Acaba 1969 yılında Amerikan Savunma Bakanlığının yetkilileri askerî araştırma projelerini desteklemek için İleri Düzey Araştırma Projeleri Ağı olarak adlandırdıkları ARPANET’i (Advanced Research Project Agency Net) kurarken, günün birinde bu ağın bütün dünyayı saracağını, zamanla askerî olmaktan çıkıp bilginin bütün insanlara ulaşmasını sağlayacak bir bilgi ve iletişim ağına dönüşeceğini düşünmüşler miydi? Evet, başlangıçta askerî amaçla kurulan bu ağ, zamanla Amerika Birleşik Devletlerindeki çeşitli üniversite, enstitü ve araştırma kurumlarının bilgisayarlarını da kapsamına alarak genişledi. 1983 yılında ise yeni bir yapıya kavuştu. ARPANET kullanıcıları, bugün internet ile ilgilenenlerin de yabancısı olmadığı İletim Denetleme Protokolü/İnternet Protokolü'ne (Transmission Control Protocol/Internet Protocol kısa adıyla TCP/IP) geçtiler. Günümüzün internetinin temelleri böylece atılmış oluyordu. 1990 yılının haziran ayında ARPANET’in kullanımına son verilirken onun yerini internet alıyordu.
Ülkemizin bu ağa katılması için çok uzun süre beklemesi gerekmeyecekti. Türkiye’nin internete katılması için çalışmalar 1991 yılının sonlarında başladı. 1993 yılının nisan ayına gelindiğinde Türkiye artık internette yerini resmen almıştı. Başlangıçta TÜBİTAK ve ODTÜ bu küresel ağda kümelerini oluşturmuştu. Ardından hemen hemen bütün üniversitelerimiz, çeşitli devlet kuruluşlarımız, özel kuruluşlarımız, basın organlarımız internette yerini aldı. İnsanlarımız kişisel ağ (web) sayfalarını hazırladı. İnternette sanal (virtual) alış veriş merkezleri kuruldu; böylece bilgisayar aracılığıyla alış veriş yapmak mümkün hale geldi. Bazı gazetelerimiz internetten de yayın yapmağa başladı… Kısacası, Türk milleti olarak interneti benimsemiş ve sevmiştik.
İnternet bugün bilgiye en çabuk, en kolay ve en ucuz yoldan ulaşma aracı hâline gelmiştir. Bilgisayarınız, gerekli yazılımınız ve telefon hattınız varsa, bir çevirge (modem) ile sunucuya (server) bağlanarak bu küresel ağda siz de yerinizi alabilirsiniz. İnternete bağlantısı olanlar artık dünyanın herhangi bir yerindeki üniversitenin bir bölümünde yapılan çalışmaları bilgisayarları aracılığıyla öğrenebiliyor, hatta bu bilgileri bilgisayarına aktararak kaydedebiliyor, yazıcısından çıktısını alabiliyor. Çok değil, birkaç yıl öncesine kadar bir başka şehirdeki veya bir başka ülkedeki kütüphanedeki kaynağa ulaşabilmek için aylar süren yazışmalar yapılıyordu. Oysa şimdi kütüphanelerin kataloğuna internet aracılığıyla ulaşmak, kaynak tarama çalışması yapmak ancak birkaç dakika alıyor. Eğer aradığınız kaynağın tam metni yüklenmişse, kaynağı anında bilgisayarınıza kaydetmek, yazıcıda yazdırmak mümkün. İnternet aracılığıyla insanlarla haberleşmek, konuşmak, bilimsel bir konuda tartışmak, artık çok daha hızlı ve çok daha ucuz. Yazdığınız bir yazıyı bir yayın kuruluşuna e-posta (elektronik posta, e-mail) ile anında gönderebileceğiniz gibi, internette herkesin okuması için ağ sayfanıza da koyabilirsiniz. Bilimsel dergilerin, günlük gazetelerin çoğunu internet üzerinden bilgisayarınızın ekranından okumak da mümkün. E-posta ile haberleşmek, Dosya Aktarım Protokolü (FTP - File Transfer Protocol) ile yazılım aktarmak, haber grupları ile tartışmalara katılmak internetin sağladığı diğer imkânlar.
Bugün internet, bütün ülkeleri birbirine bağlayan yaklaşık on bin bilgisayar ağından meydana gelmektedir. İnternet kullanıcılarının sayısı ise her yıl katlanarak artıyor. 1994 yılında on iki milyon olan internet kullanıcısının, bugün yüz milyona ulaştığı sanılıyor.
