Biz, bu bildirimizde Adana ve çevresi tanımının kapsamında Adana, Mersin ve Antakya' yi ele aldık. Türbe tespitinde ise Diyanet İşleri Başkanlığı' nm arşiv bilgilerini esas aldık. Bu arşivde ismi zikredilen türbeler, gerçektekilerin muhtemelen onda biri kadardır. Bunu biliyoruz. Ele alacağımız Türbeler Adana' dan l, Antakya (Hatay)dan 23 ve Mersin (İçel) den 21 adettir. Bunlar; Adana-Seyhan' dan Çobandede, Antakya'dan, Habibi Neccar, Şeyh Ahmet Kuseyri, Şeyh Abdurrahim, Uzun Arap, Şeyh Halil, Şeyh Habeş, Tokaçlı, Miktad, Şeyh Dip (Kurt Hoca), Mugurebin Ziyareti, Şeyh Sevvah, Şeyh Salih, Şeyh Ahmet, Kubbe Dede, Ebu Yezidi Bestami, Caferi Tayyar, Hıdır, Canı Daya, Şeyh Ali Mağrif, Şeyh Yusuf Reyhani, Şeyh Yusuf Elgarip, Kuzma Dini Yanus, Şeyh Muhammed El Mihrabi, İçel'den; Hz.Miktad, H.Bahettin, Paşa, Şeyh S.Alaaddin Ali Semerkendi, Bozca Şıh, Şeyh Ömer Çeçelan, Hanifi Hayfa Dede, Şeyh Ese, Şeyh Yakup, Şeyh Süleyman, Türbe, Türbe, Danıya (a.s.) Ulu Cami Yatın, Fatihi Felahoğlu Muhammed Nurettin, San Şıh, Arıklı Ziyaret, Altınkum Yalman, Mukaddem Dede, Tevekkel Sultan' dır. Böylece 45 türbe hakkında kısa açıklamalar yapacağım. Bu açıklamalarımda; türbenin bulunduğu adresi verirken il, ilçe, kasaba, köy, mahallesini, türbelerde yatan şahıs veya şahıslann kimliğini, türbeyi kimin ne zaman yaptırdığım, var ise türbenin mimari özelliğini türbenin müştemilatında bulunan malzemenin neler olduğunu, türbenin ziyaret amacını ve ziyaret esnasında neler yapıldığını, türbe ile ilgili rivayet ve efsanelerin neler olduğunu türbenin bakımını kimlerin yaptığını, türbenin yılda kaç kişi tarafından ziyaret

edildiği gibi hususlar vardır.

Bu bildirimiz, hazırlığına başladığımız "Anadolu Türk Halk Kültürü İtibariyle Geçmişten Günümüze Türbelerimiz" isimli 2-3 ciltlik kapsamlı çalışmanın bir parçasıdır.

METİN:

Çobandede: Adana'nın Seyhan ilçesinin Karşıklar köyündedir. Türbe' nin Çobandede' ye ait olduğu ifade edilmektedir. 1985 yılında Ayşe Ökmen isimli bir şahıs tarafından yaptırılmıştır. Türbenin mimari özelliği yoktur. Betonarma bir yapıdır. Abdest alınacak bir yeri ve tuvaleti de vardır. Ziyaretçilerin ibadet ve dua yaparak bazı hastalıklardan kurtulmak için şifa aramaya geldikleri bilinmektedir. Çobandede' nin Yedi Kardeş oldukları diğer altı kardeşinin de çeşitli yerlerde türbelerinin bulunduğu söylenmektedir. Türbenin bakımını türbeyi yaptıranlar sürdürmektedirler. Türbeyi yılda 3-4.000 kişi ziyaret etmektedir.

Habibi Neccar Türbesi

Hatay ile Antakya ilçesinde H.Neccar Camii müştemilatındandır. Türbede Habibi Neccar ve arkadaşları yatmaktadır. Türbeyi kimin yaptırdığı bilinmemektedir. Selçuklu mimari sitilinde bir binadır. Türbe bir odadan müteşekkildir. Ziyaretçiler Zat-ı Aliye hörmeten 2 rekat namaz kılar ve ruhuna fatiha okurlar. Türbenin bakımı Vakıflar Genel Müdürlüğünce yapılmaktadır. Yıllık ziyaretçi sayısı 10.000 civarındadır.

(Sultan): Evliya hiyerarşisinde en yüksek mertebe, kendi başına hareket etme yetkili olan iktidar sahibi kimse, Makam-i Mahmud ehli Gönül Sultanı, gönüllerin sevgilisi, Gönüllerde makam edinmiş kimse, (Güngör, Tasavvuf Sohbetleri, Ayvalık 1998-Basümamış)

(Çobanlık): Halk sufizminde çobanlık bir itibar mevkiidir. Hz. Musa ve bir çok Peygamber ve ulu kişiler, kısa veya uzun süre çobanlık yapmışlardır. İnsanları koruyucu, yönlendirici eğitici bir mesajı vardır.

(Dede): Mevlevilikte, Şeyh Yardımcısı, çok kere "Dede" mevki olarak Baba' dan üst mertebe olarak bilinmesine rağmen en üst mertebe "Baba" olarak bilinir. "Dede Baba" ise ikisi arasında bir mevkiidir.

