerilerini arttıran bir özellik taşır.

Yabancı Dil Olarak Türkçenin Öğretiminde Kültürel Unsurlar

Kültürü oluşturan unsurları düşündüğümüzde öğretmek için karşı¬
mıza çok geniş kapsamlı bir birikim, uygulama ve yaşantılar çıkacaktır.
Bu nedenle yabancılara Türkçe öğretimi esnasında kültürümüzü oluşturan
bütün unsurları vermek mümkün olmayacaktır. Ülker’in Byram ve
Risager’den yaptığı aktarıma göre yabancı dil öğretiminde kültür aktarı¬
mının büyük önemi vardır; fakat kültür çok kapsamlı bir olgu olduğu için
ve yabancı dil öğrenenler yine de daha çok dilin dizgesel yapılarına odak¬
lı olduklarından kültür başlığı altında öğrenciye verilebilecek olan şeyler
öğrencinin dili anlamasına yardımcı olacak nitelikte olmalıdır. Tarih,
günlük yaşam ve rutinler, alışveriş, yiyecek-içecek, gençlik kültürü (mo¬
da, müzik vb.), okul ve eğitim, coğrafya, aile yaşantısı, sosyal şartlar,
festivaller, gelenek-görenekler, turizm ve seyahat, iş hayatı ve işsizlik
gibi konular yabancı dil öğrenenlere kültür bağlamında öncelikle öğretil¬
mesi uygun olan konulardır (2007: 16-17).

Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde önemli olan unsurların ba¬
şında iletişimsel yetiyi kazandırmak gelmektedir. Tahsin Aktaş’a göre
(2004: 46); iletişimsel yeti, “ Bir dil toplumu ile iletişim kurmak için
gerekli bilgilere ve bunların kullanılması için gerekli becerilere sahip
olma anlamına gelmektedir. Başka bir deyişle dildeki göstergelerin deği¬
şik ortamlarda, yerinde ve zamanında anlamlı olarak kullanılmasını ge¬
rektirmektedir.” Aktaş konu ile ilgili olarak bu yetinin yalnızca dil bilim¬
sel ve toplum bilimsel iletişim ve etkileşim kurallarını değil, aynı zaman¬
da iletişim olayları etkileşim işlemlerinin bağlam ve içeriğinin temelini
oluşturan kültürel kuralları ve bilgileri de içerdiğini belirtmektedir.

Kültür aktarımı sürecinde hedef kültür, kaynak kültür ve ortak kül¬
tür kavramlarına dikkat etmek gerekir. Kaynak kültür öğrencinin içinde
bulunduğu konuşmalarını, yaşayış ve düşünüş tarzını şekillendiren kül¬
türdür. Dil öğretimi esnasında öğrenciye yön veren bu kültür öğrencinin
dil öğrenmesini kolaylaştırabileceği gibi zorlaştırabilir de. Kültürlerarası
yaklaşımda amaç kültürü öğreterek anlaşmayı sağlamaktır. Eğer sadece
kültürü tanıtmak istersek öğrencilere kültür hakkında kısa bilgiler vermek
yeterli olacaktır. Kültür aktarımını gerçek anlamda gerçekleştirebilirsek
öğrenci kaynak kültüründe yaşamış olduğu deneyimleri nasıl normal
karşılıyorsa, diğer kültürleri de normal karşılayacaktır. Hedef kültür ya¬
bancı dil öğretimi ve kültürlerarası yaklaşımla aktarılmak istenen kültür¬
dür. Hedef kültürün aktarımı yapılırken öğrencilerin kaynak kültürlerin¬
den kaynaklanan bir savunma sistemi oluşturacakları unutulmamalıdır.
Kaynak kültürle hedef kültürün karşılaşması sonucunda kişinin kendini
veya karşısındakini farklı hissetmesi ve bu durumdan rahatsız olması
doğal bir durumdur. Yabancı dil öğretiminde kişi için öteki diye adlandı¬
rılacak hedef kültür sadece gözlemlenecek bir nesne durumundadır. Bu
nedenle hedef kültürü gerçek anlamıyla anlamaya çalışmayacaktır. Birey
hedef kültürü öğrenmeden hedef dili tam anlamıyla öğrenemeyeceğinin
bilincine varırsa hedef kültüre bakış açısı değişecektir. Kültürlerarası
yaklaşım ile birey hedef kültürü öğrenme sırasında kaynak kültür ile kar¬
şılaştırma yaparak kaynak kültürünü de daha iyi anlama ve bilmediği
yönlerini tanıma imkânı bulacaktır. Hedef kültürün aktarımında aktarımın
sınıf içinde hangi yollarla yapıldığına dikkat edilmesi gerekir. Kültür
aktarımı sırasında hedef kültürün değerlerini yansıtan bilim, sanat ve
kültür öğelerinden yararlanmak hedef kültürü öğrenciye aktarmayı kolay¬
laştırır. Ortak kültür kaynak kültür ile hedef kültürün karşılaşmasının
sonucunda zamanla ortaya çıkacak olan kültürdür. Ortak kültür kaynak
kültürle hedef kültürün birey tarafından sentezlenerek oluşturulur.

