Adbilimi (Onamastik) bir ülkenin kültürünü, yerleşim tarihini, dilbilimi ve halkbilimi çalışmalarının ortaya çıkarılması yönünden önem taşımaktadır.
Adbilimi, Kişi Adları, Çocuk Adları, Soyadları, Takma Adları ve Lakaplar, Yer adları, Coğrafi Adlar, Bitki ve Hayvan Adları.... gibi çok çeşitli konuları içermektedir.
Yukarıda saydığımız konular üzerine oldukça geniş araştırma ve inceleme çalışmaları yapılmıştır. Örneğin Kişi ve Çocuk Adları konusunda onlarca kitap yazılmış, İçişleri Bakanlığı’nca 40000 köyü içine alan Köy adlarının bir katalogu yayımlanmış, Adbilimi konusunda bir bibliyografya çalışması yapılmıştır.
Bugün ülkemizde 80 il ve il Merkezleri de dahil olmak üzere 1000’e yaklaşan İlçe bulunmaktadır. Bu yerleşim yerlerinde Meydan, Bulvar, Semt, Mahalle, Cadde ve Sokak adları mevcuttur. Türkiye genelinde tüm bu adları gösterir bir katalog yapılmamıştır. Sayıları köy adı kadar çok olan ve kısaca sokak adı olarak nitelendirilen bu yerlerin tam dökümünü bulmak imkansızdır. Hangi kuruluşun görevidir bilinmez ama böyle bir katalogun varlığı artık kaçınılmaz olmuştur.
Ben, şahıs olarak Ankara Merkez İlçeleri, Balıkesir’in Bazı İlçeleri, Giresun’un Bazı İlçeleri ile K.K.T.C.’ de Lefkoşe ve Gazi Magosa Kentlerinin sokak adlarını inceleme fırsatı buldum.
Bu arada Adana Merkezi ve İlçeleri Sokak Adları üzerine bir çalışma yapmayı planladım.
Adana’nın Merkez ilçeleri dahil 13 İlçesi bulunmaktadır. Bunlar, ALADAĞ, CEYHAN, FEKE, İMAMOĞLU, KARAİSALI, KARATAŞ, KOZAN, POZANTI, SAİMBEYLİ, YUMURTALIK ve YÜREĞİR ilçeleridir. Çalışmama esas olmak üzere bu ilçelerin belediye başkanlıklarına bir dilekçe ile başvurdum. Sokak Adlarının listesini gösterir bir doküman istedim.
Tam bu sırada Adana İli elim bir deprem felaketine maruz kaldı. Buna rağmen ALADAĞ, KARATAŞ, POZANTI, TUFANBEYLİ ile Merkez İlçeleri SEYHAN ve YÜREĞİR’ den yanıt aldım. Diğerlerine yazık ki göndermediler. Bu nedenle elimdeki malzeme ile yetinmek zorunda kaldım. Bu kadarı bile Adana Sokak Adları üzerine bir fikir edinmek için yeterlidir sanırım.
Sokak Adlarını şu başlıklar altında toplamak mümkündür:
A. DOĞAYA VE FİZİKİ KOŞULLARA DAYALI ADLAR.
І- ÇEVRE İLE İLGİLİ ADLAR.
1-TOPRAK-TAŞ-KAYALARLA İLGİLİ ADLAR.
2-SULARLA İLGİLİ ADLAR.
3-MADEN VE KIYMETLİ TAŞLARLA İLGİLİ ADLAR.
4-GÖKSEL VARLIKLARLA İLGİLİ ADLAR.
5-RENKLER VE SAYILARLA İLGİLİ ADLAR.
П- BİTKİLERLE İLGİLİ ADLAR.
Ш- HAYVANLARLA İLGİLİ ADLAR.
B. İNSANLARA VE TOPLUMLARA DAYALI ADLAR.
Ι. KİŞİLERİN FİZİKİ YAŞANTILARIYLA İLGİLİ ADLAR.
1- ARAÇ GEREÇ ADLARI
Π- KİŞİLERİN DUYGUSAL YAŞAYIŞLARI İLE İLGİLİ ADLAR.
Ι- DUYGULAR VE KAVRAMLARLA İLGİLİ ADLAR.
Ш- KİŞİLERİN VARLIKLARLA İLGLİ ADLARI.
1- MESLEK ADLARI
2- İNSANLAR TARAFINDAN KULLANILAN YAPILARLA İLGİLİ ADLAR.
3- SIFAT OLARAK SOKAĞIN VE YERİN NİTELİĞİNİ BİLDİREN ADLAR.
IV- KİŞİ ADLARI.
1- CUMHURİYET ÖNCESİ DEVLET ADAMLARI.