(Yedi Kardeşler): Yedisi de ulu kişi olan kardeşler, Anadolunun bir çok yerinde ve Türk Dünyasının muhtelif yerlerinde vardır. Muhtemelen "Yediler" le ilgilidir.

Şeyh Ahmet Kuseyri;

Hatay ili Antakya ilçesi Şenköy' dedir. Türbe şifa umularak ziyaret edilmektedir. Yılda 500 kişi tarafından ziyaret edilmektedir.

Şeyh Abdurrahman (Ötmen Dede) Türbesi

Hatay ili Altınözü ilçesi, Seferli köyündedir. Türbenin kimin tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Yapının herhangi bir mimari özelliği yoktur. Türbe, terk edilmiş bir arazidedir. Türbeye bazı geceler nur veya ışık inip çıktığı iddia olunmaktadır. Bakımını köy halkı yapmaktadır. 100 civarında ziyaretçisi vardır.

Uzun Arap-Uzun Ahmet (Tavil) Türbesi

Hatay-Altınözü ilçesi, Kılıçtutan Köyü Meviç çiftliğindedir. Türbeyi 1970'li yıllarda köyden bir vatandaş yaptırmıştır. Türbe alevi inançlı vatandaşların özel önem verdikleri bir ziyaret yeridir. Mimari özelliği olmayan 10 metre uzunluğunda bir metre yüksekliğinde ve eninde betonarma bir mezardır. Civarı ağaçlık ve mezarlıktır. Türbe belirli bir amaçla ziyaret edilmemektedir. Türbeyi civar köylerden vatandaşlar koruyup onarmaktadır. Yılda 100 kişi kadar ziyaretçisi vardır.

(IŞIK): Yatırlardan yukarıya doğru nur sütunu çıkar. Bunların renkleri vardır. Su 7 renkten önemli olan beyaz ve tek renk olandır. Bu ışığın almasına fütuhat indi denir. Veya "su verildi" tabir edilir. Buna "Habli Metin-i İlahi" de denir. Evliyanın mertebesi büyüdükçe sütun genişler. O ışık sütununun bulunduğu hattan kuş v.s. de geçemez. Evliyanın ışığının etrafından dönerler. Bu bir nevi tavaftır. Kuşlar dönerken ağlaşır yakarışta bulunurlar. Kuşlar su içerken de yukarıya bakar hamd ederler. Gagalarını toprağa sürerler. Bu onların ibadetidir. Leylek besmele çeker. Hadiste her kuşun zikri ayrı denilmektedir. Baykuşun ötüşünde 8 ayrı ayetin sırrı vardır. Hiç bir kuş kabeye pislemez. Bir leyleğin etrafında döndüğü yerde ya bir evliya veya kutsal bir mekan evliyaların toplantı yeri veya makamları vardır. Bazen de cinler ışık gösterirler.

Allah bir kulunu sevdimi; İlkin meyil, sonra heves, sonra hava, sonra hubb, sonra muhabbed, sonra mevedded-müveddet, sonra goran, sonra aşkla helak eder, böyle kişi, Rab olmuş olur, mealinde hadis vardır. (Sebahattin GÜNGÖR, Tasavvuf metinleri, Burhaniye 1989) Türk halk inançlarında ışık konusunda bak. Yaşar KALAFAT, "Geçmişten Günümüze Halk İnançlarımızda (Işık)", Milli Folklar, Ekim 1994S.21 .Sh.25-30

Şeyh Halil Türbesi ; Hatay ili Altınözü ilçesi Korkalesi köyündedir. Yaptıranı bilinmeyen basit bir betonarme kulübedir. Etrafında Ulu Ağaçlar vardır. Türbeyi adağı olanlar ziyaret eder, kurban keserler. Türbenin etrafındaki ağaç ve tasların kutsiyetine inanılır, onlara dokunulmaz. Bakımını köylüler yaparlar. Yıllık 100 civarında ziyaretçisi vardır.

Şeyh Habeş Türbesi : Hatay' ın Altınözü ilçesi Günvuran köyü Gözecik çiftliği yakınındadır. Yaptıranı bilinmeyen türbe basit duvarla çevrili bir kulübenin içerisindedir. Etrafında Ulu Ağaçlar vardır. Burası, ağrı sızı ve diğer hastalıklar için ziyaret edilir. Türbeye köy halkı bakmaktadır. Yılda 100 kişi civarında ziyaretçisi olmaktadır.

Tokaclı Köyü Türbesi : Hatay' ın Altinözu ilçesi Tokaclı köyündedir. Türbe 1970 yılında Hıristiyan vatandaşlar tarafından yapılmıştır. Basit bir kulübeden ibarettir. Civarı tarla ve ormanlıktır. Hıristiyanlarca kutsal kabul edilen bir mekandır. Bakım ve onarımını Hıristiyan vatandaşlar yapmaktadırlar. Yılda 100 civarında ziyaretçisi olmaktadır.