Kültürlerarası yaklaşımla yabancı dil olarak Türkçe öğretimi ya¬
parken kültürel unsurların gerek öğretim esnasında gerekse kullandığımız
materyallerde bulunması elzemdir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta
hangi kültürel unsurların aktarımının yapılacağıdır. Yani biz yabancı dil
olarak Türkçe öğretimi yaparken hangi kültürel değerlerimizi aktaraca¬
ğız? Geçmişte kalmış kültürel değerlerimizi mi yoksa sokakta yaşayan ve
son yıllarda yabancı kültürlerden çok fazla etkilenerek oluşmuş kültürel
unsurları mı aktaracağız?

Kültür aktarımını dil eğitiminin bir parçası olarak değerlendiren
Aslan’a göre (2007: 118); bu aktarımın ölçüsü iyi ayarlanmalıdır. Kültür
aktarımı hem öğrenilen yabancı dilin ait olduğu toplumları tanıtıcı nitelik¬
te olmalı hem de başka kültürlerin özelliklerini sunan bir yapıda
olmalıdır. Türkçe öğretimi esnasında kültürlerarası yaklaşımdan hareketle
aktarılacak olan kültürel unsurlarda bir sıra gözetilmeli ve kendi kültürü¬
müze ait olan unsurların kullanım sıklığına göre yer verilmesi gözetilme-
lidir.

Yabancılara Türkçe Öğretiminde Kullanılan Kitapların Kültür
Aktarımı ve Dil Öğretimi Açısından Değerlendirilmesi

İncelemeye aldığımız TİKA tarafından hazırlatılan Orhun, Ankara
Üniversitesi’ne bağlı TÖMER öğretim görevlileri tarafından hazırlanan
Hitit ve Dilset adlı yayınevinin hazırlattığı Gökkuşağı dil öğrenim setleri şu
ölçütler doğrultusunda incelenmiştir:

Tabloda metin belirlenen ölçütleri taşıyorsa “1” , taşımıyorsa “0
“yazılmıştır. Daha sonra değerlendirme yapmak amacıyla tablodaki değer¬
ler toplanmıştır. Bu sayede kaç adet metnin bu özellikleri taşıdığı tespit
edilmeye çalışıldı. Bu çalışmada metin sayılarını belirlerken setlerde bulu¬
nan metinleri kendi üniteleri içinde değerlendirmeye alındı. Ünite bir bütün
olarak ele alınmış ve bir ünite bir metin gibi kabul edilmiştir. Bu sebeple
incelenen metin sayısı setlerde bulunan metinleri değil, setlerde bulunan
ünite sayılarını ifade etmektedir. Bu durum yalnız “Orhun” setinde farklılık
göstermektedir. Bunun sebebi Orhun dil öğrenim setinde bulunan ileri dü¬
zey kitabının ünitelerden değil sadece metinlerden oluşmasıdır.

Setler öğrenci ders kitabı, çalışma kitabı, öğretmen kitabı gibi kitap¬
ların birleşmesinden oluşmuştur. Burada öğrenci çalışma kitapları dil öğre¬
timi ve kültürel özellikler yönünden incelenmiştir. Kullanılan ölçütler ise
şu şekildedir: Temel seviyede öğrencilerin hem konuşmalarına hem an¬
lamalarına hem de başkalarıyla anlaşmalarına yardımcı olacak diyalog
metinlerinin ve kültürel farklılıklardan olan kelimelerin söyleniş biçimle¬
rinden yola çıkarak oluşabilecek anlaşmazlıkları giderme amacıyla din¬
leme metinlerinin varlığı; geri bildirim ve öğrencilerin hazır bulunuşluk
düzeylerini etkilemesinden dolayı metinler arası bağlantının varlığı; sez¬
dirme yönteminden hareketle metinlerin içinde dil bilgisi kurallarının
verilmesi; metinlerin kültürler arası yaklaşımdan hareketle hazırlanması,
konuşma, yazma, anlama bölümlerinde kültürel değerlerimizi ya da kül¬
türel özellik taşıyan eserlerimizin olması; metinlerde öğreticilik; gelenek¬
ler, atasözü ve deyimlere yer verilmesi; dünya tarafından tanınmış Türk
şahsiyetlere yer vermesi; edebî ve kurgulanmış metinlerin seviyeye göre
yer alması; yapı ( uzunluk- kısalık) yönünden metinlerin uygunluğu;
cümlelerin çeşitliliği (basit, sıralı, birleşik cümleler); dil ve anlatımın açık
ve anlaşılır olmasına dikkat edilmiştir.

Orhun dil öğretim seti; 3 temel düzey ve 1 ileri düzey olmak üzere
toplam 4 kitap ve öğrenci çalışma kitaplarından meydana gelmiş bir set¬
tir. Daha öncede belirttiğimiz gibi Tablo 1’de bulunan sayılar setlerdeki
toplam metin sayılarından değil, Orhun dil öğretim setlerinin birinci,
ikinci, üçüncü kitaplarındaki ünite toplamları ve ileri düzeydeki metinle¬
rin toplamından hareketle tespit edilmiştir.