2- CUMHURİYET SONRASI DEVLET ADAMLARI.
3- TANINMIŞ KİŞİLER, TÜCCARLAR, SANAYİCİLER.
4- EDEBİYATÇILAR, GAZETECİLER, SPORCULAR...
5- ŞEHİTLER.
6- LAKAPLAR, TAKMA ADLAR....
V. İL VE ULUSLA İLGİLİ ADLAR...
VI. YİYECEKLERLE İLGİLİ ADLAR
VII. İL’E ÖZGÜ YEREL ADLAR
VIII. NUMARALI ADLAR
IX. DİĞER ADLAR
Şimdi bu başlıklar altında tespit ettiğimiz sokak adlarını sıralayalım:
A. DOĞAYA VE FİZİKİ KOŞULLARA DAYALI ADLAR.
I- ÇEVRE İLE İLGİLİ ADLAR.
1- TOPRAK-TAŞ-KAYALARLA İLGİLİ ADLAR.
Kızıltepe C. (Tufanbeyli), Esentepe C. (Tufanbeyli), Çukurova C. (Yüreğir), Toros C. (Yüreğir), Gedik C. (Tufanbeyli), Yeşilyurt M. (Seyhan), Obalar C. (Seyhan).
2- SULARLA İLGİLİ ADLAR.
Pınar M. (Seyhan), Keklik Pınarı C. (Tufanbeyli), Baraj C. (Seyhan), Yenibaraj M. (Seyhan), Sahil C. (Karataş), Kıyıboyu C. (Seyhan),
3- MADEN VE KIYMETLİ TAŞLARLA İLGİLİ ADLAR.
Altun B. (Seyhan),
4- GÖKSEL VARLIKLARLA İLGİLİ ADLAR.
Boran C. (Seyhan), Güneşli M. (Yüreğir),
5- RENKLER VE SAYILARLA İLGİLİ ADLAR.
Mavi S. (Seyhan), 19 Mayıs M. (Yüreğir), 5 Ocak C. (Yüreğir), 25 Mayıs C. (Pozantı), 100 Yıl B. (Yüreğir), Beşoluk C. (Tufanbeyli),
Π. BİTKİLERLE İLGİLİ ADLAR.
Debboy C. (Seyhan), Debboy C. (Yüreğir), Kayıkbağ M. (Yüreğir), Sarıçam M. (Yüreğir), Bağlar C. (Tufanbeyli), Defne C. (Seyhan), Menekşe C. (Tufanbeyli),
Ш. HAYVANLARLA İLGİLİ ADLAR.
Arı S. (Pozantı),
B. İNSANLARA VE TOPLUMLARA DAYALI ADLAR.
Ι. KİŞİLERİN FİZİKİ YAŞAYIŞLARIYLA İLGİLİ ADLAR.
1- ARAŞ-GEREÇ ADLARI.
Uçak C. (Seyhan),
Π. KİŞİLERİN DUYGUSAL YAŞAYIŞLARI İLE İLGİLİ ADLAR.
1- DUYULAR VE SOYUT KAVRAMLARLA İLGİLİ ADLAR.
Onur M. (Seyhan), Onur C. (Seyhan), Barış C. (Seyhan), Huzur C. (Karakaş), Özgür C. (Seyhan), Vefa C. (Seyhan), Sağlık C. (Karataş), Ulus C. (Yüreğir), Hürriyet S. (Seyhan), İstiklal M, C. (Tufanbeyli), Kurtuluş M. (Pozantı, Tufanbeyli, Yüreğir), Cumhuriyet C. (Tufanbeyli, Yüreğir).
Ш-KİŞİLERİN VARLIKLARLA İLGİLİ ADLARI.
1- İNSANLAR TARAFINDAN KULLANILAN YAPILARLA İLGİLİ ADLAR.
Bahçelievler C. (Seyhan). Bahçelievler M. (Seyhan), Beyazevler C. (Karataş), Huzurevler M. (Seyhan), Öğretmenler B. (Seyhan), Serinevler M. (Yüreğir), Yeşilevler M.C. (Seyhan), Belediye Evleri M. (Seyhan), PTT Evleri (Yüreğir), Anadolu Lisesi C. (Seyhan), Kışla M. (Yüreğir), ordu C. (Yüreğir), Emniyet C. (Seyhan), Adliye C. (Karataş), Adalet C. (Yüreğir), Türkocağı M. (Yüreğir), Türkkuşu C. (Yüreğir), Zirai Donatım S. (Karataş), Özel İdare C. (Karataş), D.S.İ. C. (Karataş), Harb-İş C. (Karataş), Cezaevi C. (Karataş), Terminal C. (Tufanbeyli), Maaraf C. (Pozantı), Matbaa S. (Pozantı), Merkez Camii C. (Tufanbeyli), Yeni Camii M. (Tufanbeyli), Ulu Camii M. (Yüreğir), Çevre Yolu C. (Karataş), Kiremithane M. (Yüreğir), Orman Yolu C. (Karataş), Pazar S. (Pozantı), Girne B. (Yüreğir), Seyhan M. (Yüreğir), Karataş C. (Yüreğir), Küçükkarakaş C. (Karataş), Kozan C. (Yüreğir), Saimbeyli C. (Tufanbeyli),
2- SIFAT OLARAK SOKAĞIN VE YERİN NİTELİĞİNİ BİLDİREN ADLAR.
