Asıl adı Mehmed Said olan Hâlet
Efendi, Sultan II. Mahmud’a yakınlığıyla bilinen, Paris elçiliği
de yapmış bir devlet adamıdır. Diğer birçok şairimize göre daha
yakın zamanda yaşamış olması ve yöneticiliği nedeniyle hakkında
pek çok bilgi bulunmaktadır. Kaynaklar, Hâlet Efendi’nin kurnaz,
bencil, acımasız bir yönetici olduğundan söz ederler. Bu
çalışmanın konusu ise Hâlet Efendi Divançesi’nin dil ve edebiyat
açısından incelenip değerlendirilmesidir.
Bu çalışma, başlıca üç bölümden oluşmakta, fakat
dizin, sözlük, tıpkıbasım gibi üç kısmı daha bulunmaktadır.
Giriş diyebileceğimiz birinci bölümde şairin hayatı, edebi
kişiliği ve eserleri; inceleme diyebileceğimiz ikinci
bölümde şiirlerin vezin, kafiye, dil ve anlatım bakımından
değerlendirilmesi ve üçüncü bölümde Divançe’nin
transkripsiyonlu metni yer almakta, hemen arkasından elde edilen
bilgilerin değerlendirildiği Sonuç kısmı gelmektedir.
Özel Adlar Sözlüğü ve Dizini
başlığını taşıyan kısımda bilhassa şiirlerde adları geçen Ahmed
Şakir Efendi, Ebu Bekir Paşa gibi tarihí ve siyasí kimliği
bulunan kişiler kaynaklardan yararlanılarak tanıtılmıştır.
Çalışmamız esnasında metni daha iyi anlayabilmek için
oluşturduğumuz daha çok Arapça, Farsça kaynaklı sözcüklerin
bulunduğu sözlük, bu çalışmanın yayımı aşamasında
okuyucuya da kolaylık sağlayacağı düşüncesiyle kitabın sonuna
yerleştirildi. Ayrıca gerektiğinde karşılaştırma yapılabilmesi
amacıyla Divançe’nin müellif nüshasının fotoğrafları çalışmanın
sonuna eklendi.
Şefik Efendi eseri her ne kadar 1842’de Halife
Abdülmecid’in himayesinde Divan-ı Hâlet Efendi adıyla
yayımlamışsa da eserin başındaki kasidesinde ve sonundaki tarih
kıt’asında divançe sözcüğünü kullanmaktadır. Hatta matbu
nüshanın sonundaki Ziver Bey’in tarih kıt’asında da divançe
sözcüğü geçmektedir. Biz de 30 gazel, 2 kaside birkaç kıt’a,
beyit ve musammattan oluşan bu esere divançe denilmesinin daha
uygun olacağını düşünerek çalışmamıza Hâlet Efendi Divançesi
adını verdik.
Kısaca söylemek gerekirse bu çalışmada
Divançe’nin matbu nüshasıyla müellif nüshası karşılaştırılarak
tenkitli bir metin oluşturuldu. Elde edilen metin edebí yönden
incelenerek Türk edebiyatı ve tarihi açısından değerlendirilmeye
çalışıldı. Böylece elimizdeki bu çalışma ortaya çıktı.
Yayımlanmasıyla tamamlandığını düşünmediğimiz bu çalışmanın
kuşkusuz pek çok eksiği olacağını tahmin ediyoruz. Bu nedenle
yapılacak eleştiri ve uyarıların çalışmamıza bir katkı olacağını
düşünüyoruz.
Bu çalışmanın hazırlanması sırasında ilgi ve
yardımını gördüğüm hocam Prof. Dr. Mine Mengi başta olmak üzere
bilgi ve düşüncelerinden yararlandığım meslektaşlarıma ve
Süleymaniye Kütüphanesi’ndeki çalışmalarım sırasında her zaman
yardımcı olan Kütüphane Müdürü Sayın Nevzat Kaya’ya teşekkür
ederim.
23 Nisan 2005 Balcalı-ADANA
İ. Çetin Derdiyok