Tablo 1. Orhun Dil Öğretim Setindeki Metinlerin Özellikleri

Orhun dil öğretim seti; 3 temel düzey ve 1 ileri düzey olmak üzere
toplam 4 kitap ve bir öğrenci çalışma kitabından meydana gelmiş bir
settir. Burada verilen sayılar setlerdeki toplam metin sayılarından değil,
Orhun dil öğretim setlerinin birinci, ikinci, üçüncü kitaplarındaki ünite

toplamları ve ileri düzeydeki metinlerin toplamından hareketle şu şekilde
tespit edilmiştir: 38 Diyalog metni; 45 Dinleme metni; 59 Metinler arası
bağlantı; 39 dil bilgisi konusu ile bağlantı; 66 kültürel özellikler taşıyan
metin; 51 kültür aktarımı için yeterli metin; 44 ayrıca konuşma bölümü
olan metin; 45 ayrıca yazma bölümü olan metin; 45 ayrıca okuma bölümü
olan metin; 93 ayrıca anlama bölümü olan metin tespit edilmiştir. 82 me¬
tin öğretici nitelik taşırken, 34 metinde dünyada tanınmış Türk şahsiyetle¬
re yer verdiği, 30 metinde ise Türk geleneklerinden söz edildiği görül¬
müştür. 103 metnin yapı yönünden uygun olduğu; 68 edebî metne karşın
47 kurgulanmış metnin kullanıldığı; 9 metinde uzun ve karmaşık cümleye
rastlandığı; 103 metnin dil ve anlatım açısından açık ve anlaşılır olduğu
görülmektedir.

Orhun dil öğretim setinin ilk üç kitabında yer alan kültürel unsurlar
Tablo 2’de gösterilmiştir.

Tablo 2. Orhun Dil Öğretim Setinde Bulunan Kültürel Unsur İle İlgili Örnekler

Orhun dil öğretim setinin ilk üç kitabında yer alan kültürel unsurlar
çeşitli resimler ve biyografiler ve bilgiler şekildedir. Resim olarak; Ata¬
türk ve Nasrettin Hoca’nın (1. Kitap s. 27), eski Türk evleri ve cami (1.
Kitap s. 45); Türkiye manzaraları (2. Kitap s. 19); yağlı güreşçiler (3.
Kitap s.12), İstanbul’un fethini gösteren manzara (3. Kitap s. 91) yer al¬
makta. Hem bilgi hem de resimlerin olduğu metinler ise Mevlana ve
Mevlevilik (3. Kitap s. 104-109), nevruz (3. Kitap s. 126-131), Karagöz
ve Hacivat (3. Kitap s. 152-153), Anadolu ile ilgili şiire ile Gelibolu ve
Çanakkale Savaşlarına (İleri Düzey s. 139-143) yer verilmiştir. Gelenek
görenekleri içeren metinler yemek kültürümüz (1. Kitap s. 70 - 2. Kitap s.
7-8), cirit (2. Kitap s. 72), bir atasözünün hikayesi (2. Kitap s. 148-149);
aşıklar (3. Kitap s. 13-19), düğünlerimizden (3. Kitap s. 59-60) bahsedil¬
miştir. Tarihi şahsiyetler Mimar Sinan (2. Kitap s. 76-78); Bilge Kağan
(3. Kitap s.155-160); Atatürk (İleri Düzey s. 108-109) anlatılırken; Anka¬
ra (2. Kitap s. 83-84), Safranbolu evleri (3. Kitap s. 26-28), Türkiye (1.
Kitap s. 98, 103), Büyük Selçuklu İmparatorluğu (İleri Düzey s. 129¬
132), dini-tasavvufi Türk edebiyatı (İleri Düzey s. 155-156), Türk halk
edebiyatı (İleri Düzey s. 41-31)

Yeni Hitit Dil öğretim setindeki metinlerle ilgili sayılar Tablo 3’te
gösterilmiştir. Daha öncede belirttiğimiz gibi bu tabloda bulunan sayılar
setlerdeki toplam metin sayılarından değil, birinci, ikinci, üçüncü kitapta¬
ki ünite toplamından hareketle tespit edilmiştir.

Tablo 3. Yeni Hitit Dil Öğrenim Setindeki Metinlerin Özellikleri

Yeni “Hitit” dil öğretim setinde ünitelerin içine ayrıca bir diyalog
bölümü konulmamıştır. Bunun yerine kitapların sonunda her ünite ile ilgili
bir “Karşılıklı Konuşma” adı altında bir bölüme yer verilmiştir. “Özellikle¬
rimiz” ile ilgili bir diğer noktada “anlama” bölümünün “dinleme” ve
“okuma” ile birlikte verilmesidir. Yeni Hitit Dil öğretim setindeki metin¬
lerle ilgili değerlendirmeler ise şu şekildedir: Diyalog metni yok; 24 Din¬
leme metni; 24 Metinler arası bağlantı; 24 dil bilgisi konusu ile bağlantı;
21 kültürel özellikler taşıyan metin; 4 kültür aktarımı için yeterli metin;
24 ayrıca konuşma bölümü olan metin; 24 ayrıca yazma bölümü olan
metin; 24 ayrıca okuma bölümü olan metin; 24 ayrıca anlama bölümü
olan metin tespit edilmiştir. 24 metin öğretici nitelik taşırken, 5 metinde
dünyada tanınmış Türk şahsiyetlere yer verdiği, 4 metinde ise Türk gele¬
neklerinden söz edildiği görülmüştür. 22 metinde atasözü ve deyimleri¬
mize yer verilmiştir. 24 metnin yapı yönünden uygun olduğu; 3 edebî
metne karşın 24 kurgulanmış metnin kullanıldığı; 2 metinde uzun ve
karmaşık cümleye rastlandığı; 24 metnin dil ve anlatım açısından açık ve
anlaşılır olduğu görülmektedir.