Mikdat Türbesi : Hatay' ın Altınözü ilçesi Akdarı köyündedir. Burası j Mikdat bin Esved' in makamı olarak bilinir. Daha ziyade alevi inançlı ' Müslüman vatandaşlar ziyaret ederler. Kimin tarafından yapıldığı bilinmeyen basit bir mezar ve ihate duvarından ibarettir. Civannda ulu ağaçlar ve birkaç mezar vardır. Kendisi ile ilgili efsaneler vardır. Bakımı köylüler tarafından yapılmakta, yaz aylarında bilhassa Cumartesi-Pazar günleri ziyaret edilmektedir. Ziyaret münasebeti ile piknik de yapılmaktadır. Yıllık ziyaretçi sayısı 250 civarındadır.

(Uzun Mezar): Uzun mezarlar eski Türk inanç mimarisinin bir mahsulü olup, uzunluğu nispetinde, yatan zatın manevi itibarına işaret eder. Bu tür mezarları Türkiye ve Türk Dünyasının sair yerlerinde de görüyoruz.

(Ulu Ağaçlar): Eski Türk İnanç sistemindeki Ağaç Kültü ile ilgilidir.

(Adak-Kurban): Bu konuda bak; Yaşar KALAFAT "Orta Toroslar Karşılaştırman Halk İnançlarında (Adak) TDT Dergisi, Nisan 1998, S. 136.

Sh.21-24

(Taş):Eski Türk İnanç Sistemindeki Taş Kültü ile ilgilidir.

(Hıristiyan Ululan) : Anadolu Muhammadiyata açılmadan evvelki bir kısım ulu kişiler İslam Türk inanç sisteminde halk tarafından benimsenmiştir.

Şeyh Dip (Kurt Hoca) : Hatay ili Altınözü ilçesi Tokdemir köyünde bir tepenin üzerindedir. Etrafı büyük ağaçlarla çevrili uzun bir mezardır. Burası çocuğu olmayanlar tarafından ziyaret edilmektedir. Bakımı yapılmayan, ziyaretçisinin miktarı bilinmeyen bir türbedir.

Mugire Bin Şube Türbesi Hatay' ın Altınözü ilçesi Ziyaret nin makamı olarak bilinir. Türbe,

köyündedir. Burası Mugire bin Şube gecekondu biçiminde bir oda içerisindedir. Üzerinde sandukası vardır. Burasını ziyaret etmek suretiyle kör olanların gözlerinin açıldığına, yitiği olanların yitiklerini bulduklarına, çocuğu olmayanların çocuklarının olduğuna, buranın sara ve diğer hastalıkların tedavisine iyi geldiğine inanılmaktadır. Bakımı köylü tarafından yapılan türbenin, yıllık 100 civarında ziyaretçisi vardır.

Şeyh Abdullah Sevvah Türbesi : Hatay' m Altınözü ilçesi Keskincik köyündedir. Türbe basit bir kulübe içindedir. Etrafında ulu ağaçlar vardır. Burası ruhi sıkıntı ve rahatsızlıklar için ziyaret edilir. Şeyh Abdullah Sevvah' m tayyi zaman ve tayyi mekan yaparak hacca gitmiş olduğu rivayet olunmaktadır. Bakımının köy halkı tarafından yapıldığı türbenin yıllık ziyaretçi sayısı 30 civarındadır.

Şeyh SALiH ; Hatay' in Altınözü ilçesi Hacıpaşa kasabasındadır. Türbe mimari itibariyle basit bir kulübedir. Civarında büyük ağaçlar ve mezar kalıntıları vardır. Sağlığında altınını kaybeden bir gelinin altınının bir ineğin karnında olduğunu bilmiştir. Daha ziyade gelinler tarafından ziyaret edilir. Bazı mübarek gecelerde kabrine nur indiği ifade edilmektedir. Türbesi bakımsızdır. Yılda 30 kişi tarafından ziyaret edilmektedir.

(Piknik Yeri): Piknik yerleri, coşkun akan sular ve su göze başlarıdırlar. "Almalı Yer" olarak kabul edilmişlerdir. Buralarda yapılan duaların kabul olacağına inanılır. "Mezar Aktarma" ve "Ölü Bayramı" ile Şaban toyları böyle yerlerde yapılır.

(Tepe) : Eski Türk inanç sisteminde kutsal mevkidir.

(Makam) : Yatırım mezarı olmamakla beraber onunla ilgili bir yer olup manevi itibari vardır.

Şeyh Ahmet Türbesi

Hatay'ın Altınözü ilçesi Sivrikova köyündedir. Türbe Tokdemir köyünden bir zat tarafından yaptırılmıştır. Türbenin mimarisi basit bir kulübe şeklindedir. Civarı ulu ağaçlarla kaplıdır. Türbeyi çocuğu olmayan aileler ziyaret etmektedirler. Türbeyi çocuğu olmayan ziyaret sonucu çocuğu olan bir zat yaptırmıştır. Yılda 30 kişi civarında ziyaretçisi olmaktadır.