Barınak S. (Karataş), Döşeme M. (Seyhan), Doğu C. (Yüreğir), Bulvar C. (Karataş), Şar C. (Tufanbeyli), Saydam C. (Seyhan), Büyük Topuklu C. (Tufanbeyli), Yenidoğu M. (Yüreğir),
ІV- KİŞİ ADLARI
1- CUMHURİYET ÖNCESİ DEVLET BÜYÜKLERİ
Fatih M. (Seyhan), Barbaros M. (Seyhan), Köprülü M. (Yüreğir), Abidin Paşa C. (Yüreğir), Cemal Paşa M. (Yüreğir), Mithat Paşa M. (Seyhan), Sinan Paşa M. (Yüreğir), Şakir Paşa C. (Seyhan), Tufan Paşa C. (Tufanbeyli), Ziya Paşa B.C. (Seyhan)
2- CUMHURİYET SONRASI DEVLET BÜYÜKLERİ.
Atatürk C. (Karataş, Pozantı, Seyhan), M. Kemal Paşa B. (Yüreğir), Gazi Paşa M. C. (Seyhan) İnönü C. (Pozantı, Yüreğir), İsmet Paşa M.(Seyhan), Gürsel C. (Karataş), Gürsel Paşa M. (Seyhan), Kenan Evren B. (Seyhan), Turgut Özal B. (Seyhan), Süleyman Demirel B. (Seyhan), Çakmak C. (Seyhan), Adnan Menderes B. (Seyhan), Alparslan Türkeş B. (Seyhan), Kasım Gülek B. (Seyhan), Adnan Kahveci B. (Seyhan),
3- TANINMIŞ KİŞİLER,TÜCCARLAR, SANAYİCİLER.
Bülent Angın B. (Seyhan), Cevat Yurdakul C. (Seyhan). Ege Bagatur B. (Yüreğir), Hasan Tugal C. (Yüreğir), Ecz. Haşim Dalgıç S. (Yüreğir), Kadri Erogan C. (Tufanbeyli), Dr. Mithat Özsan B. (Yüreğir), Mithat Saraçoğlu C. (Seyhan), Muhtar Kazım Başer C. (Yüreğir), Nusret Fişek C. (Yüreğir), Özdemir Sabancı B. (Seyhan), Süleyman Vahit C. (Yüreğir), Turhan Cemal Beriker B. (Yüreğir, Seyhan), Selahattin Eyyubi (Yüreğir), (Arap Komutanı)
4- EDEBİYATÇILAR-GAZETECİLER, SPORCULAR
Fuzuli C. (Yüreğir), Namık Kemal M. (Seyhan), M. Akif Ersoy C. (Seyhan). Necip Fazıl B. (Seyhan), Orhan Kemal B. (Yüreğir), Abdi İpekçi C. (Seyhan). Uğur Mumcu B. (Seyhan). Dr. Sadık Ahmet B. (Seyhan). Erdal Acet C. (Seyhan),
5- ŞEHİTLER
Şehit Ahmet Kıgan S. (Aladağ), Şehit Ali Barcı S. (Aladağ), Şehitduna M. (Seyhan), Şehit Er Duran C. (Yüreğir), Şehit Onb. Fahri Özşen C. (Seyhan), Şehit Ast. Kemal Yüngeç B. (Eski adı Mıdık C.). (Aladağ), Şehit Uzm. Onb. Turgay Orhan C. (Seyhan),
6- LAKAPLI TAKMA ADLI KİŞİLER
Manisalı Ali Bey C. (Yüreğir), Yeni Bey M. (Yüreğir), Alidede M. (Yüreğir), Mutlu Dede C. (Karataş), Emin Ağa C. (Yüreğir), Alimünüf C. (Yüreğir), Sarıyakup M. (Yüreğir), Dadaloğlu B. (Yüreğir), Haydaroğlu M. (Yüreğir). Ramazanoğlu C. (Yüreğir), Mestanzade M. (Yüreğir), İbo Osman C. (Seyhan).