Yeni Hitit dil öğretim setinde bulunan kültürel unsurlar Tablo 4’te
gösterilmiştir.

Tablo 4. Yeni Hitit Dil Öğretim Setinde Bulunan Kültürel Unsur İle İlgili

Örnekler

Kültürel unsurlar ise şu şekildedir: Resim olarak güreşçiler (Yeni
Hitit 2 s. 18), Türk lirası (Yeni Hitit 3 s. 56), ebru sanatı (Yeni Hitit 2 s.
66), lokum (Yeni Hitit 3 s. 42 ), Karagöz ile Hacivat (Yeni Hitit 3 s. 78),
Gelenek görenekleri içeren metinler bayramlar (Yeni Hitit 2 s. 128) yer
almakta. Hem bilgi hem de resimlerin olduğu metinler ise Anadolu’da
giyim (Yeni Hitit 2 s. 45), Anadolu efsaneleri (Yeni Hitit 2 s. 122), or¬
yantal dans (Yeni Hitit 3 s. 48); yemekler (Yeni Hitit 3 s. 43), eski Türk
evlerinden (Yeni Hitit 3 s. 104), 70’li yıllara ait detaylardan (Yeni Hitit 1
s. 45) bahsedilmiştir. Tanınmış şahsiyetler Rahmi Koç (Yeni Hitit 2 s.
14); Orhan Pamuk (Yeni Hitit 3 s. 9), Aziz Nesin (Yeni Hitit 2 s. 15),
Aşık Veysel (Yeni Hitit 3 s. 11), Cengiz Aytmatov (Yeni Hitit 3 s. 14);
tarihi ve turistik açıdan önemli merkezlerimizden İstanbul (Yeni Hitit 1 s.
42), Balıkesir (Yeni Hitit 1 s. 101), Kapadokya (Yeni Hitit 1 s. 100), bir
efsane ve kedileriyle Van (Yeni Hitit 1 s. 95- Yeni Hitit 2 s. 93) ilimiz
anlatılmıştır. Metinler içinde geçen deyimler ise şunlardır: su gibi akıp
gitmek (Yeni Hitit 3 s. 18), taş çıkarmak (Yeni Hitit 3 s. 28), ağzına biber
doldurmak, başından geçmek, yüzü kızarmak, gülmekten kırılmak, hoşu¬
na gitmek, havaya girmek, nutku tutulmak, ağza alınmayacak laf, sonu
gelmemek, kaşlarını çatmak, laf işitmek, akıl ermemek, esen kalmak, pot
kırmak (Yeni Hitit 3 s. 10), içini dökmek, yediği içtiği ayrı gitmemek, bir
kalemde silmek, akıl vermek, havadan sudan konuşmak, içli dışlı olmak,
ikili oynamak, arası açılmak, sırtından vurmak, işi düşmek (Yeni Hitit 3
s. 21), fırlayıp çıkmak, hoş gelmek, selam vermek (Yeni Hitit 3 s. 29),
dizlerinin bağı çözülmek, gözüne uyku girmek (Yeni Hitit 3 s. 34), ken¬
dini toparlamak, kendine gelmek, kalbi yerinden fırlamak, sıkıntıdan
patlamak (Yeni Hitit 3 s. 35), yüreği ağzına gelmek, kaşlarını çatmak
(Yeni Hitit 3 s. 36), kalbi yerinden fırlamak, selam vermek (Yeni Hitit 3
s. 39), nefes alamamak (Yeni Hitit 3 s. 40)

Gökkuşağı dil öğretim seti 5 kitaptan oluşmaktadır. Bu sette önceki
setler gibi ünitelerden oluşmuştur. Diğer setlerde uygulanan yöntem bu
sette de uygulanmıştır. Gökkuşağı dil öğretim seti incelendiğinde ilk iki
kitapta atasözü ve deyimlere fazla yer verilmezken üçüncü kitaptan itibaren
her ünitede bir deyim bölümü görmek mümkündür. Dil bilgisi konularının
metinlerle örtüşmediği tespit edildiği kitaptaki metinlerde dil bilgisi konu¬
larını içeren örneklere de çok az rastlanırken bazı ünitelerde de hiçbir örne¬
ğe rastlanmamıştır.