Kubbe Dede Türbesi ; Hatay' in Dörtyol ilçesi Payas kasabası Kale camii mahallesindedir. Türbede Ahmet Dede yatmaktadır. Ahmet Dede^{1 nin Azhar Dede ve Mehmet Dede diye iki kardeşi vardır. Mehmet Dede1 nin türbesi Göktepe Yaylasında ve Azhar Dede' nin türbesi ise Göktepe civarındadır. Memluk Türkleri zamanında yapılan türbe bir tepenin üzerindedir. Mimarisi doğudan batıya 7x6 m. Dikdörtgen şeklinde taş yapıdır. Kubbesi tuğla ile örgülüdür. Kuzeye açılan bir kapı ve dört yöne penceresi vardır. Kapısı sürekli kapalı olduğu için ziyaretçiler kapıda dua ederler. Bakımı çevrenin hayır severleri tarafından yapılmaktadır. Yılda 4-5 bin kişi tarafından ziyaret edilir.}

(Tayyi Mekan) : Vushat-ı Visal' de birinci mertebeyi yakalayan Adem oluyor ve bu toprağa tekabül ediyor. Bu mertebeler 28. kadar olmaktadır. İfna-ı vücut olunca, vücut ışığa dönüşüyor. Bu ölmeden evvel ölme olayıdır. İfna-ı vücut olan kimse hacda olmak ister ise hacda olabilir. Allah onu, bir olan ruha rağmen vücutlar halinde yaratıyor. Bunlardan her biri aynı anda bir çok yerde bu arada hacda da olabiliyor. Tarikatlarda 7 tür ifna-ı vücut olunur. Mürşid-i Kamil' e rastlanır ise 4x7=28'e çıkar. Tayyi mekan' m 3 ayrı tezahür şekli

vardır.

(Tayyi Zaman): Bir veli Tayyi zaman ise, o veli aynı anda geçmişte ve gelecekte de olabilir, buna "Zaman Kesilmek" denir. İstanbul' un fethinden evvel fethinin bilinmesi, Ankara'nın başkent olacağının bilinmesi gibi

(Üç Kardeşler) : Türkiye ve Türk Dünyasının sair yerlerinde görülmektedir. Tasavvufdaki üçlerle ilgili olabilirler.

Eba Yezid-i Bestami Türbesi : Hatay' m Kırıkhan ilçesi Alaybeyli köyündendir. Türbede; Tayfur El-Bestami Hz, Çobanı Muhammed Sadi Baba, Türbeyi yaptıran Mürseloğlu Mustafa Şevki Paşada yatmaktadır. Türbeyi Hatay Cumhurbaşkanı Tayfun Sökmen^{1 in babası M.Ş.Paşa H. 1308 de yaptırmıştır. Türbenin mimari özelliği Osmanlı tarzındadır. İç kısmı kantarma dış duvarları}  kesme taştan betonarmedir. Türbenin müştemilatında l Şadırvan, 6 tuvalet ve l lojman vardır. Türbe "Allah rızası için, türbede bulunan zatın yüzü suyu hürmetine dua ve niyazda bulunmak, iki rekat namaz kılıp dua etmek için" ziyaret edilir. Türbede Kur' an okunur, tespih, zikir edilerek mübarek gün ve geceler ihya edilir, mevlitler okunup hatim indirilir, dualar edilir. Allah rızası için yapılan her türlü duaların kabul edileceği inancı vardır. Bakımı Sökmen ailesi tarafından yapılmaktadır. Yılda 5.000 kişi tarafından ziyaret edilmektedir.

Caferi Tayyer Türbesi : Hatay ili Samandağ ilçesi, Tekebaşı Belediye sınırlarındadır. Mezarın etrafında duvarla çevreli bir piknik yeri vardır. Halk veli bir kimse olduğuna inanmaktadır. Yılda 30 ziyaretçisi vardır.

Hıdır Türbesi : Hatay ili Samandağ ilçesi Merkez Deniz Sitesi' ndedir. Burada Hızır ile Musa Peygamberin buluştuğuna inanılmaktadır. Bu türbeyi alevi inançlı bir Müslüman vatandaşın yaptırdığı ifade edilmektedir. İç mekanı olan üstü kubbeli ve etrafı yuvarlak duvarla çevrili beton bir binadır. Kıble tarafında mihrabı, para kasası, Kelam-ı Kadim dolapları ve ayakkabılıkları vardır. George adında bir Hıristiyan din görevlisinin irşat yaparken burada şehit olduğu ifade edilmektedir. Her yıl 23 Nisan' da bu türbede anma törenleri yapılmaktadır. Müslüman ve Hıristiyan halk dualarının burada kabul olacağına inanmaktadır. Hızır Aleyhisselam ve Musa Aleyhisselam gibi zatlar ruhaniyetinden feyiz bekledikleri ve istimdat ettikleri, ayrıca yaya ve araba ile etrafında tavaf edilircesine birkaç defa dönüldüğü bilinmektedir. Burası Kuran-ı Kerim' de geçen Musa Peygamber ile Hıdır Aleyhisselam'in kıssalarında geçen Menal Bahreyn olarak geçen yer olduğu kabul edilir. İç duvarlardaki mermerlerin üzerine bazı ayetler yazılıdır. Bakımı Müslüman cemaatten alevi Şeh Sair Dönmez tarafından yapılmaktadır. Yılda 15-20 bin ziyaretçisi vardır.

(Hıdır) : Hızır eşanlamlı olup, yeşil karşılığında kullanılır. Hızır (a.s)'ın ayağının bastığı her yerin yeşermesinden bu anlamı almıştır. Hızır'ın asıl adı; Bukya bin Merkan' dır. Arapça (z) zal ve (d) dal harflerinin benzerliği sonucu karıştırılmaktadır. Hıdırlık, yeşil yer, kutlu olan, bereketli yer, Almalı yer karşılığıdır. Hızır (a.s.) ile Musa (a.s.)'ın karşılaşmaları olayını anlatan orijinal metinler arşivimizdedir. Geniş bilgi için bak. (S.Güngör, a.g.e.)