İnternette ne var, sorusuna verilecek en kısa cevap, bilgi açısından aradığınız hemen her şeydir. Üniversitelerin, enstitülerin, araştırma kurumlarının ve kütüphanelerin ağ sayfalarından aradığınız bilgilere ulaşabilirsiniz. Ayrıca internetteki çeşitli ağ kümelerinde (web sites) aklınıza gelebilecek hemen her konuda ağ sayfası görebilirsiniz: Yabancı dil öğrenme, iş ve işçi bulma, hava durumu, şarkı sözleri ve notaları, yemek tarifleri, günlük döviz kurları, dünya borsaları, sağlıkla ilgili sorulara cevaplar, çiçek yetiştirme, hayvan bakımı, deniz altı araştırmaları, uzay araştırmaları, Amerikan ve İngiliz adlarının kökenleri, şehirlerin ve ülkelerin ayrıntılı haritaları....
İnternette Türkolojinin çeşitli alanlarına yönelik ağ kümeleri de bulunmaktadır. Türk dili, tarihi, edebiyatı, musıkisi, mutfak kültürü ile ilgili sayfaların yanı sıra, Türk cumhuriyetleri ve Türk halklarıyla ilgili sayfaları da internette bulmak mümkün. Yalnız ülkemizde değil, çeşitli Avrupa ülkelerinde, Amerika'da, Uzakdoğu ülkelerinde Türkoloji ile Altayistik, Doğubilimi gibi yakın bilim dalları ile ilgili enstitülerin, araştırma merkezlerinin ağ sayfalarında makaleler, haber grupları, tartışma listeleri bulunmaktadır. İnternetteki Türkoloji ile ilgili ağ kümelerinin veya ağ sayfalarının sayısı konusuna bir açıklık getirmek amacıyla iki örnek vermek istiyoruz: İnternette sadece Dede Korkut ile ilgili 125 küme, sayfa veya Dede Korkut'un adının geçtiği belge, sadece Karacaoğlan ile ilgili 54 küme, sayfa veya Karacaoğlan'ın adının geçtiği belge bulunmaktadır.
Türkoloji ile ilgili ağ sayfalarına ulaşmak için her şeyden önce bu ağ sayfalarının Evrensel Kaynak Belirleyicilerini (URL - Universal Resource Locator) bilmek gerekir. Aradığını nerede bulacağını bilmeyen bir kişi, internetteki ağ kümeleri arasında saatlerce dolaşır, hiçbir şey elde edemez. Yahoo, AltaVista gibi çeşitli arama programlarına bağlanarak anahtar kelimelerle tarama yapıp ilgi alanımıza giren ağ sayfalarının adreslerini bulmak ve böylece bu sayfalara ulaşmak kolay bir yoldur. Ancak, bu ağ kümelerini hazırlayanların sayfalarını arama programlarına kaydettirmesi gereklidir. Arama programlarına kaydettirilmeyen sayfaları bulmak tamamen şansa kalmıştır.
İşte bu yazımızda Türkoloji ile ilgili ağ kümelerinden ve sayfalarından bazılarının adreslerini ve içeriklerini vererek internetteki Türkoloji dünyasını tanıtmağa çalışacağız.
Türk Dil Kurumu: Türk Dil Kurumunun ağ sayfası 1997 yılı başlarında hazırlanmıştır. 1996 yılının sonlarında kurulan TDK Bilgi İşlem Merkezinin donanımı Pentium Pro 200 internet sunucu, Pentium Pro 200 istemci, Pentium 166 istemci (12 Adet), 80386 sunucu (Novel Netware), 80286 istemci (10 Adet) (Novel Netware)'den oluşuyor. Başlangıçta Türk Tarih Kurumu sunucusunda yer alan Türk Dil Kurumu ağ sayfaları artık ODTÜ sunucusunda yer alıyor.