Tablo 5. Dilset Yayınlarına Ait Gökkuşağı Dil Öğretim Setindeki Metinlerin

Özellikleri

Gökkuşağı Dil öğretim setindeki metinlerle ilgili değerlendirmeler
ise şu şekildedir: 31 Diyalog metni; 80 Dinleme metni; 80 Metinler arası
bağlantı; 58 dil bilgisi konusu ile bağlantı; 62 kültürel özellikler taşıyan
metin; 18 kültür aktarımı için yeterli metin; 80 ayrıca konuşma bölümü
olan metin; 80 ayrıca yazma bölümü olan metin; 49 ayrıca okuma bölümü
olan metin; 80 ayrıca anlama bölümü olan metin tespit edilmiştir. 33 me¬
tin öğretici nitelik taşırken, 7 metinde dünyada tanınmış Türk şahsiyetlere
yer verdiği, 4 metinde ise Türk geleneklerinden söz edildiği görülmüştür.
44 metinde atasözü ve deyimlerimize yer verilmiştir. 80 metnin yapı yö¬
nünden uygun olduğu; 9 edebî metne karşın 71 kurgulanmış metnin kul¬
lanıldığı; metinde uzun ve karmaşık cümleye rastlanmadığı; 80 metnin dil
ve anlatım açısından açık ve anlaşılır olduğu görülmektedir.

Gökkuşağı setinde yer alan kültürel unsurlar ile ilgili unsurlar Tablo
6’da gösterilmiştir.

Tablo 6. Gökkuşağı Dil Öğretim Setinde Bulunan Kültürel Unsur İle İlgili

Örnekler

Gökkuşağı setinde yer alan kültürel unsurlar ile ilgili unsurlar ise
şu şekildedir: Resim olarak, Kız Kulesi (Gökkuşağı 1 kapak/ Gökkuşağı 3
s. 22), yemekler (Gökkuşağı 1 s. 97, 98, 99), döner (Gökkuşağı 1 s. 103),
İstanbul Boğazı (Gökkuşağı 2 kapak), Türkiye manzaraları (Gökkuşağı 2
s. 58-59), lale (Gökkuşağı 4 kapak), bağlama, ud, kanun (Gökkuşağı 4 s.
74), Kapadokya (Gökkuşağı 5 kapak); Gelenek görenekleri içeren metin¬
ler yemeklerimiz (Gökkuşağı 3 s. 5. ünite), Karagöz ile Hacivat (Gökku¬
şağı 3 s. 93), Gaziantep düğünleri (Gökkuşağı 4 s. 45), kutlamalarda kul¬
landığımız cümleler (Gökkuşağı 2 s. 52) yer almakta. Hem bilgi hem de
resimlerin olduğu metinler ise İstanbul (Gökkuşağı 2 s. 57), ebru sanatı
(Gökkuşağı 3 s. 63), mehteran (Gökkuşağı 4 s. 76) bahsedilmiştir. Ta¬
nınmış şahsiyetler Mevlana (Gökkuşağı 3 s. 45), Mimar Sinan (Gökkuşa¬
ğı 3 s. 76-77), Nasreddin Hoca (Gökkuşağı 3 s. 75), Harezmi, Mevlana,
Itri, Mehmet Akif Ersoy, Atatürk (Gökkuşağı 4 s. 9), Barış Manço (Gök¬
kuşağı 4 s. 75), Naim Süleymanoğlu (Gökkuşağı 4 s. 89), Turgut Özal
(Gökkuşağı 5 s. 92-93); tarihi ve turistik açıdan önemli merkezlerimizden
Van (Gökkuşağı 3 s. 27) ilimiz, genel olarak Türkiye (Gökkuşağı 3 s. 21)
anlatılmıştır. Metinler içinde geçen deyim ise hikayesiyle birlikte (Gök¬
kuşağı 5 s. 74-75) verilmiştir.

Bulgu ve Yorumlar

Dil öğretiminde kullanılan metinleri kültürlerarası yaklaşımdan ha¬
reketle incelerken sadece kültür aktarımı açısından bakmak metinlerin işle¬
vini tam olarak yerine getirmesini engelleyecektir. Bu nedenle dil öğreti¬
mini kültür ve dil kuralları ile birlikte bir bütün olarak düşünmek gerekir.
Bu açıdan çalışmamızda yer alan kitaplar hem kültür aktarımı açısından
hem de dil öğretimi açısından incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda aşağı¬
daki bulgulara ulaşılmıştır:

1. Setler seviyeye göre kitap dizilerinden oluşmuştur.

a)    Orhun dil öğretim seti 1, 2, 3 ve ileri düzey olmak üzere dört
basamağa göre hazırlanmıştır. İlk üç basamakta kitaplar üniteler halinde
ileri düzeyde ise metinler halindedir. Bu nedenle setlerin incelenmesinde
tutarlılık sağlamak adına ileri düzeyde yer alan her metni bir ünite gibi
düşünerek hareket edilmiştir.

b)    Yeni Hitit dil öğretim seti temel, orta ve yüksek olmak üzere
üç basamağa göre hazırlanmıştır.

c)    Dilset yayınlarına ait Gökkuşağı adlı dil öğretim seti ise beş
basamağa göre hazırlanmıştır.

2.    Bu setler “Ders Kitabı”, “Öğrenci Çalışma Kitabı”, “Öğretmen
Kitabı” şeklinde oluşturulmuştur.

3.    Diyalog metinlerinin kullanımları açısından bakıldığında; Or¬
hun dil öğretim setinde 38, Yeni Hitit dil öğretim setinde 0 (bunun nedeni
kitaplarda diyalog metinleri ünite içleri yerine kitabın sonunda ek olarak
verilmesidir. Aslında her ünite için diyalog metni mevcuttur.), Gökkuşağı
dil öğretim setinde 31 adet ünite içi diyalog metini tespit edilmiştir.