Caru Day-a Türbesi Hatay' ın Samandağ ilçesi Çiğdere mahallesindedir. Türbede, Şeyh Muhammed Caru Day-a yatmaktadır. Türbe küçük bir kümbet şeklindedir. Salih bir insan olduğu sebebiyle ziyaret edildiği ifade edilmektedir. Kendisinden bazı kerametlerin zuhur ettiği ifade edilmektedir. Bakımı mahalle halkı tarafından yapılan türbenin yıllık ziyaretçi sayısı 30 civarındadır.

Şeyh Ali Magrip Türbesi ; Hatay' in Samandağı ilçesi Megaracık Beldesindedir. Türbede Şeyh Ali Magrip ve Şeyh Veddah yatmaktadır. Türbe harabe halindedir. Çok sayıda keramet ve Burhan gösterdiği rivayet edilir. Salih insanlar olarak kabul edilip ziyaret edilmektedirler. Yılda 30 kadar ziyaretçisi vardır.

Şeyh Yusuf Reyhani Türbesi : Hatay' in Samandağı ilçesi Çiğdede mahallesindedir. Türbe, küçük bir kümbet taş ve beton yapıdır. İyi biri olduğu için ziyaret edilmektedir. Bakımını komşuları yapmaktadır. Yılda 10.000 civarında ziyaretçisi vardır.

Sah Yusuf El Garip Türbesi : Hatay' in Samandağı ilçesindedir. Komşu l an tarafından bakımı yapılan Şah Yusuf El Garip' in Asi Nehri'nin mecrasına yön verdiğine inanılır. Bu kerameti nedeniyle ziyaret edilir. Yıllık ziyaretçi sayısı 5.000 civarındadır.

Kuzma Pim Yanus Türbesi : Hatay' m Samandağ ilçesi Mızraklı köyündedir. Burası adı geçen iki Hıristiyan din adamına aittir. Beton küçük bir bina olan türbenin Mahmut isimli bir şahıs tarafından bakımı yapılmaktadır. Rivayete göre bu iki kardeş Harran Üniversitesine Mezopotamya'dan tahsil için gelmiş iki Hıristiyan misyoneri iken Roma İmparatoru Deklyenus tarafından idam edilmişlerdir. Burada şifa bulmak için adak kurban kesilir. Türbeyi Şeh Mahmut Kum yaptırmış olup, yılda 5-10.000 kişi tarafından ziyaret edilmektedir.

(Keramet) : Mucize (Allah 'm izni ile gösterilen, verilen en yüksek) den önce Hikmet' den sonra gelir. Keramet ehli, diğer insanlara nazaran, Allah lütfü olan, üstünlüğü olan kimse, en büyük keramet şiirdir. Hikmet sırları bilen kimsedir. Ağustos böceğinin çok sıcak havalarda öterek, Allah'a havaların çok sıcak olduğu konusunda yakarması, sümüklü böceklerin çok sıcak havalarda duvarlardan yukarıya tırmanarak duyabilenlerin yüreklerini parçalayan sesler çıkararak yakarmaları, Baykuş' un viranelerde ötüşünde 8 ayetin sırrının olması ayrı ayrı Allah'ın hikmetidirler. (Sebahattin Güngör, a.g.e.)

Şeyh Muhammed El Mihrabi Türbesi; Hatay' m Samandağı Nahırlı köyünde bir tepe üzerinde Simon Kalesinin yanında betonarme türbedir. Misafirhanesi de vardır. Rivayete göre Simon kalesinde 12 rahip ve bir başpapaz varmış bunlar, Şeyh Muhammed El Muhrabi' ye iki dinden de sorular sorarlar cevaplarından tatmin olunca hepsi Müslüman olurlar. Bakımı köylüler tarafından yapılan türbenin yıllık ziyaretçi sayısı 4-5.000 civarındadır.

Hz.Mikdat (Halk Arasında Muğdat) Türbesi : İçel merkezde Gazi Mahallesi Hz.Mikdat Bin Esvet Camimin yanındadır. Türbe Mustafa Yavuz isimli bir şahıs tarafından 1985 yılında araştırılmıştır. Türbe mermerle çevrili üzeri betonla örtülü bir mezar şeklindedir. İki dönümlük bir bahçesi ve bakıcı kulübesi vardır. Diyanet İşleri Başkanlığının Mersin'deki görevlileri türbede mum yakılması ağaçlarına çaput bağlamlması gibi uygulamalardan "türbenin amacı dışında kullanıldığı" gerekçesi ile muzdariptirler. Rivayete göre Peygamberimizin sancaktarı olup katıldığı deniz aşın bir savaş sonucu burada şehit olmuştur. Türbenin bakımını Mustafa Yavuz yaptırmakta ve piknik yeri de olan türbeyi yılda 50.000 kişi ziyaret etmektedir.