Türk Dil Kurumu ana sayfasına http://www.tdk.gov.tr adresinden ulaşılmaktadır. Tasarımı, içeriği, bağlantıları, yazı ve fotoğrafları ile son derece mükemmel bir görünümde olan bu ağ sayfalarını Türk Dil Kurumu Bilgi İşlem Merkezi çalışanları hazırlamıştır. Sayfalarda Türk Dil Kurumunun kuruluşu ve yapısıyla ilgili bilgiler yer almaktadır. Türk Dil Kurumu Yayınları sayfasında TDK'nin yayınları tanıtılmaktadır. Dilimize Sahip Çıkıyoruz sayfasında ise TDK'nin yabancı kaynaklı kelimelere karşılıklar yer almaktadır. TDK Kitaplığı sayfasının hazırlığı sürmektedir. Bu sayfa hazırlandığında TDK Kütüphanesine internet üzerinden ulaşılabilecek, kaynak taraması yapılabilecektir. Fotoğraflarla Atatürk sayfasında ise ulu önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün fotoğraflarından bir demet yer almaktadır. TDK Bilgi İşlem Merkezi ağ sayfasında ise merkez tanıtılmakta ve merkezin yazılım ve donanımları hakkında bilgiler verilmektedir. TDK'nin e-posta adresleri ise şu şekildedir: TDK hakkında bilgi almak için bilgi@tdk.gov.tr, TDK Kütüphanesi bilgi sorma kutup@tdk.gov.tr, TDK Sözlük Bilim ve Uygulama Kolu sozluk@tdk.gov.tr, TDK Bilgi İşlem Merkezi bim@tdk.gov.tr
İnternette gerek yurt içindeki gerekse yurt dışındaki üniversitelerin, enstitülerin ve merkezlerin ağ sayfaları da yer almaktadır. Yurdumuzdaki üniversitelerin edebiyat, fen-edebiyat fakültelerindeki Türk dili ve edebiyatı bölümlerinden ağ sayfaları olanlar sayıca henüz fazla değildir. İnternette ağ sayfaları bulunan Türk dili ve edebiyatı bölümleri şunlardır:
Adnan Menderes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün ağ sayfaları 1997 yılında hazırlanmıştır. Bölümü ve bölümdeki öğretim elemanlarını tanıtan sayfanın internetteki adresi http://menderes.adu.edu.tr/~oztekten şeklindedir.
Boğaziçi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün internetteki adresi http://www.turkishliterature.boun.edu.tr dir.
Çukurova Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün ağ sayfalarına ise http://www.cu.edu.tr/fakulteler/fef/tdeb adresinden ulaşılabilmektedir. Bu sayfalarda bölümü ve öğretim elemanlarını tanıtıcı bilgiler, bölümde hazırlanan lisans, yüksek lisans ve doktora tezlerinin bibliyografik künyeleri ve bölüm elemanlarının kişisel ağ sayfaları yer almaktadır.
Ülkemizdeki enstitülerden Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü internette yerini http://bornova.ege.edu.tr/~orkunt/tdae adresi ile almıştır. Merkezlerden ise Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezinin internette ağ sayfası bulunmaktadır. Bu merkeze http://www.cu.edu.tr/merkezler/tam adresinden ulaşılmaktadır.
Kısa adı SOTA olan Türkistan ve Azerbaycan Araştırmaları Merkezinin ağ sayfalarında Türk cumhuriyetleri ve Türk halkları ile ilgili bilgiler bulunmaktadır. SOTA’ya http://www.turkiye.net/sota/sota.html adresinden ulaşabilirsiniz. SOTA’ nın bu adresinde Türk lehçeleri ile ilgili bilgiler veren ağ sayfaları da yer almaktadır. Oğuz grubu lehçeleri sayfasına http://www.turkiye.net/sota/oguz.html adresinden, Kıpçak grubu lehçeleri sayfasına http://www.turkiye.net/sota/step.html adresinden, Ural bölgesi lehçeleri sayfasına http://www.turkiye.net/sota/ural.html adresinden,Güneydoğu lehçeleri sayfasına http://www. turkiye. net/ sota/eastern. html adresinden, Kuzeydoğu lehçeleri sayfasına ise http://www. turkiye. net/sota/sibirya.html adresinden gidilmektedir. Ancak, burada daha çok coğrafî açıdan bir tasnif yapıldığını ve bazı yanlışların bulunduğunu belirtmemiz gerekir.
Yok olma tehlikesi içerisindeki dilleri ele alan UNESCO’nun Kırmızı Kitabı internet ortamında araştırmacıların ilgisine sunulmuştur. Sibirya bölgesindeki konuşucu sayısı gittikçe azalan diller içerisinde Türk lehçeleri de bulunmaktadır. http://www.helsinki.fi/~tasalmin/nasia_report.html adresindeki sayfada Sibirya’da varlığı tehlikede olan dillerin bugünkü durumları, dillerin konuşucu sayıları, öğretim ve yayın hayatı gibi çeşitli bilgiler verilmektedir.
Kısa adı Türk-Dil olan Türk dil bilimi ağ sayfası henüz hazırlık aşamasında olmasına rağmen tasarımı ve içeriği ile ülkemizdeki en geniş kapsamlı dil bilimi sayfası olmaya adaydır. http://www. po.metu.edu. tr/Turk-Dil/index.html adresinden bu sayfalara ulaşmak mümkündür. Dünyadaki dil bilimi ile ilgili bölümlerin, enstitülerin, merkezlerin internet adresleri ile ve dil bilimcilerin kişisel ağ sayfalarının adresleri http://www.hun.edu.tr/~atesman/dblinsk.htm adresinde bulunmaktadır. Bu sayfaya bağlandığınızda dil bilimi ile ilgili bütün internet adreslerini görebilirsiniz. Dil bilimi bölümlerine ulaşabileceğiniz bir başka sayfa ise şu adreste bulunmaktadır:http://www.soas.ac.uk/Linguistics
İnternet üzerinden yayımlanan dünyadaki ilk ve tek Türkoloji dergisinin birinci sayısı 19 Mayıs 1998 tarihinde yayımlanmıştır. SANAL TÜRKOLOJİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ (kısa adı S.T.A.D.) geçici olarak http://pamuk.cc.cu.edu.tr/~turkoloj adresinde bulunmaktadır. İnternetin sağladığı tüm imkânlardan yararlanmayı amaçlayan dergide yazı, fotoğraf, resim, grafik vb. yanı sıra ses dosyası, görüntü dosyası da yayımlanabilecektir. İleride bütün Türkologları sanal bir dünyada buluşturmayı amaçlayan derginin arşivinden eski sayılarına ulaşmak da mümkün olacaktır.