4.    Dinleme metinleri açısından bakıldığında; Orhun dil öğretim
setinde 45, Yeni Hitit dil öğretim setinde 24, Gökkuşağı dil öğretim se¬
tinde 80 adet ünite içinde dinleme ile ilgili bölüm tespit edilmiştir.

5.    Metinler arası bağlantı açısından bakıldığında; Orhun dil öğre¬
tim setinde 59, Yeni Hitit dil öğretim setinde 24, Gökkuşağı dil öğretim
setinde 80 adet metnin üniteler içinde birbiri ile bağlantılı olduğu tespit
edilmiştir.

6.    Dil bilgisi konuları ile metinler arasındaki bağlantı açısından
bakıldığında; Orhun dil öğretim setinde 39, Yeni Hitit dil öğretim setinde
24, Gökkuşağı dil öğretim setinde 58 adet ünite içinde metnin dil bilgisi
konusu ile bağlantılı olduğu tespit edilmiştir.

7.    Metinlerin kültürel özellik taşıması açısından bakıldığında;
Orhun dil öğretim setinde 66, Yeni Hitit dil öğretim setinde 21, Gökkuşa¬
ğı dil öğretim setinde 62 adet ünite içinde kültürel özellik tespit edilmiş¬
tir.

8.    Metinlerin kültür aktarımı için yeterliliği açısından bakıldığın¬
da; Orhun dil öğretim setinde 51 unsurun dili ve yapıyı öğretmek yerine
sadece kendi kültürünü dayatmaya yönelik bir yol takip edildiği görül¬
müştür. Yeni Hitit dil öğretim setinde 4, Gökkuşağı dil öğretim setinde 18
adet ünitede genel olarak bağlama uygun olmayan ya da bizim kültürü¬
müze ait olmayan unsurlara yer verilmiştir.

9.    Konuşma bölümünün varlığı açısından bakıldığında; Orhun dil
öğretim setinde 44, Yeni Hitit dil öğretim setinde 24, Gökkuşağı dil öğre¬
tim setinde 80 adet ünite içinde konuşma bölümü tespit edilmiştir.

10.    Yazma bölümünün varlığı açısından bakıldığında; Orhun dil
öğretim setinde 45, Yeni Hitit dil öğretim setinde 24, Gökkuşağı dil öğre¬
tim setinde 80 adet ünite içinde yazma bölümü tespit edilmiştir.

11.    Okuma bölümünün varlığı açısından bakıldığında; Orhun dil
öğretim setinde 45, Yeni Hitit dil öğretim setinde 24, Gökkuşağı dil öğre¬
tim setinde 80 adet ünite içinde okuma bölümü tespit edilmiştir.

12.    Anlama bölümünün varlığı açısından bakıldığında; Orhun dil
öğretim setinde 93, Yeni Hitit dil öğretim setinde 24, Gökkuşağı dil öğre¬
tim setinde 80 adet ünite içinde anlama bölümü tespit edilmiştir.

13.    Metinlere yapı yani uzunluk kısalık açısından bakıldığında;
Orhun dil öğretim setinde 103, Yeni Hitit dil öğretim setinde 24, Gökku¬
şağı dil öğretim setinde 80 adet ünite içinde metinlerin yapı yönünden
uygun olduğu tespit edilmiştir.

14.    Edebî metinlerin kullanımı açısından bakıldığında; Orhun dil
öğretim setinde 68, Yeni Hitit dil öğrenim setinde 3, Gökkuşağı dil öğre¬
tim setinde 9 adet ünite içinde edebî metin tespit edilmiştir.

15.    Kurgulanmış metin açısından bakıldığında Orhun dil öğretim
setinde 47, Yeni Hitit dil öğrenim setinde 24, Gökkuşağı dil öğretim se¬
tinde 71 adet ünite içinde kurgulanmış metin tespit edilmiştir.

16.    Düzeylerine göre uzun ve karmaşık cümlelere yer verilme
açısından bakıldığında Orhun dil öğretim setinde 9, Yeni Hitit dil öğretim
setinde 2 adet uzun ve karmaşık cümle tespit edilmiş, Gökkuşağı dil öğre¬
tim setinde ise bu tür cümlelere rastlanmamıştır.

17.    Öğretici metin açısından bakıldığında; Orhun dil öğretim se¬
tinde 82, Yeni Hitit dil öğrenim setinde 24, Gökkuşağı dil öğrenim setin¬
de 33 adet ünite içinde öğretici metin tespit edilmiştir.

18.    Dünyaca tanınmış veya kültürümüzü aktarabileceğimiz Türk
şahsiyetlere yer verme açısından bakıldığında; Orhun dil öğretim setinde
34, Yeni Hitit dil öğretim setinde 5, Gökkuşağı dil öğretim setinde 7 adet
ünite içinde Türk şahsiyetlere yer verildiği tespit edilmiştir.

19.    Gelenekler açısından bakıldığında; Orhun dil öğretim setinde
30, Yeni Hitit dil öğretim setinde 4, Gökkuşağı dil öğretim setinde 4 adet
ünite içinde geleneklerin verildiği tespit edilmiştir.