Hacı Bahattin Türbesi : İçel ili Aydıncık ilçesi Hacıbahattin köyündedir. Hazretin türbesi betonarme olup, çeşitli dilekler için ziyaret edilip adaklar kesilmektedir. Hacı Bahattin, Zeynelabidin ve Şeyh Ömer'in üç kardeşi olup, Karamanoğulları Türk Beyliği döneminde yörede İslâm'ı yaymak için görev alıp büyük hizmetler gördükleri anlatılmaktadır. Aydıncık Belediyesi 'nin bakımını yaptığı türbeyi, yılda 300 kişi ziyaret etmektedir.

Pasa Türbesi İçel ili, Erdemli ilçesi Kumkuyu kasabasmdadır.

Abdullah Paşa'ya ait olan türbe Anadolu Selçukluları zamanında kesme taştan kare şeklinde Horasan mimarı sitilinde yapılmıştır. Burası çeşitli hastalıklarda kurtulmak, çocuk sahibi olmak ve benzeri ihtiyaçlar için ziyaret edilir, ziyaretçiler dilek diler buraya çaput bağlarlar. Burası Selçuklu Türkleri ile Bizans İmparatorluğu arasında çok kanlı savaşların geçtiği Kanlıçay mevkiidir. Türbe, müze tarafından yapılmış olup, yılda 2-3 bin kişi tarafından ziyaret edilmektedir.

(Çaput Bağlamak) : Türbelere adakta bulunurken dileklerin istikametinde nişane olarak bez bağlamaktır. Gök Tengri inanç sistemine uzanan bu uygulama ile yatırın himmetine sığınılmış olunur. Türbe müze tarafından yaptırılmış olup, 2-3 bin kişi tarafından ziyaret edilmektedir.

Şeyh Seyyid Alaeddin Ali Semerkandi Türbesi İçel ili Gülnar ilçesi, Sütlüce (Zeyne) kasabasındadır. Türbede; Şeyh Seyyid Alaeddin Ali Semerkandi, zatın l. Eşi Rukiye türbedarlarına ait dört mezar, müritlerine ait 2 mezar oğlu Zeynelabine ait bir mezar, sır katibi Şeyh Mahmut'a ait bir mezar, zatın kızına ait mezar ve zatın 2. Eşi Cin Padişahı'nın kızına ait mezar vardır. Türbe, kesin olmamakla beraber Karamanoğlu Türk Beyliği döneminde yapılmıştır. Türbenin üzeri ahşap bir çatı ile kaplıdır. Altıgen piramidal çatı ile kaplı olan kesim sadece zata ait olan kesimdir. Duvarları taştandır. Müştemilatında bir Mescit vardır. Burası çeşitli yaraların tedavisi, hastalıklardan kurtulmak, dileklerde bulunmak için ziyaret edilir. Ayrıca sadece bu zatın manevi büyüklüğünden feyz almak için ziyaret edenler vardır. Bu zatın uzun süre bu yörede çobanlık yaptığı, çevresini irşat edip talebe okuttuğu, susuzluk çeken bölgeye asası ile su çıkardığı rivayet edilir. Zatın, Bahrud Ulune isimli bir tefsir eseri vardır. Bakımını belediye yapmakta olup, yılda 10.000 kişi tarafından ziyaret edilmektedir.

Bozca $ıh Türbesi İçel ili Gülnar ilçesi Kuskan kasabasında

Küçükköy mevkiindedir. Rumi 973 yılında Karamanoğlu Mehmet Bey tarafından yaptırıldığı rivayet edilmektedir. Zat'm isminin Mustafa olduğu ifade edilmekte türbedeki diğer 5 mezarda kimlerin yattığı bilinmemektedir. Türbe taştan kare biçiminde yapılmış olup, Selçuklu karakterlidir. 20-25 metre mesafede bir çeşme vardır. Bu zatın manevi büyüklüğünden feyz almak için, köylüler yağmur duasını burada yapmaktadır. Rivayetine göre, Karamanoğlu Mehmet bey Anamur Kalesini almak için giderken bu zat'a uğrar. Bu zat küçük bir tencere ile yaptığı pilav yemeğiyle bütün askeri doyurur. Küçük bir tas arpayla da askerin atlarını doyurur. Aynı miktarda pilav tencerede, arpa da tasta kalır. Karamanoğlu Mehmet Bey'e "Kalemin anahtarı elinizdedir" der. Karamanoğlu Mehmet Bey Kaleyi alır. Halkın bakımını yaptığı türbeyi 200-250 kişi ziyaret etmektedir.

Şeyh YakupTürbesi . İçel ili Gülnar ilçesi Taşoluk köyü, Ayralanı (Güneşli) mahallesindedir. Üzeri kubbeyle örtülüdür. Hürmeten, dilek dilemek, dua etmek amacıyla ziyaret edilmektedir. Bakımı köylüler tarafından yapılan türbenin, yıllık ziyaretçi sayısı 200-300 kişi civarındadır.

Sehy Süleyman Türbesi : İçel ili Gülnar ilçesi Taşoluk köyü Ayralanı (Güneşli) mahallesindedir. Belli bir mimarı özelliği olmayan türbeyi dilek dilemek ve dua etmek amacıyla ziyaret edilmektedir. Türbenin üzeri müteaddit defalar yapıldığı halde üzerinin kapatılmasını istemediği için yıktığı rivayet edilir. Bakımını köylülerin yaptığı türbeyi yılda 200-300 kişi ziyaret etmektedir.