En büyük kütüphanelerimizden biri olan Ankara’daki Millî Kütüphanenin ağ sayfası http://www.mkutup.gov.tr adresinde yer almaktadır. Millî Kütüphane'ye telnet ile mkutup.gov.tr adresine bağlandığınızda, kütüphaneye gitmeden evinizden veya iş yerinizden katalog taraması yapabileceğinizi de belirtelim. Ülkemizdeki kütüphanelerin bir bölümü ise Türkiyedeki Kütüphaneler adlı ağ sayfasında yer almaktadır: http://www.fmv.edu.tr/~webadm/libraries/library1.html
Yurt dışındaki üniversite ve enstitülerin ağ sayfaları içerisinde Türkoloji ile ilgili olanlar daha çok Doğu bilimi (Şarkiyat), dil bilimi, Orta Asya, Ortadoğu gibi genel başlıklar altındaki ilgili bölümlerde yer almaktadır.
Finlandiya’daki Fin-Ugor Enstitüsünün ağ sayfasında Türkoloji ve Altayistik ile ilgili Enstitü yayınlarının bilgileri yer almaktadır. Enstitünün sayfasına http://www.helsinki.fi/jarj/sus/sus_engl.html adresinden ulaşılmaktadır.
Macaristan’daki Szeged Üniversitesi Altayistik Bölümünün internetteki adresi http://www.arts.u-szeged.hu/dep/altaic/altaic.html şeklindedir. Harvard Üniversitesi Orta Asya Çalışmaları Forumunun internetteki ağ sayfası http://www.fas.harvard.edu/~centasia/ adresinde, Kuzey Amerika (Arizona) Orta Doğu Araştırmaları Kurumunun ağ sayfası http://www.mesa.arizona.edu adresinde, Teksas Üniversitesi Orta Doğu Çalışmaları Merkezinin ağ sayfası http://menic.utexas.edu/menic/countries/turkey.html adresinde, Şikago Üniversitesi Doğu Enstitüsü ağ sayfası http://www-oi.uchicago.edu/OI/default.html adresinde, Tokyo Üniversitesi Asya-Pasifik Dilleri Enstitüsünün ağ sayfası http://www.tooyoo.l.u-tokyo.ac.jp/ adresinde bulunmaktadır.
http://nias.ku.dk/Nytt/Regional/CentralAsia/Publications/journalofturkiclanguages.html adresinde ise Journal of Turkic Languages adlı derginin ağ sayfası yer almaktadır.
Londra Üniversitesi Doğu bilimi ve Afrika Çalışmaları Okulunun ağ sayfası http://endjinn.soas.ac.uk/Centres/NearMiddleEast/ şeklindedir. Utrecht (Hollanda) Üniversitesi Orta Asya Dilleri Projesinin internet adresine ise şu adresten ulaşmak mümkündür: http://www.let.ruu. nl/ departments/oriental_studies/prcak.html Washington Üniversitesi Orta Asya Çalışmaları Merkezi ağ sayfası http://weber.u.washington. edu/~nelc/languages/casia/casia.html adresindedir.
Türk mitolojisine ayrılan özel bir küme bulunmaktadır. http://hcgl1.eng.ohio-state.edu/~hoz/myth/myth.html adresinde Türk mitolojisi ile ilgili olarak Türkçe ve İngilizce yazılmış bilgilere ulaşabilirsiniz. Bu sitedeki Türk destanları bölümünde Ergenekon, Göç, Oğuz Kağan, Manas, Avcı Bineger, Alpamış gibi destanlarımız hakkında bilgiler yer almakta ve bu destanlardan metinler verilmektedir. Bu sitede Dede Korkut için ayrılan özel bölüm http://hcgl1.eng.ohio-state.edu/~hoz/myth/dede.html adresinde bulunmaktadır. Bu adreste Dede Korkut hikâyelerinin tam metin olarak İngilizce çevirisi yer almaktadır. Dede Korkut ile ilgili bir başka ağ sayfasının adresi ise şu şekildedir: http://funnelweb. utcc. utk. edu/~utktsa/dkorkut1. html
Manas destanına ayrılan özel bir ağ sayfasına ulaşmak isterseniz http://r64h47.res.gatech.edu/kyrgyz/online/manas.html adresine gitmenizi salık veririz.