20.    Atasözleri ve deyimlere yer verme açısından bakıldığında;
Orhun dil öğretim setinde 65, Yeni Hitit dil öğretim setinde 22, Gökkuşa¬
ğı dil öğretim setinde 44 adet ünite içinde atasözü ve deyim tespit edil¬
miştir.

21. Dil ve anlatımın açık ve anlaşılır olması açısından bakıldığın¬
da; Orhun dil öğretim setinde 103, Yeni Hitit dil öğretim setinde 24,
Gökkuşağı dil öğretim setinde 80 adet ünite içinde yer alan metinlerin dil
ve anlatımın açık ve anlaşılır olduğu tespit edilmiştir.

Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi alanında her kurum çoğun¬
lukla kendi deneyim ve birikimlerinden beslenerek ders araç gereçleri
hazırlanma yolunu tercih etmektedir. Örneklem olarak seçilen üç dil öğ¬
retim setinden yalnızca HİTİT serisinin Avrupa Dil Portfolyosu standart¬
larına uygun olarak hazırlanmış olduğu tespit edilmiştir.

Her üç kitap değerlendirildiğinde kitaplar arasında kültürel unsur¬
larımızdan hangilerinin öncelikli olarak verilmesi ve ne kadar verilmesi
gerektiği konusunda bir ölçütün olmadığı gözlemlenmiştir. Yeni Hitit Dil
Öğretim Setinde günlük yaşamla ilgili kültürel unsurlara pek fazla yer
verilmemiş, yer alan kültürel unsurların da atasözleri ve deyimlerle sınır¬
landırıldığı görülmüştür. Türk cumhuriyetleri ve akraba topluluklar için
hazırlanması sebebiyle ortak değerleri vurgulamak adına gelenekler ko¬
nusuna Yeni Hitit Dil Öğretim Setine göre daha fazla yer veren Orhun
Dil Öğretim Setinde ise etkinliklerin çok sınırlı tutulduğu, özgün etkinlik¬
lere yer verilmediği ve ortak değerlerimizden ziyade bize özgü değerlere
yer verildiği tespit edilmiştir. Edebî metinler ve öğretici metinlerin kulla¬
nımı açısından Orhun dil öğretim setinin diğer setlerle aralarında anlamlı
bir fark vardır. Metinlerin yapısı itibariyle karmaşık cümlelere yer ver¬
meme noktasında Hitit ve Gökkuşağı dil öğretim setinin Türkçenin ya¬
bancı dil olarak öğretimi açısından gereken nitelikleri taşıdığı görülmüş¬
tür.

Öneriler

1.    Yabancı dil olarak Türkiye Türkçesi öğretiminde kültürlerarası
yaklaşımdan hareketle kullanacağımız metinlerin kültür aktarımı açısın¬
dan dikkatli bir şekilde incelenmesi ve aktarılacak kültürel unsurların
titizlikle seçilmesi gerekmektedir.

2.    Kültür aktarımı yapmak adına bütün kültürel unsurların veril¬
mesi daha doğrusu günümüzde işlevine az rastlanan kültürel unsurların ya
da kendi içinde bile çelişen kültürel unsurların verilmesi yabancıların da
çelişkiye düşmesine neden olacağından metinlere konulacak kültürel
unsurların günümüz şartlarında olmasına dikkat edilmelidir.

3.    Kültür aktarımı yaparken bağlama uygun olmasına, kültürü öğ¬
reterek anlaşmayı sağlamanın amaç edinilmesine dikkat edilmelidir.

4.    Metinler öğrenciye vermek istediğimiz bilgilerin, değerlerin
bulunduğu yerlerdir. Özellikle yabancı dil olarak Türkiye Türkçesi öğre¬
tirken seçeceğimiz metinler hem kültürümüzü yansıtmalı hem de bu öğ¬
rencilere vermek istediğimiz bilgileri içermelidir.

5.    Yaşayış ve günlük hayat ile ilgili unsurlar aktarılırken kültürel
unsurların da verilmesine dikkat edilmelidir. Bu unsurları; karşılaşmalar,
selamlaşmalar ve tanıştırmalar ile ilgili unsurlar; kişilerin sohbetleri esna¬
sında kullandıkları yaşa, yakınlığa ve toplum içindeki statüsüne bağlı
yaklaşımlar ile ilgili unsurlar, yemekler ve içecekler ile ilgili unsurlar,
aile içinde gerçekleşen yaşam ile ilgili unsurlar, yaşanılan yer ile ilgili
unsurlar, komşuluk ilişkileri ile ilgili unsurlar, şehir ve kırsal kesim ara¬
sındaki yaşayış farklılıkları ile ilgili unsurlar, giyim ile ilgili unsurlar,
çalışma ve çalışma ortamları ile ilgi unsurlar, siyaset ile ilgili unsurlar,
randevular ile ilgili unsurlar, eğitim ve eğitim ortamları ile öğrenme or¬
tamları ile ilgili unsurlar, oynanan oyunlar ile ilgili unsurlar, dinlenen
müzikler ile ilgili unsurlar, din ile ilgili yaşanmışlıklar ile ilgili unsurlar,
bayramlar, kutlama ve anma günleri ile ilgili unsurlar, evlenme ve ölüm
ile ilgili unsurlar, evlere yapılan davetler ile ilgili unsurlar, sağlık ve te¬
daviler ile ilgili unsurlar, temizlik ile ilgili unsurlar, tepkileri dile getirme
yöntemleri, toplum içinde anlatılan hikâye, masal, efsane ile ilgili unsur¬
lar, günlük hayatta kullanılan atasözleri ve deyimler ile ilgili unsurlar,
günlük hayatta duyguları ifade etmek veya bir durumu anlatmak için
kullanılan jest ve mimikler ile ilgili unsurlar şeklinde sıralayabiliriz. Yu¬
karıdaki unsurlar bize özgü hâlleriyle metinlerde işlenmelidir.