Türbe : içel'in Mut ilçesi Kalp mahallesi Cumhuriyet Meydanı Lalapaşa Camii bahçesindedir. Türbe Karamanoğulları döneminde Lale Paşa tarafından yapılmıştır. Türbe içinde mezarı temsil eden dört tane blok taş lahit vardır. Bunlardan her birisi ayrı tiptedir. Hiç birisinde kitabe yoktur. Piramit kubbeli ve bodrumludur. Caminin yanında yıkılan binanın tekke imareti olduğu bilinmektedir. Bakımı cami görevlileri tarafından yapılmaktadır. Daha ziyade yabancı turistlerle yılda 150 kişi tarafından ziyaret edilmektedir.

Türbe ; İçel'in Mut ilçesi Kale mahallesi Lalapaşa camii bahçesindedir. Türbede: Musa Beybin Hocenti, Alauddin Halil'in oğullan Seyfuttın Süleyman, Ebul Feth Aleuddın zamanında ölen bir kimse olduğuna dair, 1671-1672 yıllarında Mut'a gelen Evliya Çelebi türbeye dair bilgi vermektedir. Karamanoğlu döneminde Lalepaşa tarafından yapılmış kitabesiz

bir türbedir. Türbe 64 m^ taban üzerine sekizgen bir gövde ve sekizgen bir piramit gövde olarak yükselmiştir. İçerisinde bir büyük bir küçük sanduka vardır. Turistler tarafından ziyaret edilmekte ve mum yakıldığı da olmaktadır. Bakımı camii görevlilerince yapılmaktadır. 150 kişi civarında ziyaretçisi vardır.

Daniyal (a.s.) Türbesi : İçel ili Tarsus ilçesi makam camiindedir. Mermer bir kubbesi vardır. Cami içerisindedir. Peygamber Gabri olduğu için ziyaret edilip, ruhuna fatiha okunup dua edilir. Bolluk ve bereket peygamberi ve ilminde meşhur bir zat olarak bilinir. Temizliği cami görevlisi bakım onarım Vakıflar Genel Müdürlüğünce yapılır. Yılda 5.000 kişi civarında ziyaretçisi vardır.

Şeyh Ömer Türbesi : İçel ili Gülnar ilçesi Şeyhömer köyündedir. Köye ismini vermiştir. Şeyh Ömer Sultan'ın türbesi 1233 yılında Karamanoğulları tarafından yaptırılmıştır. Türbe Selçuklu mimari sitilinde kubbeli tek kapılı geometrik pencereli taş yapıdır. Köy mezarlığının içerisindedir. Dilek dilemek ve dua etmek amacıyla ziyaret amacıyla ziyaret edilir. Çeşitli menkıbeleri vardır. Anamur Kalesini tek başına aldığı ve Kale anahtarını Mehmet Ali Paşa'ya takdim ettiği anlatılır. 1974 yılında Kıbrıs Barış Hareketi ve Azerbaycan'ı Rus askerlerinin işgalinde başını kabirden kaldırıp bizzat oralarda savaştığı, türbenin üzerindeki taze kan lekelerinden anlaşıldığı ifade edilmektedir. Buna mümasil başka menkıbeleri de vardır. Bakımı köylüler tarafından yapılan türbenin, yılda yaklaşık 1.000-1.500 ziyaretçisi olmaktadır.

Ceçalan Türbesi : İçel ili, Gülnar ilçesi Delikay köyü Çeçelan mahallesi mezarlığındadır. Mahalleye adını vermiştir. Türbede 3 şahıs yatmakta fakat isimleri bilinmemektedir. Mimari özelliği yoktur. Mezarlık içerisindedir. Yağmur duası ve çeşitli dilekler için bazen de hürmeten ziyaret edilir. Bakımını çiftçilerin yaptığı türbeyi 500-600 kişi ziyaret etmektedir.

Şeyh Ese Türbesi : İçel'in Gülnar ilçesi Işıklı (Tozkovan) köyündedir. Selçuklu Türkleri döneminde yapıldığı ifade edilmektedir. Kesme taştan yapılmış kubbeli bir türbe olup mezarlık içerisindedir. Buraya dilekte bulunmak, bazı hastalıklara şifa aramak, çocuk sahibi olmak hayırlı askerlik görevleri ve dua etmek amacıyla gidilir. Düşmanla savaşırken atının ayaklarından çıkan tozun bir bulut oluşturup düşmanı helak ettiği için bu köye Tozkovan denildiği rivayet edilir. Bakımı köylü tarafından yapılan türbenin yıllık ziyaretçi sayısı 300-500 kişi civarındadır.

Ulu Cami Türbesi : İçel ili Tarsus ilçesi merkez Ulu Cami bitişiğindedir. Burada: Abbasi Halifelerinden Harun Reşid'in oğlu Halife Me'mun'un kabri, Kadiri Farikatı meşayihlerinden Muhammed Hasan Hazretlerinin kabri, Lokman Hekim ve Hz. Şıt'ın makamları bulunmaktadır. Ramazan Oğulları Türk Beyliği tarafından yapılan türbe taş bir bina olup halk buraya dua için gelir ve Lokman Hekim Tabiplerin Piri olarak bilinir. Bakım ve onarımı Vakıflar Genel Müdürlüğü, temizliği ise cami görevlilerince yapılır. Yıllık ziyaretçi sayısı 5.000 civarındadır.