http://www.turknet.com/culture/poetry/yunus/index.html adresinde Yunus Emre’den seçilmiş şiirleri; http://www.armory.com/~ssahin/mutfak adresinde Türk mutfağı ile ilgili bilgileri; http://php.iupui.edu/~soguz/turkart.html adresinde Türk sanatı sayfasını; http://www.armory.com/~ssahin/OttomanCities adresinde ise yabancı gezginlerin gözüyle Osmanlı şehirleri sayfasını bulabilirsiniz.
Türkoloji alanında çalışan bilim adamlarından bazılarının internette kişisel ağ sayfası bulunmaktadır. İnternette görebildiğimiz kişisel ağ sayfalarının adresleri alfabetik sırayla aşağıda verilmiştir.
Yard.Doç.Dr. Bedri Aydoğan (Çukurova Üniversitesi): http://www.cu.edu.tr/fakulteler/fef/tdeb/td02008.htm
Yard.Doç.Dr.Çetin Derdiyok (Çukurova Üniversitesi): http://www.cu.edu.tr/fakulteler/fef/tdeb/td02002.htm
Prof.Dr.Efrasiyap Gemalmaz (Atatürk Üniversitesi): http://web.turnet.net.tr/~efras
Erika H. Gilson (Princeton Üniversitesi): http://www.princeton.edu/~ehgilson
Doç.Dr. Timur Kocaoğlu (Koç Üniversitesi): http://home.ku.edu.tr/~kocaoglu
Prof.Dr. Klaus Kreiser (Bamberg Ünv.): http://www.uni-bamberg.de/~ba4ts1/dozenten/kreiser.htm
Doç.Dr. Mehmet Ölmez (Hacettepe Üniversitesi): http://www.hun.edu.tr/~olmez/
Araş.Gör. Özkan Öztekten (Adnan Menderes Üniversitesi): http://menderes.adu.edu.tr/~oztekten/personal.html
Hasan B. Paksoy: http://users.aimnet.com/~trh/paksoy/index.html
Doç.Dr. Kemal Sılay (Washington Üniversitesi): http://weber.u.washington.edu/~ksilay/turkish/home.html
Prof.Dr. Semih Tezcan (Bamberg Üniversitesi): http://www.uni-bamberg.de/~ba4ts1/dozenten/tezcan.htm
Prof.Dr. Fikret Türkmen (Ege Üniversitesi): http://bornova.ege.edu.tr/~orkunt/tdae/cvmudur.html
Bilim adamlarının internet aracılığıyla çeşitli konulardaki tartışmalarını da yazılı metin olarak yine internette bulabilirsiniz. Bir örnek olmak üzere, Altay dillerindeki organ adları ile ilgili tartışmanın yazışmalarının bulunduğu adresi verelim: http://linguist.emich.edu/issues/5/5-951.html
Türk cumhuriyetleri ve Türk halkları ile ilgili ağ sayfaları
İnternette Türk cumhuriyetleri ve Türk halkları ile ilgili çok sayıda ağ sayfası bulunmaktadır. Burada Türk cumhuriyetleri ve Türk halklarıyla ilgili ağ sayfalarından bazılarının adreslerini gruplandırarak veriyoruz. (Meraklısı için güzel bir kaynak verelim; http://www.khazaria.com/turkic/ adresinde Türk cumhuriyetleri ve Türk halklarıyla ilgili sayfaların adreslerinin büyük bir bölümü topluca yer almaktadır.)