7- DİĞER ADLAR,LAKAPLAR, ÜNVANLAR
Aydınlar C. (Seyhan). Tahsilli M. (Yüreğir), Levent M. (Yüreğir), Yavrular M. (Yüreğir), Akıncılar M. (Yüreğir), Dervişler M. (Yüreğir), Türkmenbaşı (Seyhan).
Sonuç olarak şunları söyleyebiliriz:
Daha önce yaptığımız diğer araştırmalar da sokak adlarında kişi adlarının çoğunlukta olduğunu gördük. Ankara, Balıkesir, Giresun ile K.K.T.C. ’nin Lefkoşe ve Gazi Magosa kentlerinde kişi adlarının daha çok kullanıldığını gözlemledik. Bu, halkın değerli kişiler yetiştirdiğini, bunların bir kadirşinaslık örneği olarak unutmadığı, sokak adlarında yaşattığını göstermektedir. Eğer halk bu adları benimsemişse kabul etmiş, ad koyucular yani belediye meclisi üyeleri her ne sebeple olursa olsun bu adlara dokunmamalıdır. Örnek olarak: 27 Mayıs ihtilalinden sonra Ankara’daki Kızılay ve İstanbul’daki Beyazıt Meydanlarının adı Hürriyet Meydanı olarak değiştirilmiştir. Halk, yine Kızılay Meydanı olarak, Beyazıt Meydanı olarak bu meydanların eski adlarını kullanmaya devam etmiş yeni adlar benimsenmemiştir. Yine Ankara’da bir Köroğlu Caddesi vardır. Ünlü Destan kahramanımızın adı. Rahmetli Uğur Mumcu bu sokağın paralelindeki bir sokakta evinin önünde katledilmiştir. Katledildiği sokağa Uğur Mumcu Sokağı denmiş, bu halk tarafından benimsenmiş, Uğur Mumcu caddesi tutmayarak yine eski adı Köroğlu Caddesi olarak kullanılmaya devam etmektedir. İstanbul’dan bir örnek verelim. Kartal’da Abdi İpekçi Parkının adı Sadık Ahmet Parkı olarak değiştirilmiş, fakat halk Abdi İpekçi adını benimsediğinden bu adı kullanmaya devam etmiştir. Örnekleri çoğaltmak mümkündür. Ankara’daki Çevre Sokağı, Büklüm Sokağı, Emek 7. ve 8. Cadde adları değiştirilmesine rağmen yine eski adları ile kullanılmaktadır.
Adana ilinde numaralandırılmış sokakların daha çok kullanıldığını görmekteyiz. Diğer adlar ise yukarıda görüldüğü gibi çok azdır. Gönderilmeyen ilçe adlarında da sanıyorum böyledir, yani sokak adları numaralandırılmış adlardır. Demek ki halk, bu numaralandırılmış sokak adlarını benimsemiştir. Bu bakımdan söylenecek söz yok. Ancak, güzel Türkçe’mizde sokak adı kullanılabilen ve halkın da benimseyebileceği ne kadar sözcük vardır. Yavaş yavaş denense, numaralı adların yerine bu güzel sözcükler kullanılsa Adanalıların da mutlu olacağını sanıyorum.
Bu arada 15 Ağustos 1998 Tarih ve 23434 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan şu yönetmeliğinde anmadan geçemeyeceğim.
İçişleri Bakanlığından:
NUMARALAMA YÖNETMELİĞİNDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASI
HAKKINDA YÖNETMELİK
Madde 1-21/3/1963 tarihli ve 11361 sayılı resmi gazetede yayımlanan Numaralama Yönetmeliğinin 5 inci maddesinin ikinci fıkrası aşağıda ki şekilde değiştirilmiştir.
“Sokak, cadde, bulvar, meydan ve benzeri yerlere; Anayasanın temel ilkelerine, mer’i mevzuata, kamu düzenine ve genel ahlaka aykırı, toplumda ayrımcılığa yol açabilecek nitelikte, yabancı dil kurallarına göre teşkil edilmiş kelime ve ifadelerden oluşan veya çirkin, müstehcen ve gülünç adlar konulamaz. Yabancı ülke mensuplarının isimleri verilmeden önce Dışişleri Bakanlığının uygun görüşü alınır. Bu esaslara aykırı olarak alınan belediye meclisi kararlarına karşı 1580 sayılı Belediye Kanununun 74 üncü maddesine göre işlem yapılır.”
Madde 2-Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Madde 3-Bu Yönetmelik hükümlerini İçişleri Bakanı Yürütür.