6.    Öğrencilere hedef dili öğrenirken yapılabileceği hatalar ve bu
hataların hedef kültürde yaratacağı etkiler ile bu unsurların uygulanışı
esnasında söylenmemesi gereken sözcükler hakkında, bilgiler veren me¬
tinler oluşturulmalıdır.

7.    Yabancı dil olarak Türkiye Türkçesi öğretimi esnasında dikkat¬
leri çekebilecek kültürel öğelerin başında sanat ve sanat eserleri gelir.
Bizdeki ahşap oymacılığı, ebru, minyatür gibi sanatları anlatan metinler
hazırlanmalıdır.

KAYNAKÇA

AKARSU, Bedia (1998), Wilhelm von Humboldt’da Dil-Kültür Bağlantısı, İnkı¬
lâp Kitapevi, İstanbul.

AKSAN, Doğan (2000), Her Yönüyle Dil, TDK Yay., Ankara.

AKTAŞ, Tahsin (2004), “Yabancı Dil Öğretiminde İletişimsel Yeti”, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (12): 45-57.

AKTAŞ, Tahsin (2007), “Yabancı Dil Öğretiminde Kültürlerarası Yaklaşım”,
Türkiye’de Yabancı Dil Eğitimi Ulusal Kongresi, Ankara.

ASLAN, Yasin (2007), “Yabancı Dil Eğitiminde Dikkat Edilmesi Gereken
Noktalar”. Türkiye’de Yabancı Dil Eğitimi Ulusal Kongresi, Ankara.

BAYMUR, Fuat (1959), Türkçe Öğretimi, İnkılâp Kitap Evi, İstanbul.

DEMİRCAN, Ömer (1990), Yabancı-Dil Öğretim Yöntemleri, Can Ofset, İstan¬
bul.

GÖKMEN, M. Ertan (2005), “Yabancı Dil Öğretiminde Kültürlerarası İletişim-
sel Edinç”, Dil Dergisi, (128), Nisan Mayıs Haziran 69-78.

GÜR, Hakan (1995b), “Dil Öğretim Yöntemleri (3): 1.İşitsel-Görsel Yöntem, 2.
Bilişsel Yöntem, 3. Seçmeci Yöntem”. Dil Dergisi (35): Eylül 74.

KAFESOĞLU, İbrahim (1993), Türk Mili Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul.

KAPLAN, Mehmet (2002), Kültür ve Dil, Dergâh Yay., İstanbul.

KOÇ, Nurettin (1988), “Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi”, Türk Dilinin
Öğretimi Toplantısı (1986) Bildirileri, Ankara, s. 241-247.

KURT, Cemil-NURŞEN, Aygün-LEBLEBİCİ, Elif-COŞKUN, Özden (2009),
Yeni Hitit Dil Öğrenim Seti I/II/III, AÜ TÖMER Yay., Ankara.

ÖZBAY, Murat-TEMİZYÜREK, Fahri (2004), Orhun Dil Öğretim Seti I/II/III/
TİKA Yay., Ankara.

ÖZÜNLÜ, Ünal (1983), "Yabancı Dil Öğretiminde Yazınsal Metinlerin Yeri ve
Kullanılması". Türk Dili, Dil Öğretimi Özel Sayısı, (379-380): Temmuz-
Ağustos, 184.

ÖZTÜRK, Tuncay-AKÇAY, Sezgin-YİĞİT, Abdullah vd. (2009), Gökkuşağı
Dil Öğretim Seti I/II/III/IV/V, Dilset Yay., İstanbul.

PEHLİVAN, Filiz (2007), Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Kültürlera¬
rası Etkileşim Odaklı Yaklaşım Uyarınca Metin Çalışmaları, (İÜ. Sosyal
Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.

MEB. Eğitim Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı (2005), Türkiye
Türkçesi Öğretim Programı.

UYGUR, Nermi (1996), Kültür Kuramı, Yapı Kredi Yay., İstanbul.

UYGUR, Nermi (2001), Dilin Gücü, Yapı Kredi Yay., İstanbul.

ÜLKER, Nilüfer (2007), Hitit Ders Kitapları Örneğinde Yabancı Dil Olarak
Türkçe Öğretiminde Kültür Aktarımı Sürecine Çözümleyici ve Değerlen¬
dirici Bir Bakış, (İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi), İstanbul.

Ziya Gökalp, (2003), Türkçülüğün Esasları, Kumsaati Yay., İstanbul.