Azerbaycan ile ilgili ağ sayfaları:
http://www.azeri.com/ Azinternet servisi
http://www-scf.usc.edu/~baguirov/azerbjan.htm Adil Baguirov'un sanal Azerbaycan Cumhuriyeti sayfası
http://www.lmp.ucla.edu/profiles/profa03.htm Azerbaycan Türkçesi hakkında bilgiler
http://www.turknet.com/atlas/97may/azerbaijan/index.html Azerbaycan coğrafyası ve Azerbaycan gezi rehberi
http://web.pace.edu/~pl951863/terex.html Azerbaycan mutfağı
http://sunse.jinr.ru/~mehdiyev/carpet0.htm Azeri halıları
http://resources.net.az Azerbaycan İnternet Links
Başkurdistan ile ilgili sayfalar:
http://www.rz.uni-frankfurt.de/~puersuen/gif/mba.jpg Başkurdistan haritası
http://www.bsu.bashnet.ru/BGU_MAIN1E.htm Başkurt Devlet Üniversitesi
http://garnet.berkeley.edu/~jkimball/ufa.ill.html Başkurtların günlük hayatlarından fotoğraflar
Çuvaşistan ile ilgili sayfalar:
http://www.nupi.no/cgi win/Russland/a_enhet. exe/ CHUVASHIA Çuvaşistan başvuru sayfası
http://www.rusline.com/oblast/chuvash/chuvash.html Çuvaşistan Cumhuriyeti
http://www.adm.chtts.ru/ Çuvaşistan Cumhuriyeti
http://www.adm.chtts. ru/english/index.htm Çuvaşistan Cumhuriyeti
http://www.unn. runnet.ru/univers/chuvsu.htm Çuvaş Devlet Üniversitesi
Dağıstan ile ilgili sayfalar:
http://www.geocities.com/Hollywood/Academy/8385/dagestan.html Dağıstan Cumhuriyeti
http://www.dagestan.su/ Dağıstan sayfası
http://www.nupi.no/cgi-win/Russland/etnisk_b.exe/Kumyk Kumuklar hakkında bilgi sayfası
http://www.premier.net/~bethany/profiles/p_code3/1998.html Rusya Kumukları bilgi sayfası
Doğu Türkistan ve Uygurlarla ilgili sayfalar:
http://aroundchina.cim.co.cn/homepage/province/h49.html Doğu Türkistan Uygur Otonom Bölgesi sayfası
http://www.ihep.ac.cn/tour/xj.html Doğu Türkistan Turu
http://www.xanet.edu.cn/xjtu/silk1/eng/xj/xjxyw.html İpek Yolu (Doğu Türkistan bölgesi)
http://www.xanet.edu.cn/xjtu/newxjtu/xbu/html/xinjiang.html Uygur Otonom Bölgesi Üniversiteleri sayfası
http://www.bookcase.com/etc/ Doğu Türkistan Millî Bağımsızlık Merkezi sayfası
http://www.afn.org/~afn20372/pol/fet.html Doğu Türkistan Bülteni
http://www.uygur.com/en/ Doğu Türkistan Bilgi Merkezi
http://www.ccs.uky.edu/~rakhim/turkistan.html Abdurrahim Aytbayev'in Türkistan sayfası
http://www.uygur.com/wunn/wunn.html Dünya Uygurları Bilgi Ağı Haberleri
http://www.taklamakan.org/uighur-l Uygur sayfası
http://www.ccs.uky.edu/~rakhim/et.html Doğu Türkistan Uygur müziği, şiiri ve sanatı sayfası
http://yellow.ccs.uky.edu/~rakhim/doc_files/khans_uyghur.html Uygur Kağanları sayfası
http://www.ummah.org.uk/fet/buh.html Uygur tarihi sayfası
http://www.ecst.csuchico.edu/~rlam/uygur/uygur.html Uygur millî kıyafetleri sayfası
http://www.siue.edu/COSTUMES/PLATE113CX.HTML 19. yüzyıl Doğu Türkistan kıyafetleri tarihi sayfası
http://www.chinabooks.com/Catalog/language2.html Uygurcada ilk adım-Pratik Uygurca öğrenme sayfası
http://www.clearlight.com/~kt/works/china.html Uygur fotoğrafları
http://www.geocities.com/CapitolHill/1730/index.html Bağımsız Doğu Türkistan sayfası
Hakaslarla ilgili sayfalar:
http://www.eki.ee/books/redbook/khakass.html-ssi UNESCO Kırmızı Kitap, Hakaslar sayfası
http://avalon.phys.hokudai.ac.jp/throat singing/khakas/ home. html Hakas müziği
http://www.nsc.ru/museum/shaman/index.html Son Hakas şamanları
Karaçaylar ve Balkarlar ile ilgili sayfalar:
http://www.nupi.no/cgi-win/Russland/etnisk_b.exe/Balkar Balkar sayfası
http://www.ozemail.com.au/~karachay Karaçay sayfası
http://www.ozemail.com.au/~karachay/karhis.html Karaçay tarihi
Kazakistan ve Kazaklar ile ilgili sayfalar:
http://www.acs-almaty.kz/Kazakhstan/KAZAKH.htm Kazakistan sayfası
http://www.kz Kazakistan sayfası
http://www.asdc.kz/~yasawiun/ Ahmet Yesevi Üniversitesi
http://www.lmp.ucla.edu/profiles/profk01.htm Kazak dili hakkında bilgiler
http://www.kz/eng/cooking/cooking.html Kazak millî yemekleri
http://www.kz/eng/abai/abai1.html Abay’ın ülkesi