Sarışıh Türbesi : İçel ili, Tarsus ilçesi Çukurbağ köyündedir. Türbede Emir Ali Sarışıh yatmaktadır. Selçuklu dönemi veya daha evveline ait olduğu ifade edilmektedir. Yatır niyetine ziyaret edilen türbenin kubbesi vardır. Bakımını köy muhtarlığı yapmakta olup, 300 civarında ziyaretçisi vardır.

(Menkıbe) : Ulu kişinin, himmet, hidayet ve kerametlerini anlatan manevi mücadelesinin anlatımıdır.

(Yağmur Duası) : Özel duası olan Muhammediyattan evvel de İslâm 'm her safhasında görülen muhtelif uygulama biçimleri ile bilinen bir yakarış ve dileme türüdür. İfade edilmektedir. Yatır niyetine ziyaret edilen türbenin kubbesi vardır. Bakımını köy muhtarlığı yapmakta olup, 300 civarında ziyaretçisi vardır.

Arıklı Ziyareti : İçel ili, Tarsus ilçesi Arıklı köyündedir. Kapısında Şeyh Muhittin Semekandi olduğu yazılır. Tuğla binada namaz kılınacak ve yatacak yerleri vardır. Buraya çocuğu olmayan, hastalar ve evlenmek için eş isteyenler gelirler. Türbenin bulunduğu yerdeki ağaç diplerinden Cuma akşamları bir ışık yükseldiği ve zamanla kaybolduğu ışıkların geldiği yerler kazılınca buralardan kemikler çıktığı ifade edilmektedir. Bakımı köy yönetimince yapılan türbeyi, yılda 3-4.000 kişi ziyaret etmektedir.

Altunkum Yalman Türbesi : İçel ili Silifke ilçesi Altınkum köyündedir. Kimin yattığı bilinmeyen bu türbe betonarmedir. Bir adet banyosu ve 10 kişilik mescidi vardır. Buraya "dermansız dertler" için gelinir şifa bulmak için banyosunda yıkanıp mescidinde namaz kılınır. 1860 yıllarında bu yatıra gelen iki zat burada zikirle vakit geçirirlermiş. Bu esnada çevredeki sığır ve diğer hayvanlar başucuna gelip toplu halde ses çıkarır ağlaşırlarmış. Bu iki kişinin teklifi üzerine yatırın bulunduğu yere türbe yapılmış halk burayı ziyarete başlamıştır. Halkın bakımı ile ilgilendiği yatır daha ziyade Çarşamba günleri ziyaret edilmektedir. Yıllık ziyaretçi sayısı 1.000 kişi civarındadır.

Mukaddem Dede Türbesi ; İçel ili Silifke ilçesi Mukaddem mahallesindedir. Mahalleye ismini vermiştir. Tek katlı bir binadır. İyi dilekler ve dua etmek için ziyaret edilir. Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulunun almış olduğu 15.01.1977 tarih ve A-274 sayılı kararla korama altına alınmıştır. Bakımı Vakıflar Genel Müdürlüğünce yapılmaktadır. Yılda 3.500 ziyaretçisi olmaktadır.

Tevekkel Sultan Türbesi: İçel ili Silifke ilçesi, Camii Kebir mahallesi Tevekkül Sultan Pasajındadır. Mahalleye ismini vermiştir. Selçuklu sultanlarından birisinin annesinin burada gömülü olduğu söylenmektedir. Tek katlı kubbeli bir taş binadır. Çarşamba ve Perşembe günleri "dilek ziyaretleri" yapılmaktadır. Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulunun almış olduğu 15.01.1977 tarih ve A-274 sayılı kararla koruma altına alınmıştır. Bakım onarımı Vakıflara aittir. Her yıl 3.000 kadar kişi tarafından ziyaret edilmektedir.

(Dilek Ziyareti) : Türbe ziyaretlerinin muhtelif amaç uygulama biçimleri vardır. Dilek ziyaretleri dilek tahakkuk edince tekrar ziyaret edilirler.

 

SONUÇ ;

Ele aldığımız bu türbeler(45 adet)... 3 Çoban, 5 Dede, 2 Baba, 18 Şeyh, 5 Peygamber, 7 Şehit , 6 Salih Kişi, 4 Hacı, 3 Paşa, l Sultan gibi unvanlara sahiptir. Bu incelememiz münasebetiyle halk inançlarımızda "Çobanlık", "Dedelik", "Yedi", "Üç", "Işık", "Uzunmezar", "Uluağaçlar", "Adak", "Kurban", "Taş", "Piknik Alanı", "Tepe", "Mekân", "Tayyi Zaman-Tayyi Mekan", "Keramet", "Çaput Bağlamak", "Menkıbe", "Yağmur Duası", "Dilek Ziyareti" gibi tabirlere açıklık getirmeye çalıştık. Türbelerin; onomestik, toponomi, sanat tarihi, Anadolu Türk tarihi ve benzeri konular itibariyle önemine yer vermeğe çalıştık. Çalışmamız tamamen bitiğinde daha tatminkâr sonuçlar vereceğine inanıyoruz.

 

* Araştırmacı-Yazar