http://weber.u.washington.edu/~nelc/pubs/kazcover.html Washinton Üniversitesi Kazak-Kırgız Çalışmaları Bülteni
Kırgızistan ve Kırgızlarla ilgili sayfalar:
http://freenet.bishkek.su/counterpart/Cultural.html Kırgızistan’da kültürel ve etnik gruplar
http://freenet.bishkek.su/institut/nlkr.html Kırgız Millî Kütüphanesi
http://freenet.bishkek.su/kyrgyzstan/index.html Kırgızistan tarihi ve halk inançları
http://www.lmp.ucla.edu/profiles/profk05.htm Kırgız dili hakkında bilgiler
http://r64h47.res.gatech.edu/kyrgyz/online/cult.html Kırgız sanatı
http://www.ece.ucdavis.edu/~darsie/stf.html Bir Kırgız masalı
http://www.siue.edu/COSTUMES/PLATE124AX.HTML 19. yüzyıl Kırgız ve Sibirya kıyafetleri tarihi sayfası
Kırım ve Kırım Tatarları ile ilgili sayfalar:
http://www. euronet.nl/users/sota/krimtatar.html Kırım Tatarları
http://www.euronet.nl/users/sota/krlang.htm Kırım Tatarlarının dili, kültürü
http://www.euronet.nl/users/sota/cities.html Kırım şehirleri rehberi
http://www.eki.ee/books/redbook/crimean_tatars.html-ssi Kırmızı Kitap
http://www.siue.edu/COSTUMES/PLATE125AX.HTML 19. yüzyıl Kırım Tatarları kıyafetleri tarihi sayfası
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile ilgili sayfalar:
http://bornova.ege.edu.tr/~ncyprus/root.html Kuzey Kıbrıs
http://www.trncwashdc.org/ Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
Özbekistan ve Özbeklerle ilgili sayfalar:
http://www.freenet.uz/ Özbekistan
http://www.gov.uz/ Özbekistan hükûmeti
http://www.uzinfo.uzpak.uz/ Bugünkü Özbekistan
http://www.cu-online.com/~ka/uzbekistan/culture.htm Özbek kültürü
http://www.lmp.ucla.edu/profiles/profu02.htm Özbek dili hakkında bilgiler
http://members.aol.com/ukuzbek/cities.htm Özbekistan şehirleri
http://www.people.memphis.edu/~usultanbekov/tashkent.html Taşkent
http://www.siue.edu/COSTUMES/PLATE113AX.HTML 19. yüzyıl Özbek ve Türkmen kıyafetleri tarihi sayfası
Tataristan ve Tatarlarla ilgili sayfalar:
http://www.ksu.ru/kazan/capital.html Kazan tarihi
http://www.ksu.ru/tat_hist/h_bulge.html Tataristan tarihi
http://www. ksu.ru/tat_rpbl/dfa/inform/inf. htm Tataristan Cumhuriyeti
http://www. siue.edu/COSTUMES/PLATE124DX. HTM 19. yüzyıl Tatar ve Başkurt kıyafetleri tarihi sayfası
Tuva Cumhuriyeti ve Tuvalılar ile ilgili sayfalar:
http://www-rn. informatik.uni-bremen.de/home/ftp/doc/news.answers/tuva-faq Tuva hakkındaki sorulara cevaplar
http://www.feynman.com/tuva/ Tuva dostları
http://www.feynman.com/tuva/txt/other/tales.html Tuvan masalları
http://www.cbc.umn.edu/~sklar/tpics.html Tuva’dan fotoğraflar
Türkmenistan ve Türkmenlerle ilgili sayfalar:
http://www.turkmenistan.com Türkmenistan bilgileri
http://www.bucknell.edu/departments/russian/facts/turkmen.html Türkmenistan bilgileri
http://www.lmp.ucla.edu/profiles/proft05.htm Türkmen dili hakkında bilgiler
http://www.dc.infi.net/~embassy/culture.html Türkmenistan kültürü
http://www.geocities.com/Athens/5246/History.html Türkmenistan tarihi
http://www.turkmens.com Turkmens International Homepage
Yakutistan ve Yakutlar ile ilgili sayfalar:
http://lucy.ukc.ac.uk/EthnoAtlas/Hmar/Cult_dir/Culture.78 Yakut kültürü
http://www.maximov.com/Russia/Sakha/ Saha (Yakutistan)
http://www.maximov.com/Russia/Sakha/yakutia_past.html Saha (Yakutistan): Dün ve bugün
Türk Dünyası ile İlgili Genel Konulardaki Sayfalar:
http://www.turkiye.net/mbinay/buyutec.htm Mehmet Binay'ın Türk Jeopolitiği sayfası
http://www.rockbridge.net/personal/bichel/welcome.htp Orta Asya Kaynakları Projesi
http://www.wlc.com/oxus/centasia.htm Orta Asya ülkeleri ağ sayfası
http://www.turkiye.net/sota/sota.html SOTA Türk dünyası sayfası
http://www.turan.org Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı
http://www.rz.uni-frankfurt.de/~puersuen/turan.htm Yankı Pürsün'ün Türk dünyası sayfası
http://www.bsu.bashnet.ru/bashkortostan/kumys/kymusE.htm Kımız hakkında bilgi.
http://www.bulak.com.tr Bulak Bilgi Hizmetleri
Türk Dünyası İle İlgili Haberleşme Grupları
İnternetin sağladığı imkânlardan bir başkası, haberleşme grupları olarak da adlandırabileceğimiz postalama listeleridir (mailing list). E-posta (e-mail) ile haberleşme esasına dayanan bu haberleşme gruplarından ilginizi çekenlere abone olarak siz de katılabilirsiniz. Böylece o konudaki tartışmaları bilgisayarınızın monitöründe görebilecek, insanlarla daha kolay haberleşebileceksiniz. Haberleşme gruplarına abone olmak için bir e-posta göndermek yeterlidir. Hemen belirtelim, bu haberleşme gruplarına abone olmak ücretsizdir. Abone işlemini gerçekleştirdikten sonra kişilerin haberleşme grubuna gönderdikleri iletiler e-posta hesabınıza ulaşacaktır. Türk dünyası ile ilgili bazı haberleşme gruplarının adresleri şunlardır:
Kazaklist: Kazakistan ile ilgili bu haberleşme grubuna abone olmak için majordomo@indiana.edu adresine abone olmak istediğinizi belirten bir e-posta göndermeniz yeterli.
KırgızL: Kırgızistan ve Kırgızlar ile ilgili her konuda haberleşebileceğiniz bu haber grubuna abone olmak için listproc@solar.rtd.utk.edu adresine abone olmak isteğinizi bildiren bir ileti göndermeniz ve adınızı, soyadınızı belirtmeniz gerekmektedir.
Uygur-L: Doğu Türkistan Uygurlarının dili, edebiyatı, kültürü, eğitimi ile Doğu Türkistan'da insan hakları ile ilgili haberleri alabileceğiniz, bu konudaki tartışmalara katılabileceğiniz bir haberleşme grubudur. majordomo@taklamakan.org adresine bir ileti göndererek abone olabilirsiniz.
Habarlar-L: Azerbaycan ile ilgili bu haberleşme grubuna abone olmak için listproc@usc.edu adresine e-posta göndermeniz yeterli.
Centralasia-L: Orta Asya Araştırmaları haberleşme grubudur. Abone olmak için majordomo@fas.harvard.edu adresine bir e-posta gönderilmelidir.
Cenasia: Orta Asya ile ilgili bir başka haberleşme grubudur. listserv@vm1.mcgill.ca adresine bir e-posta iletisi gönderilerek abone olunmaktadır.
Türkistan-N ise internet aracılığı ile abonelere ulaşan elektronik bir dergidir. E-posta ile elektronik yayımcılık yapan Türkistan Bülteni’nde Türk dünyası ile ilgili yazı, haber ve duyurular yer almaktadır. 65 ülkedeki iki bini aşkın aboneye gönderilen bu elektronik dergi, Türkçe ve İngilizce olarak yayımlanmaktadır. Yöneticiliğini Mehmet Tütüncü’nün yaptığı derginin yayın kurulunda Timur Kocaoğlu, H. Mark Hubey, Robert M. Cutler, Moshe Gammer, Peter B. Golden, Baymirza Hayit, H. Kırımlı, Hasan B. Paksoy, Yankı Pürsün, Stanford Shaw yer almaktadır. Bu elektronik yayına listserv@vm.ege.edu.tr adresine bir ileti göndererek abone olabilirsiniz.
İnternetteki Türkoloji dünyası, hiç şüphesiz, bu yazıda adreslerini verdiğimiz ağ kümeleri ve sayfaları ile sınırlı değildir. Bizim göremediğimiz, ulaşamadığımız kümeler ve sayfalar olabileceği gibi, önümüzdeki günlerde bilgi ağına katılacak bölümler, enstitüler, kurumlar da olacaktır. Her geçen gün internete yeni sayfalar ve yeni kümeler eklenmektedir. Bunlar arasında Türk dili, edebiyatı, tarihi, sanatı ile ilgili olanlar da bulunacaktır. İnternet bağlantısı olanlar, bu adreslerden ve çeşitli arama programlarından yararlanarak diğer ağ sayfalarına ulaşabileceklerdir.
*Bu yazı Türk Dili dergisinin 556. (Nisan 1998) sayısında yayımlanmıştır. Yazıdaki internet adresleri güncelleştirilmiş ve etkin duruma getirilmiştir. Bu yazıdaki adreslere yenileri de eklenmiştir (1 Kasım 1998).
